بهروز بوچانی: جامعه جهانی باید از تحقیر و نادیده گرفتن پناهجویان دست بردارد

نه پناهجو را پایانی‌ست و نه دنیای پناهجویان را؛ آمارهای سالیانه که تمام واقعیت هم نیستند، هر سال خبر از بالا رفتن شمار پناهجویان در سراسر جهان می‌دهند. در عین‌ حال، در این هیاهوی پناهجویی، گروهی هم ناپدید می‌شوند و عده‌ای جان خود را از دست می‌دهند؛ بدون آن‌ که هویت آن‌ها مشخص شود. سیاست‌های ناکارآمد سیاسیون و تصمیم‌گیران به اعمال محدودیت‌های بیشتر، به سرگردانی میلیون‌ها انسان در جهان انجامیده و انگار که جهان چشمانش را بر فاجعه‌ای انسانی بسته است. در این همهمه‌ای که گاه به ناامیدی می‌انجامد، مردی به نام «انور نیلوفری» بیش از دو ماه است که در آتن، پایتخت یونان، اعتصاب غذا کرده است و خواسته‌اش رفتن از اروپایی‌ست که سال‌ها تن و روح او را به «گروگان» گرفته است. همان تعبیری که «بهروز بوچانی» روزنامه‌نگار و پناهنده کرد ایرانی در صحبت‌هایش بارها تکرار کرده است: «انور به گروگان گرفته شده است. همان‌طور که من و ۹۰۰ پناهجوی دیگر در مانوس به گروگان گرفته شده بودیم. تفاوت در این است که ما همگی در یک مکان بودیم و این امر، مشکل را به یک بحران بزرگ سیاسی تبدیل کرد. درباره انور هم اگر مشکلش را شخصی فرض نکنیم، ممکن است این اتفاق بیفتد.»

****

سیاست‌های اتحادیه اروپا در خصوص پناهجویان سال‌هاست که مورد انتقاد نهادهای حقوق بشری قرار دارد. این اتحادیه در سپتامبر ۲۰۱۸ تصویب کرد که هیچ پناهجویی حق ندارد مقصدش را تعیین کند و این کشورهای اروپایی هستند که برای او تصمیم می‌گیرند. در نتیجه صدها هزار نفر در مرزهای مختلف، جزیره‌های یونان، کمپ‌ها و جنگل‌ها سرگردان‌ هستند و سال‌های عمرشان را در مسیری به هدر می‌دهند که تصوری از مقصد ندارند. تازه وقتی به مقصد هم می‌رسند باید ماه‌ها و گاه‌ سال‌ها منتظر بمانند تا بلکه به عنوان پناهنده پذیرفته شوند. هزینه زندگی، خورد و خوراک و حتی مکان زندگی‌شان که می‌تواند یک خانه باشد یا کمپ یا جنگل، در اختیار تصمیم‌گیران سیاسی است؛ همان مسئله‌ای که بهروز بوچانی از آن به عنوان «گروگان‌گیری» یاد می‌کند.

بهروز بوچانی، روزنامه‌نگار و نویسنده کتاب «هیچ دوستی به جز کوهستان»، که بارها درباره زندگی پناهجویی و سیاست‌های اعمال‌‌شده بر آن‌ها سخن گفته و مقاله نوشته است، در گفت‌وگو با «ایران‌وایر» به بهانه اعتصاب غذای انور نیلوفری که بیش از دو ماه از آن می‌گذرد، بر نگاه رسانه‌ها و سیاسیون به پناهجویان به عنوان انسان‌های قابل «ترحم» و «تحقیر» تاکید دارد که باعث شده است، آن‌ها از حقوق انسانی‌شان محروم بمانند.

این روزنامه‌نگار برای ایران‌وایر توضیح داد: «در این نوع دیدگاه پناهجو همیشه به عنوان قربانی دیده و محرومیتش از حقوق انسانی پیش‌فرض گرفته می‌شود. این زبان مسلط، صدای واقعی پناهجویان را سرکوب می‌کند. برای همین، پناهجویان باید تلاش کنند تا زبان و فرم بیان خاص خود را تولید کنند و به عنوان "آلترناتیو" ارائه بدهند. زبانی که اکنون جاری‌ست وابسته به قدرت است و این وظیفه ما به عنوان پناهجوست تا از این زبان و در هم شکستن آن انتقاد کنیم. باید ثابت کنیم که ما پناهجویان یک اقلیت هستیم و این امر تنها با تلاش جمعی و شکل دادن به سازمان‌های مستقل و خلق آثار ادبی و فرهنگی مختص به پناهجویان ممکن است.»

