شبکه‌های اجتماعی و اینترنت ملی چند روزی است دوباره به موضوع بحث مسئولان در ایران برگشته‌اند. حرف‌های «محمدباقر قالیباف»، رییس مجلس که گفته بود صنعت خودروسازی ایران باید الگوی پیشرفت اینترنت باشد جرقه اول را زد. بعد نوبت نمایندگان مجلس بود که به بازماندن اینستاگرام، تنها شبکه اجتماعی فیلترنشده در ایران بتازند و درباره شدیدتر شدن فیلترینگ اظهارنظر کنند. «مصطفی میرسلیم»، چهره سیاسی نیز پنجشنبه پنجم تیر در توییتر، یکی از شبکه‌های اجتماعی فیلترشده در ایران، فضای مجازی را «لجام‌گسیخته»، «جولانگاه مطالب دروغ» و «شبه‌آفرین علیه انقلاب و اعتقادات اصیل مردم» دانسته است.
از قطعی طولانی‌مدت کل شبکه اینترنت تا گسترده‌تر کردن فیلترینگ و بومی‌سازی؛ آینده اینترنت در ایران چه سرنوشتی خواهد داشت؟
سناریوهای دسترسی به اینترنت در ایران
«نیما»، برنامه‌نویس ساکن ایران که در پروژه‌های دولتی و نیمه‌دولتی زیادی کار کرده، درباره نگاه عمده‌ای که به وضعیت دسترسی به اینترنت وجود دارد، می‌گوید: «به نظر می‌رسد مسئولان ترجیح می‌دهند فضای آنلاین باز باشد و مردم کارشان را بکنند، فقط امکان سرک کشیدن به داده‌ها و ارتباطات برای دولت فراهم باشد.»
او به گزارش‌های متعددی اشاره می‌کند که نشان داده، بخشی از بازار فروش وی‌پی‌ان - ابزاری که برای دور زدن فیلترینگ ایران استفاده می‌شود- توسط طرفداران حاکمیت فروخته می‌شود.
این کارشناس نرم‌افزار می‌گوید: «بخشی از این وی‌پی‌ان‌های بی‌نام‌ونشان می‌توانند داده‌ها و پیام‌های دو طرف را ببینند. تعداد کسانی که از وی‌پی‌ان‌های شخصی و مطمئن در ایران استفاده می‌کنند، زیاد نیست.»
«امیر رشیدی»، پژوهشگر دسترسی به اینترنت دراین‌باره به ایران‌وایر می‌گوید: «تصور من این است که حاکمیت هرچند می‌تواند اینترنت را در مواقع اعتراض کاملا قطع کند اما به‌جز شرایط استثنایی دنبال اجرای چنین طرحی نیست.»
به اعتقاد آقای رشیدی، برنامه مهم و کم‌هزینه این است که دسترسی را طوری قطع کنند که اثری در سایت‌های ردیابی وضعیت اینترنت باقی نماند.
او توضیح می‌دهد: «وقتی فیلترینگ طوری اعمال شود که فقط بتوان با وی‌پی‌ان دولتی به آن دسترسی داشت، عملا حکومت به خواسته‌اش رسیده؛ هم دسترسی به محتوای اینترنت را از مردم گرفته، هم به فعالیت‌های آن‌ها نظارت دارد.»
اشاره آقای رشیدی به طرح وی‌پی‌ان ملی است که قرار است دسترسی به برخی سایت‌های اینترنتی را برای گروهی از صاحبان مشاغل خاص فراهم کند. در این طرح، گروهی شامل خبرنگاران، استادان دانشگاه، دانشجویان، دیپلمات‌ها و... بعد از ثبت‌نام و مشخصاتشان در یک سامانه از پیش تعیین‌شده، به یک وی‌پی‌ان که «وی‌پی‌ان قانونی» نامیده شده دسترسی پیدا می‌کنند. با این نرم‌افزار دسترسی به بعضی سایت‌ها امکان‌پذیر است.
بومی‌سازی شبکه‌های اجتماعی اجرا خواهد شد؟
ساخت پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی بومی به‌عنوان بخش مهمی از اینترنت ملی یا شبکه ملی اطلاعات در سال‌های اخیر بیشتر مورد توجه قرار گرفت.
بعد از فیلترینگ گسترده تلگرام در ایران، نسخه‌های فرعی مثل هاتگرام و تلگرام طلایی معرفی شدند. تقریبا هم‌زمان با آن‌ها پیام‌رسان‌های دیگری ازجمله سروش، گپ، بله و آی‌گپ وارد عرصه رقابت شدند؛ اما آمارهایی که بهار امسال، دو سال بعد از فیلترینگ تلگرام منتشر شد، نشان داد که تنها ۳ درصد کاربران ایرانی از پیام‌رسان سروش که معروف‌ترین پیام‌رسان داخلی ایران است و برای آن تبلیغات گسترده‌ای صورت گرفت، استفاده می‌کنند.
