توافق اتمی ایران و شش کشور قدرتمند جهانی یا «برجام» پنج سال پیش به دست آمد تا در برابر رفع تحریمهای بینالمللی از جمهوری اسلامی، از صلحآمیز باقی ماندن برنامه هستهای ایران اطمینان کسب کند.
طی پنج سالی که از این توافق میگذرد، جزییاتی از مذاکرات و حواشی توافق روشن شده که در آن زمان افکار عمومی و حتی برخی از مقامهای بلندپایه جمهوری اسلامی ایران از آن اطلاع نداشتند.
آزاد شدن ۴۳ میلیارد دلار ایران
رقم پولهایی که ایران پس از توافق برجام و رفع تحریمهای بینالمللی به آن دست پیدا کرد، هرگز از سوی منابع رسمی جمهوری اسلامی اعلام نشد اما یک سال پس از توافق برجام، بانک جهانی گزارش داد که هشت ماه پس از توافق، ایران توانسته ۳۰ میلیارد دلار از داراییهای مسدود شدهاش را در کشورهای مختلف آزاد کند.
پیش از برجام، ایران و قدرتهای جهانی به یک توافق موقت هم دست پیدا کرده بودند که براساس آن، ماهانه مبلغی از داراییهای ایران آزاد میشد. مجموع داراییهایی که در آن دوره به آن دست پیدا کرد نزدیک به ۱۳ میلیارد دلار بود.
بر این اساس، جمهوری اسلامی دستکم از قبال توافق برجام، به ۴۳ میلیارد دلار منابع ارزی مسدود شدهاش دست پیدا کرد. بزرگی این عدد در برابر درآمدهای نفتی سال ۱۳۹۸ ایران معلوم میشود. کل درآمدهای جمهوری اسلامی بابت صادرات در آن سال ۸ میلیارد دلار بوده است.
مجوز پنهانی خامنهای برای گفتوگو با آمریکا
پس از توافق هستهای برجام مشخص شد که آیتالله «علی خامنهای» از ماهها قبل به وزارت خارجه دولت «محمود احمدینژاد» مجوز مذاکره پنهانی با نمایندگان دولت آمریکا را داده بود اما شرط گذاشته بود که این مذاکرات صرفا درباره پرونده اتمی ایران باشد و سطح افراد حاضر در آن از معاونان وزارت خارجه ایران فراتر نرود.
آیتالله خامنهای در ماههایی که مذاکره پنهانی نمایندگان ایران و آمریکا در عمان در جریان بود بارها علیه مذاکره با ایالاتمتحده و رییسجمهور آمریکا سخنرانی و مقامهای وزارت خارجه هم گفتوگو با آن کشور را تکذیب کرده بودند.
پیام اوباما به خامنهای با وساطت پادشاه عمان
«باراک اوباما»، رییسجمهور وقت آمریکا در تماس با سلطان «قابوس» پادشاه وقت کشور عمان گفته بود که ایالاتمتحده اصل غنیسازی اورانیوم را در ایران برای مصارف صلحآمیز قبول دارد و میخواهد بر همین مبنا وارد مذاکره با ایران برای حلوفصل اختلافات شود.
سلطان قابوس خواستار تماس تلفنی با آیتالله خامنهای دراینباره میشود اما مقامهای جمهوری اسلامی به عمان اطلاع میدهند رویه خامنهای شرکت در چنین تماسهای تلفنی نیست.
سرانجام سلطان قابوس پیام اوباما را بهصورت مکتوب برای رهبر جمهوری اسلامی فرستاد و در تابستان ۱۳۹۲ چند روز پیش از شروع مذاکرات علنی وزرای خارجه ایران و آمریکا، شخصا برای دومین و آخرین بار از زمان انقلاب بهمن ۱۳۵۷ به تهران رفت.
بیاطلاعی نماینده آیتالله خامنهای از مذاکرات ایران و آمریکا
«حسن روحانی» که در انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۹۲ به پیروزی رسیده بود، نماینده آیتالله خامنهای در شورای عالی امنیت ملی بود اما چندین ماه از مذاکره مستقیم معاونان وزارت خارجه ایران و آمریکا در عمان بیاطلاع بود. موضوع زمانی به روحانی گفته شد که او به ریاست جمهوری رسیده بود.
«علیاکبر صالحی»، وزیر خارجه وقت ایران گفته است در فاصله زمانی انتخابات تا تنفیذ ریاست جمهوری، معاونت اروپا و آمریکای وزارت خارجه مامور گزارشدهی - همراه با مستندات و مدارک- درباره مذاکرات محرمانه ایران و آمریکا به روحانی شد.
