واکنش منفی ایران به کودتای ترکیه

«من، علی شمخانی و قاسم سلیمانی شب کودتای ترکیه، تحولات را رصد می کردیم.»

این جمله را «محمدجواد ظریف»، وزیر امورخارجه ایران دیروز به نمایندگان مجلس شورای اسلامی گفته است.

«علی شمخانی»، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران است؛ عالی ترین نهادی که تحولات حوزه امنیت ملی را کنترل می کند. «قاسم سلیمانی» هم فرمانده سپاه «قدس» است؛ مهم ترین بازیگر ایران در خاورمیانه.

گزارش کوتاه وزیر امورخارجه ایران نشان می داد که تحولات اخیر ترکیه به شدت برای ایران حائز اهمیت است. ظریف نخستین مقام ایرانی بود که به این حادثه واکنش نشان داد. او در توییترش نوشت: «دفاع شجاعانه مردم ترکیه از دموکراسی و دولت منتخب خود این امر را ثابت کرد که کودتا در منطقه ما هیچ جایگاهی ندارد و محکوم به شکست است.»

رسانه ها گزارش داده اند که او شب کودتا سه بار با «چاوش اوغلو»، وزیر امورخارجه ترکیه تلفنی گفت و گو کرده است. ظریف در توییت دیگری، از تحولات ترکیه عمیقا ابراز نگرانی کرد و نوشت: «ثبات، دموکراسی و امنیت مردم ترکیه مسایل اساسی هستند.»

«حمید ابوطالبی»، معاون سیاسی دفتر رییس جمهوری ایران هم در توییتر خود نوشت: «مردم مسلمان و همسایه ترکیه حاکمیت خود را پس خواهند گرفت... ما هیچ گاه در برابر کودتا و نقض حاکمیت مردم بی تفاوت نبوده ایم.»‌

علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران نیزبا اشاره به تشکیل جلسه این شورا در روز شنبه گفت: «موضع رسمی جمهوری اسلامی ایران، محکومیت اقدام کودتاگران و حمایت از دولت قانونی این کشور و احترام به رای و خواست مردم است.»
او گفت در طول کودتا، در تماس نزدیک با مقام های ترکیه بوده است.

«علی اکبر ولایتی»، مشاور امور بین الملل علی خامنه ای، رهبر جمهوری اسلامی نیز مانند دیگر مقام های ایرانی گفت مخالف کودتا علیه دولت ترکیه است ولی به اردوغان کنایه زد: «امیدوارم روزی برسد که دولت ترکیه هم به نظرات مردم سوریه و آرای مردم سوریه احترام بگذارد و تعیین حکومت در سوریه را به مردم این کشور واگذار کند.»

او گفت اردوغان مدعی احیای ارزش های اسلامی است و این نکته، دولت های دولت ترکیه و ایران را به هم نزدیک تر می کند. خامنه ای ابراز امیدواری کرد که اختلاف های ایران و ترکیه درباره سوریه حل شود.

حسن روحانی، رییس جمهوری ایران هم در اظهاراتی شبیه ولایتی، گفت: «دوران کودتا و تحمیل توپ و تانک به مردم سر آمده است. تنها صندوق رای می تواند راه حل مشکل برای ایران، ترکیه، سوریه، عراق، لبنان، بحرین و یمن باشد.»

به نظر می رسد دایره کنایه های روحانی وسیع تر است. او در سخنان خود به ایران هم اشاره کرده؛ شاید برخی نظامیان ایرانی را هدف قرار داده است. رییس جمهوری ایران هم چنین از لبنان، بحرین و یمن هم نام بردهاست تا به عربستان کنایه بزند.

به نظر می رسد رویکرد کلی مقام های ایرانی، استفاده از این فرصت برای اثبات حسن نیت خود به مقام های دولت ترکیه و ترمیم رابطه بین دو کشور باشد. این رویکرد در رسانه های وابسته به دولت روحانی هم تعقیب می شد. روزنامه دولتی «ایران» اتفاقات پس از کودتای ترکیه را «کمک دموکراسی به دموکراسی» توصیف کرد و نوشت:«دموکراسی با پشتوانه احزاب، رسانه ها و پایگاه های مردمی توانست به پیروزی برسد.»‌

در موضع گیری مقام های رسمی ایران به ندرت کسی ماهیت کودتا را زیر سوال برد و آن را نمایشی خواند. با این حال، برخی رسانه های داخلی تلاش کردند تفسیرهای دیگری درباره کودتا ارایه دهند. روزنامه تندرو «کیهان» در تحلیلی نوشت که علت حضور مردم در خیابان ها و مقابله ارتش این بود که در هفته های اخیر اردوغان رویکرد مثبتی به قضایای سوریه داشته و از «پوتین»، رییس جمهور روسیه عذرخواهی کرده است.
روزنامه «جوان»، وابسته به سپاه هم در تحلیل خود، با انتقاد از ماجراجویی های سال های اخیر اردوغان در حوزه سیاست خارجی، وقوع کودتا را فرصتی مناسب برای اردوغان توصیف کرد که بتواند هدف نهایی خود، یعنی تغییر در ساختار سیاسی ترکیه را محقق کند.
برخی دیگر از رسانه های ایران نوشته اند که اردوغان پس از کودتا، علاوه بر تصفیه حساب کامل با مخالفانش در ارتش و قوه قضاییه، گام نهایی برای تغییرات در قانون اساسی ترکیه و تغییر نظام سیاسی از پارلمانی به ریاستی برخواهد داشت.
برخی دیگرهم گزارش هایی درباره نمایشی بودن کودتا منتشر و آن را حاصل طراحی اردوغان برای تقویت قدرتش و قلع و قمع مخالفان خود توصیف کردند.

با وجود این تفسیرها، عمده مقام های ایرانی بدون اظهارنظر درباره واقعی بودن یا نبودن کودتا، بر حمایت از دولت اردوغان تمرکز داشتند. روابط ایران و ترکیه در پنج سال گذشته دچار فراز و نشیب های بسیاری شده و دو کشور در مورد سوریه اختلاف نظر گسترده ای دارند. در هفته گذشته انتشار خبرهایی مبنی بر تمایل دولت ترکیه به گفت و گو با «بشار اسد»، رییس جمهور سوریه با استقبال مقام های ایرانی مواجه شد. آن ها این تمایل را یک چرخش مثبت در سیاست خارجی ترکیه در مسیر حل بحران سوریه توصیف کردند. حمایت هماهنگ و قاطع مقام های ایرانی از دولت اردوغان در جریان کودتا می تواند یک گام مثبت دیگر برای ترمیم روابط دو کشور باشد. با این حال، دیروز و پس از موفقیت دولت ترکیه در برابر کودتا، ارتش آزاد سوریه که مهم ترین نیروی مخالف بشار اسد محسوب می شود هم از موفقیت دولت اردوغان ابراز خشنودی کرد. مشخص نیست که سیر حرکت دیپلماسی دولت ترکیه در آینده به سود این طیف از مخالفان بشار اسد پیش می رود و یا به سمت موافقان بشار اسد از جمله ایران، ولی فعلا مشخص است که همه طرف های بازیگر در سوریه تلاش می کنند از وضعیت جدید ترکیه به سود خود استفاده کنند.