بهروز بوچانی همچنین معتقد است که رسانه‌ها به شکل «سیستماتیک» مسئله پناهجویان را «سانسور» می‌کنند: «این یک ادعای توخالی نیست چرا که از دل رسانه‌های جهانی این حرف را می‌زنم. رسانه‌ها برای پناهجویان به اندازه یک انسان ارزش قائل نیستند و آن‌ها را با اهانت به چشم قربانی می‌بینند و این تصور را جا می‌اندازند که مطالبات یک پناهجو برای زندگی بهتر مشروعیت ندارد. آن‌ها نمی‌خواهند اعتراض و مبارزه یک پناهجو را برای حقوقش پوشش بدهند، چون تنها تصویر پذیرفته‌شده از پناهجو برای آن‌ها تصویر یک قربانی است.»

انور نیلوفری نمونه‌ای از این پناهجویان است. او سال ۲۰۱۴ از کردستان عراق به ترکیه و از آن‌جا از مسیر دریای اژه به یونان رفت و از دفتر کمیساریای سازمان ملل در امور پناهندگان در این کشور، درخواست پناهندگی کرد. ده ماه بعد او پاسخ مثبت گرفت و با مدارک قانونی، به سوئد مهاجرت کرد. در آن زمان قانون «دوبلین» در حالت تعلیق بود. قانونی که سپتامبر ۲۰۱۸ با تصمیم «اتحادیه اروپا» دوباره برای یونان به راه افتاد. طبق این قانون پناهجویان باید در اولین کشور امن اتحادیه اروپا، درخواست پناهندگی خود را ارائه دهند و اگر به کشور دیگری بروند و مجدد درخواست بدهند، به کشور نخست بازگردانده می‌شوند. انور نیلوفری هم درخواست خود را به سوئد ارائه داد و سه ماه در کمپ پناهجویان نگهداری شد. اما به تصمیم سوئد، او را به یونان بازگرداندند. این پناهجو از همان زمان به خاطر بازگرداندنی که آن را «غیرقانونی» می‌داند بارها مقابل «دفتر امور پناهندگی سازمان ملل متحد» اعتصاب غذا کرد و خواستار آن شد که به کشور دیگری منتقل شود، اما پاسخی نگرفت و حالا بعد از این همه سال، بیش از دو ماه است که باز هم اعتصاب غذا کرده است.

البته شرایط پناهجویان در سوئد هم ناگوار توصیف می‌شود. در فوریه سال جاری شصت پناهجوی ایرانی در شهر گوتنبرگ سوئد اعتصاب کرده بودند و تعدادی از آن‌ها هم دست به اعتصاب غذا زده بودند. اعتراض آن‌ها به سال‌ها بی‌پاسخ ماندن درخواست پناهجویی‌شان از سوی دولت این کشور بود.

سال‌ها سرگردانی در کشورهای مختلف، بسیاری از پناهجویان را به ستوه آورده است. انور نیلوفری هم دلیل اعتصاب غذایش را برخورد اروپا با خودش و سیستم پناهندگی می‌داند. به روایت انور نیلوفری ۴۱ ماه می‌شود که مقابل دفتر امور پناهندگی سازمان ملل چادر زده است: «برای دومین بار اعتصاب غذا کرده‌ام. در این مدت نه تنها پاسخی دریافت نکرده‌ام، بلکه اذیتم کردند، کتکم زدند، بازداشتم کردند و به زندان انداختند و دادگاه تشکیل دادند.»

او برای ایران‌وایر از وضعیت پناهجویان در یونان روایت کرد: «وضعیت همه پناهجویان در یونان نامناسب است. من هم به وضوح به اسارت گرفته شده‌ام. بر خلاف بسیاری از پناهجویان از محل اقامت و حقوق ماهیانه محروم بوده‌ام. در این مدت نه تنها همدلی از جامعه مدنی یونان ندیده‌ام، بلکه آزار و اذیت شده‌ام. ترجیح می‌‌دادم این کنش اعتراضی با همدلی دیگر پناهجویان همراه می‌شد و اعتراضی جمعی شکل می‌دادیم.»

اگرچه رسانه‌ها و کنش‌گرانی به مسئله انور نیلوفری پرداختند، اما این حرکت هنوز نتوانسته است اجماعی حول مسئله پناهجویان پیش آورد تا یک‌صدا مقابل سیاست‌های ناکارآمد اتحادیه اروپا فریاد زده شود. سیاست‌هایی که جان میلیون‌ها نفر را در خطر قرار داده است. حتی برخی هم به جای حمایت، او را تحقیر کردند و کنش اعتراضی‌اش را زیر سوال بردند. مسئله‌ای که بهروز بوچانی به آن اشاره دارد؛ قربانی ساختن، تحقیر و توهین به پناهجویان.