صالحی در کتاب خاطرات خود گفته «خودم هم نامهای برای آقای دکتر روحانی نوشتم و خدمت ایشان هم رفتم و گفتم که ما چنین مذاکراتی را با آمریکا انجام دادیم و الان هم بنا به توصیه رهبر معظم انقلاب این مذاکرات را متوقف کردیم تا حضرتعالی این مسیر را ادامه دهید. آقای روحانی وقتی در جریان جزییات این مذاکرات قرار گرفتند، موضوع برایشان باورپذیر نبود.»
مذاکره وزارت اطلاعات با آمریکا برای تبادل زندانیان
یکی از خبرسازترین موضوعاتی که پس از توافق برجام آشکار شد، مذاکره همزمان ایران و آمریکا برای تبادل زندانیان یکدیگر بود. «محمود علوی»، وزیر اطلاعات جمهوری اسلامی گفته بود که با تایید آیتالله خامنهای مامورانی از وزارت اطلاعات در مذاکره مستقیم با آمریکا برای تبادل زندانیان شرکت داشتند.
وزیر اطلاعات ایران این موضوع را یک سال پس از توافق برجام اعلام کرد: «با نظر آیتالله خامنهای و تصمیم شورای عالی امنیت ملی از سوی وزارت اطلاعات درباره مبادله زندانیان ایرانی و آمریکایی با ایالاتمتحده مذاکره شده و امتیازاتی برای کشور ازجمله بازگردانی ۴۰۰ میلیون دلار، گرفتیم.»
همزمان با روز اجرای توافق برجام و لغو تحریمهای بینالمللی، گروهی از زندانیان ایرانی-آمریکایی از زندانهای ایران آزاد و سوار بر یک جت متعلق به سوییس ایران را ترک کردند. همزمان چند ایرانی که در میان آنها شهروندان دوتابعیتی ایرانی-آمریکایی هم بودند از زندانهای ایالاتمتحده آزاد شدند اما برخی از آنها به ایران برنگشتند و به اقامت در آمریکا ادامه دادند. این افراد متهم به دور زدن قوانین تحریم ایران بودند.
آزادسازی اموال ایران در برابر خروج زندانیان
یکی از جنجالیترین موضوعاتی که پس از توافق برجام برملا شد، آزادسازی اموال ایران ناشی از یک اختلاف قدیمی با آمریکا در برابر آزادی زندانیان ایرانی-آمریکا از ایران بوده است.
همزمان با توافق ایران و آمریکا اعلام کردند که به یک اختلاف قدیمی مالی با پرداخت پول نقدی که یک هواپیمای مسافری به تهران برده، پایان دادهاند.
ایران در زمان محمدرضاشاه خریدهای نظامی متنوعی از امریکا کرده بود اما این قراردادها پس از اشغال سفارت آمریکا در تهران و گروگانگیری دیپلماتهای این کشور، از بین رفت. پول خریدهای نظامی ایران در آن زمان از سوی وزارت خزانهداری آمریکا در حسابی قرار گرفت و دسترسی ایران به آن مسدود شد تا اینکه در زمستان ۱۳۹۴ اصل پول که حدود ۴۰۰ میلیون دلار بود همراه با ۱ میلیارد و ۳۱۰ میلیون سودی که در این سالها به آن تعلق گرفته بود به ایران داده شد.
«جان کربی»، سخنگوی وقت وزارت خارجه آمریکا گفته بود مذاکره بر سر این موضوع مجزا از مذاکرات اتمی انجام شد و پرداخت پول به ایران مشروط به آزادی زندانیان بود.
«جان کری»، وزیر خارجه وقت آمریکا دو سال پس از مذاکرات اتمی در کتاب خاطرات خود گفته است ایران خواهان دریافت ۱۰ میلیارد دلار شده بود اما در مذاکراتی که همزمان با گفتوگوهای اتمی در جریان بود، بر سر پرداخت ۱ میلیارد و ۷۱۰ میلیون دلار توافق شد.
جمهوری اسلامی ایران تا زمان رسیدن هواپیمای حامل این پول، اجازه خروج هواپیمای حامل زندانیان دوتابعیتی از خاک ایران را نداد. «دونالد ترامپ»، رییسجمهور آمریکا از زمان رقابتهای انتخاباتی، عمل ایران را «گروگانگیری» و اقدام دولت اوباما را «باجدهی» به جمهوری اسلامی خوانده بود.
مطالب مرتبط:
ایران اجرای دو تعهد در برجام را متوقف کرد؛ منتظر چه پیامدهایی باشیم؟
برجام بدون آمریکا؛ ایران دنبال چیست؟
آیا ترامپ برجام را پاره میکند یا نه؟
ضربالاجل ترامپ به اروپا: چهار ماه وقت دارید برجام را اصلاح کنید
ثبت نظر