چرا در شورای امنیت به ایران کرسی عضویت نمی‌دهند؟

مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک، ۵ کشور هند، مکزیک، ایرلند، نروژ و کنیا را برای عضویت دوره‌ای در شورای امنیت انتخاب کرده است. این کشورها از اول ژانویه ۲۰۲۱ یعنی دوازدهم دی ۱۳۹۹ کار خود را به مدت دو سال در شورای امنیت آغاز می کنند.

به‌غیراز پنج عضو دایمی یعنی آمریکا، چین، روسیه، بریتانیا و فرانسه شورای امنیت، ده عضو غیر دایم دارد که پنج تای آن‌ها هر دو سال یک‌بار با اعضای جدید جایگزین می‌شود.

هرکدام از دولت‌های عضو به نوبت ریاست ماهانه شورای امنیت را به عهده می‌گیرد و از این طریق می‌تواند برنامه‌ها، دستور کار و رویکرد شورا در آن ماه را تعیین کند. شورای امنیت وظیفه حفاظت از صلح و امنیت جهانی را براساس منشور ملل متحد به عهده دارد و اختیار دارد که برای انجام این وظیفه نیروهای حافظ صلح به مناطق درگیری اعزام کند، تحریم و تنبیه اقتصادی وضع کند یا حتی مجوز حمله به یک دولت را بدهد.

درحالی‌که هفتادوپنج سال از تاسیس سازمان ملل متحد می‌گذرد ایران به‌جز یک دوره دوساله از دی ۱۳۳۳ عضو شورای امنیت نشده است. ایران یکی از اولین کشورهایی است که به عضویت سازمان ملل متحد درآمد و دیپلمات‌های ایرانی نقشی مهمی در اداره این سازمان ازجمله مجمع عمومی آن در ماه‌های اولیه تاسیس داشته‌اند.

بااین‌همه، به‌جز یک دوره که در یازدهم دی ۱۳۳۵ خاتمه یافته، دوباره موفق نشده تا به عضویت در شورا دربیاید. در آن دوره تعداد اعضای غیردایم شورای امنیت شش عضو بود و بعدها به ده عضو افزایش یافت؛ یعنی درحالی‌که رقابت شدیدتر بود، ایران موفق به گرفتن کرسی در شورای امنیت شده بود.

انتخاب مجمع عمومی براساس دو معیار یکی میزان مشارکت کشورها در حفظ صلح و امنیت بین‌المللی و اهداف عالی سازمان ملل متحد و دیگری براساس تقسیمات جغرافیایی صورت می‌گیرد. کشورهایی آفریقایی ۳عضو، کشورهای آمریکای لاتین و کارائیب ۲ عضو، آسیا و اقیانوسیه ۲ عضو، اروپای غربی همراه کانادا، استرالیا ۲ عضو و اروپای شرقی ۱ عضو (جمعا ۱۰ عضو غیردایم) در هر دوره دوساله شورای امنیت خواهند داشت. کشورهایی که دوره عضو موقت آن‌ها به پایان می‌رسد نمی‌توانند بلافاصله برای دوره بعدی انتخاب شوند اما با یک وقفه دوساله می‌توانند دوباره خود را نامزدی دریافت کرسی کنند.

 متقاضیان نامزدی عضویت در شورای امنیت باید حمایت کشورهایی دیگر را به دست بیاورند. ایران از ۶۰ سال پیش که برای یک دوره دوساله عضو شورای امنیت بوده فقط یک بار تاکنون متقاضی عضویت مجدد شده است.

در جریان اجلاس وزیران خارجه کشورهای عضو جنبش غیرمتعهدها در تهران «منوچهر متکی» وزیر خارجه وقت در مرداد ۱۳۸۷ چند هفته پیش از رای‌گیری درباره اعضای جدید شورای امنیت اعلام کرد که جمهوری اسلامی برای دوره دی ۱۳۸۷ تا دی ۱۳۸۹ متقاضی عضویت در شورای امنیت است.

با توجه به ریاست دوره ایران و میزبانی تهران از رهبران جنبش غیرمتعهدها برخی از کشورها همچون پاکستان از اعلام نامزدی ایران حمایت کردند. ایران با یک دوره عضویت و ژاپن با نه دوره عضویت در شورای امنیت بر سر کرسی باقی مانده آسیا رقابت می‌کردند.

غیر از سهمیه منطقه‌ای، امتیاز دیگری که کشورها باید برای به عضویت در شورای امنیت داشته باشند، میزان مشارکت در اهداف عالی سازمان ملل متحد است. جمهوری اسلامی ایران تا آن تاریخ سه قطعنامه از شورای امنیت سازمان ملل بر سر برنامه هسته‌ای دریافت کرده و مطابق آنچه تهدید کرده بود، با انتقاد از عملکرد شورای امنیت به هیچ‌کدام از آن‌ها عمل نمی‌کرد.

سرانجام در روز رای‌گیری در مجمع عمومی سازمان ملل که در مهر ۱۳۸۷ در نیویورک انجام شد، ژاپن رای بیشتری از ایران کسب کرد و برای دهمین بار به عضویت شورا درآمد. جالب آن‌که چند ماه بعد در جریان رای‌گیری درباره قطعنامه جدید شورای امنیت علیه جمهوری اسلامی ایران رای داد و حتی پیشنهاد کرد که کمیته‌ای در شورای امنیت برای نظارت بر تحریم‌های سازمان ملل تاسیس شود. این کمیته هم‌اکنون هم وجود دارد و بر بخش‌های باقی‌مانده از تحریم‌های شورای امنیت نظیر تحریم تسلیحاتی ایران نظارت می‌کند.

با اینکه قرار بود توافق هسته‌ای برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ روابط پرتنش و غیردوستانه ایران و شورای امنیت را بهبود ببخشد، گزارش‌هایی که سازمان ملل در ماه‌های اخیر منتشر کرده حاکی از پایبندی ناقص ایران به قطعنامه‌های و تصمیمات شورای امنیت و اهداف عالی سازمان ملل متحد است.

ایران مجددا متقاضی عضویت در شورای امنیت برای رای‌گیری سال ۲۰۲۵ میلادی یعنی سال ۱۴۰۵ خورشیدی است و از سازمان کنفرانس اسلامی هم خواسته از این نامزدی حمایت کند. حتی درصورتی‌که جمهوری اسلامی ایران روابط خود با شورای امنیت را در وضعیت فعلی نگه دارد و اوضاع از آنچه اکنون وجود دارد وخیم‌تر نشود، بخت و شانس ایران هفتاد سال پس از اولین و آخرین عضویتش در شورای امنیت همچنان ضعیف و نشستن دوباره نماینده آن روی کرسی عضویت دور از انتظار است.

مطالب مرتبط:

محکوم شدن ایران در مجمع عمومی سازمان ملل چه اهمیتی دارد؟

آیا اظهارات دیپلمات ایرانی درباره متخاصم بودن بریتانیا و نفرت پراکنی بی بی سی دقیق است؟

واکنش تند ایران به قطعنامه حقوق بشری سازمان ملل