آیا امریکا جلوی فعالیت‌های روسیه در بوشهر و چین در اراک را می‌گیرد؟

وزارت خارجه امریکا ۶۰ روز به افراد و شرکت‌های درگیر در سه طرح اتمی ایران فرصت داده است تا فعالیت‌هایشان را متوقف و به همکاری خود با جمهوری اسلامی ایران خاتمه دهند.

صدور این معافیت‌ها تا پیش از این، امتیازی به روسیه و چین بود که ایالات متحده از ششم مرداد ۱۳۹۹ به آن خاتمه داده است.

رآکتور آب سنگین اراک که در حال نوسازی با مشارکت چین است، تهیه اورانیوم غنی شده با خلوص ۲۰ درصد برای سوخت رآکتور تحقیقاتی تهران و انتقال سوخت مصرف شده  در رآکتور نیروگاه بوشهر و ضایعات حاصل آن که توسط روسیه انجام می‌شود، تاکنون از تحریم‌های ایالات متحده معاف بوده‌اند. اما با توقف صدور مجوز از ششم مرداد ۱۳۹۹، برابر با بیست‌وهفتم ژوییه ۲۰۲۰، همکاری با این طرح‌ها مشمول تحریم‌های ثانویه ایالات متحده خواهد شد.

تحریم‌های ثانویه به معنی آن است که به جز ایالات متحده، دیگر کشورها هم از دید واشنگتن ملزم به اجرای تحریم‌ها علیه ایران هستند و در غیر این صورت، با خطر جریمه مالی، تحریم و قطع همکاری مالی و تجاری و حتی تعقیب قضایی مواجه خواهند شد.

هرچند امریکا دو سال پیش از توافق «برجام» خارج شد و تمامی تحریم‌های ایالات متحده دوباره علیه جمهوری اسلامی به اجرا درآمدند اما برخی از طرح‌ها از تحریم‌ها معاف شدند.

ایالات متحده هم‌زمان با توقف صدور معافیت برای سه طرح رآکتور اراک، سوخت رآکتور تهران و مبادله ضایعات مصرف شده رآکتور بوشهر، یکی از معافیت‌های تحریمی را برای ۹۰ روز تمدید کرده است. این معافیت مربوط به فاز اول نیروگاه اتمی بوشهر می‌شود که توسط روسیه تکمیل و راه‌اندازی شده است.

رآکتور آب سنگین اراک یکی از مهم‌ترین اختلافات ایران و قدرت‌های جهانی در زمان مذاکرات اتمی بود. پلوتونیوم تولید شده این رآکتور، قابلیت استفاده در سلاح‌های کشتار جمعی دارد. به همین دلیل طرف‌های مذاکره جمهوری اسلامی خواهان برچیدن آن بودند. سرانجام با پافشاری ایران، دو طرف به فرمولی برای حفظ این رآکتور و کاهش خطر دست‌یابی به سلاح کشتار جمعی شدند؛ به این ترتیب که با تغییرات فنی در آن، امکان تولید مواد اولیه لازم برای تولید سلاح را منتفی کند.

بر اساس توافق برجام، ایالات متحده و چین پذیرفتند که با سرپرستی ایران، رآکتور آب سنگین اراک را دوباره طراحی و اجرا کنند. هرچند امریکا مشارکت در این طرح را آغاز کرد اما به دلیل خروج از برجام، کار نیمه کاره ماند و چین سهم باقی‌مانده ایالات متحده را برعهده گرفت.

خودداری امریکا از صدور معافیت از تحریم برای کار در رآکتور آب سنگین اراک، مانع چین برای ادامه همکاری در این طرح خواهد بود.

همین وضعیت درباره سوخت مصرفی رآکتور بوشهر وجود دارد. با این که ایران می‌گوید توان غنی سازی اورانیوم برای سوخت مصرفی نیروگاه اتمی بوشهر را دارا است اما بر اساس قراردادی که در دهه ۸۰ خورشیدی با آن کشور امضا کرده، تامین سوخت بوشهر را به روسیه سپرده است.

به دلیل این که سوخت مصرف شده در رآکتور قابلیت استفاده در سلاح اتمی را دارد، روسیه با ایران شرط کرد که پس از مصرف، ضایعات سوختی را از ایران خارج کند. اما با تحریم نقل‌وانتقال سوخت مصرف شده در بوشهر، اجرای قرارداد دوجانبه ایران و روسیه ناممکن می‌شود. مگر این‌که روسیه بخواهد بی‌توجه به تحریم اعمال شده از سوی امریکا، هم‌چنان به مبادله سوختی با ایران ادامه دهد.

هرچند چین و روسیه از توقف صدور معافیت‌های تحریمی ایالات متحده متضرر می‌شوند اما وضعیت در رآکتور تحقیقاتی تهران به دلیل این که این رآکتور شریک عمده خارجی ندارد، متفاوت است.

سوخت مورد نیاز این رآکتور، اورانیوم غنی شده با خلوص ۲۰ درصد است که در سال‌های پس از انقلاب بهمن ۱۳۵۷ عمدتا از سوی آرژانتین تامین می‌شد. اما هم‌زمان با تحریم‌های اتمی دوره ریاست جمهوری «باراک اوباما»، آرژانتین فروش سوخت به ایران را متوقف کرد. ایران از حدود ۱۰ سال پیش خود شروع به تولید سوخت مورد نیاز رآکتور تهران کرده اما اصل غنی سازی اورانیوم با خلوص ۲۰ درصد مورد نگرانی قدرت‌های جهانی بوده است.

به دلیل این که داشتن اورانیوم غنی شده ۲۰ درصدی توان و سرعت ساخت سلاح اتمی را بالا می‌برد، در جریان مذاکرات برجام، ایران پذیرفت که غنی سازی ۲۰ درصدی را متوقف و اورانیوم غنی شده موجود را به میله‌های سوختی بدل کند که مورد استفاده در رآکتور تهران هستند.

در صورتی که سوخت موجود رآکتور تهران تمام شود، ایران نیازمند خرید سوخت یا تولید مجدد آن است. فروش سوخت به این رآکتور که تحریم است و امکان‌پذیر نیست اما تولید مجدد اورانیوم ۲۰ درصدی غنی شده هم می‌تواند بحران تازه‌ای به مسایل موجود میان ایران و شرکای توافق برجام اضافه کند.