به باور این روزنامه‌نگار و همچنین کنش‌گران حوزه حقوق پناهجویان، هیچ‌کس نمی‌تواند خود را جای دیگری بگذارد و برای زندگی و روش اعتراض کسی تصمیم بگیرد یا قضاوت کند: «پناهندگی یک حق پذیرفته‌شده جهانی است. به همین خاطر قضاوت کردن درباره انور نه تنها ناشایست، بلکه غیرانسانی است. انور به دلایلی که خودش می‌‌داند، می‌گوید که نمی‌تواند به ایران بازگردد، پرسیدن این سوال که چرا برنمی‌گردد، سوال بی‌جایی است.»

بهروز بوچانی در خصوص وضعیت انور نیلوفری به ایران‌وایر گفت که سازمان‌های حقوق بشری مثل «عفو بین‌الملل» و «دیده‌بان حقوق بشر» نمی‌توانند کمکی به این پناهجو کنند. چرا که نه در اختیارات آن‌هاست و نه در اساس‌نامه‌شان چنین مسئله‌ای تعریف شده است: «هم‌زمان سازمان ملل هم در حال حاضر با توجه به امکان‌هایی که دارد نمی‌تواند کاری برای او بکند. حتی اگر به فرض محال چنین امکانی وجود داشت، با توجه به دست‌اندازها و بن‌بست‌های بروکراتیک، چند سالی طول می‌کشید. تنها کاری که در حاضر حاضر برای این پناهجو می‌توان انجام داد، تشویق جامعه مدنی به همراهی و هم‌صدایی با اوست.»

طبق کنوانسیون‌های حقوق بشری سازمان ملل، افرادی که در کشور خود امنیت ندارند یا تحت پیگرد سیاسی هستند، این حق را دارند که به کشوری امن پناه ببرند و وظیفه کشورهایی که «امن» شناخته می‌شوند، بررسی وضعیت آن‌ها، پذیرفتن‌شان و ایجاد شرایط انسانی برای آن‌ها است. اما آن‌چه از سیاست‌های روبه گسترش کشورهای عضو اتحادیه اروپا برمی‌آید، بازگرداندن بیشتر پناهجویان به کشور مبدا است. در سال‌های اخیر و خصوصا بعد از باز شدن مرزهای اروپا به روی پناهجویان، به تصمیم آلمان، قوانین داخلی کشورهای مختلف در خصوص پذیرش پناهجویان مدام علیه آن‌ها تشدید شده است. همین مسئله مورد انتقاد نهادهای حقوق بشری است، چون معتقدند که بسیاری از پناهجویان به ناحق، بازگردانده شده‌اند. در نمونه‌ای واضح، برخی از افغانستانی‌ها که طی سال گذشته از آلمان به کشورشان بازگردانده شدند، دست به خودکشی زدند.

در عین‌حال سیاست بازگرداندن هم جواب‌گو نیست؛ چه بسیار پناهجویانی که پس از بازگردانده شدن، مجددا به راه‌های پرخطر غیرقانونی متوسل شده‌اند تا دوباره شانس خود را برای زندگی بهتر و امن، امتحان کنند؛ یعنی سال‌ها سرگردانی، به دنبال امنیت.

انور نیلوفری با توجه به آن‌چه طی سال‌های اخیر از سر گذرانده و ترومایی که دچار آن شده است، به هیچ‌وجه نمی‌خواهد در اروپا زندگی کند. حتی وقتی از او پرسیدیم که اگر کشوری در غرب یا شمال اروپا او را بپذیرد، حاضر به زندگی در آن کشور است، پاسخ منفی داد. او می‌گوید رهایی‌اش در گرو رفتن از اروپایی است که سال‌های زندگی او را به هدر داده و مدام او را جابه‌جا کرده است و به همین خاطر تا خارج شدن از اروپا و اسکان در کانادا، آمریکا یا استرالیا حاضر به شکستن اعتصاب غذایش نیست. او می‌خواهد با زندگی‌اش، مقابل تصمیمات اتحادیه اروپا در خصوص پناهجویان بایستد.

مطالب مرتبط:

پناه‎جویان ایرانی در جزیره مانوس؛ قصه یك فیلم

بهروز بوچانی، روزنامه نگار پناه جوی ایرانی برنده ارزشمندترین جایزه ادبی استرالیا شد

گفت و گو با یکی از پناهجویان کمپ مانوس