نیما دراین‌باره به ایران‌وایر می‌گوید: «اینترنت ایران عمدتا از الگوی چینی پیروی می‌کند. در مورد شبکه‌های اجتماعی، ایران دوست دارد مثل چین یک سری شبکه اجتماعی خاص خودش داشته باشد و رفتارهای اجتماعی و اقتصادی همه شهروندانش را تحت کنترل بگیرد.»
او درباره این‌که رسیدن به این هدف با توجه به شکست پروژه‌های ملی چقدر شدنی است، می‌گوید: «چند پیام‌رسان قبل زیر بار زیاد کاربران تاب نیاوردند اما امروز شبکه‌های جوان‌تری را داریم که توانسته‌اند تا ۲۸ میلیون کاربر جذب کنند.»
این کارشناس فنی می‌گوید: «دولت تلاش خواهد کرد، با ارایه تسهیلات مالی به این پیام‌رسان‌ها، آن‌ها را به ماندن در بازار امیدوار کند. درعین‌حال، این شبکه‌ها روی ارایه سرویس‌هایی مثل خدمات بانکی یا دولتی تمرکز می‌کنند که تلگرام امکان ارایه آن را ندارد. با این شیوه، این شبکه‌های بومی به‌مرور رشد می‌کنند.»
امیر رشیدی، پژوهشگر دسترسی به اینترنت دراین‌باره به ایران‌وایر می‌گوید: «حاکمیت تلاش می‌کند به‌مرور کاربر را به روالی که خودش می‌پسندد، عادت بدهد. بعد از مدتی، طوری به روال جدید خو خواهی گرفت که اصلا از کنترل شدن اطلاعاتتان ناراضی به نظر نمی‌رسید.»
او می‌گوید: «پیش‌تر با یک متخصص هوش مصنوعی چینی ملاقات کرده بودم. به گسترش وی‌چت و ابزارهای مشابه در کشورشان می‌بالید. او می‌گفت، خیلی‌ها در کشور من به زندگی با این سیستم عادت کرده‌اند. برنامه حکومت عادت دادن کاربران به یک سبک زندگی خاص است.»
پراید الگوی اینترنت ایرانی؟
مدیریت اینترنت با شیوه‌ای مشابه صنعت خودروسازی داخلی، آن‌طور که قالیباف در سخنرانی‌اش در مجلس گفته، راه به کجا می‌برد؟
امیر رشیدی دراین‌باره می‌گوید: «وضع اینترنت ایران همین‌الان هم شباهت‌های زیادی به صنعت خودروسازی دارد. کیفیت پایین دسترسی به شبکه، سرعت کم، قطع‌ووصلی‌های مداوم، فیلترینگ گسترده، رانت و فساد نقطه مشترک اینترنت و خودروسازی در ایران است.»
نیما دراین‌باره به ایران‌وایر می‌گوید: «شخصا به نقل‌قول‌های این‌چنینی اهمیتی نمی‌دهم چون در واقعیت هیچ‌چیزی تغییر نمی‌کند. ما در ایران داریم به کم شدن دسترسی‌هایمان به شبکه جهانی، به چک شدن پیام‌هایمان و همه آن اتفاقاتی که حکومت در پی اجرای آن‌هاست،عادت می‌کنیم؛ درست مثل قورباغه‌ای که در آب در حال گرم شدن پخته می‌شود.»
او می‌گوید در این شرایط عادت کردن اتفاق ناخوشایندی است که به نظر می‌رسد خیلی‌ها در حال دچار شدن به آن هستند.
وضعیت دسترسی به اینترنت در ایران در سال‌های اخیر فرازوفرودهای زیادی داشته است. به‌جز فیلترینگ گسترده شبکه‌های اجتماعی و سایت‌های مختلف، قطعی گسترده اینترنت هم‌زمان با اعتراضات آبان ۱۳۹۸ در ایران واکنش‌های جهانی درباره حق دسترسی شهروندان ایران به اینترنت را در پی داشت.
مطالب مرتبط:
آزمایش‌های جدید شبکه ملی اطلاعات و قطعی‌های مجدد اینترنت
تقویت شبکه ملی اینترنت؛ افتخار رئیس جمهوری، اضطراب مردم
هدف: فیلترینگ اینستاگرام؛ آنچه اصولگرایان مجلس یازدهم می‌خواهند؟
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر