اتاق کناری روحانی و رد میانجی‌گری روسیه میان ایران و آمریکا

«محمود واعظی»، رییس دفتر «حسن روحانی»، پیشنهاد روسیه برای میانجی‌گری بین ایران و آمریکا را رد کرده و گفته است که جمهوری اسلامی «بنای مذاکره با آمریکا را ندارد.»

رییس دفتر حسن روحانی گفته است: «اگر آمریکایی‌ها به اشتباهات خود پی بردند و فهمیدند که در قبال ایران راه غلطی را از طریق تحریم‌ها پیش رفتند، این را با شهامت اعلام کنند. بگویند ما اشتباه کردیم. باید به برجام برگردند و در چارچوب برجام صحبت کنند. غیر از چارچوب برجام، هر اقدام دیگری نتیجه نمی‌دهد.»

اظهارات محمود واعظی واکنشی به پیشنهاد «سرگئی لاوروف»، وزیر امور خارجه روسیه، است. لاوروف در جمع شماری از دانشجویان رشته روابط بین‌الملل در مسکو، از آمادگی برای ایجاد زمینه گفت‌وگوی مستقیم ایران و آمریکا خبر داده و گفته بود که هیچ چیز نمی‌تواند جای تماس مستقیم و گفت‌وگوی بی‌واسطه بین دو کشور را بگیرد.

رییس دفتر حسن روحانی بالاترین مقام دولتی در ایران است که تا کنون به پیشنهاد میانجی‌گری روسیه پاسخ داده و آن را رد کرده است. هرچند رییس دفتر رییس‌جمهور از نظر سلسله‌مراتب سیاسی و اداری در موقعیتی نیست که درباره چنین موضوعاتی اظهار نظر کند، اما محول کردن رد میانجی‌گری روسیه به وی نشان می‌دهد که جمهوری اسلامی چگونه با این پیشنهاد روبه‌رو شده است.

محمود واعظی از مدیران سابق وزارت خارجه ایران است و آن‌طور که در یادداشت‌های روزانه «اکبر هاشمی‌ رفسنجانی» آمده است، در برخی از مواقع فراتر از اختیاراتش به طرف‌های خارجی پاسخ یا پیشنهاد می‌داده است. با این همه، رد کردن پیشنهاد روسیه از طریق واعظی، واکنش دیگر مقام‌های دولتی را برنیانگیخته و به نظر می‌رسد که موضع نهایی دولت جمهوری اسلامی همین است.

اواخر مرداد ماه ۱۳۹۹، «ولادیمیر پوتین»، رییس‌جمهور روسیه، پیشنهاد داده بود که رهبران کشورهای عضو دائم «شورای امنیت سازمان ملل» به همراه ایران در جلسه‌ای حاضر شوند و درباره مسائل مورد اختلاف، از جمله تلاش آمریکا برای احیای همه قطعنامه‌های تحریمی «سازمان ملل متحد» علیه جمهوری اسلامی، با هم گفت‌وگو کنند. اما «دونالد ترامپ»، رییس‌جمهوری آمریکا، در واکنشی سرد، این پیشنهاد را رد کرد.

پیشنهاد پوتین برای مذاکره اعضای دائم شورای امنیت و ایران پس از سفر «محمدجواد ظریف» به مسکو و تماس تلفنی‌اش با رییس‌جمهور روسیه مطرح شد. ظاهرا جمهوری اسلامی نگران از فعال‌سازی سازوکار ماشه و احتمال بازگشت تحریم‌های شورای امنیت، دست به ابتکاری توسط روسیه زده بود که آمریکا به آن پاسخ منفی داد.

جمهوری اسلامی در سال‌های گذشته هم تلاش کرده بود امتیازاتی به روسیه در روابط خارجی خود بدهد. به طور مثال، در زمانی که روحانی دبیر شورای عالی امنیت ملی و مذاکره‌کننده ارشد اتمی جمهوری اسلامی بود، در جریان سفر به مسکو و دیدار با پوتین موافقت ایران با تعلیق غنی‌سازی اورانیوم را اعلام کرد. روحانی در خاطرات خود گفته است که هدف از اعلام این عقب‌نشینی در مسکو، دادن امتیاز آن به روسیه بود.

پس از رد پیشنهاد پوتین برای مذاکره رهبران کشورهای عضو دائم شورای امنیت و ایران از سوی دونالد ترامپ، این بار وزیر خارجه روسیه پیشنهاد میانجی‌گری را مطرح کرد که می‌توانست در صورت موافقت ایالات متحده از شدت فشارهای موجود بر جمهوری اسلامی بکاهد. اما پیش از پاسخ رسمی آمریکا به آن، رییس دفتر حسن روحانی ابتکار روسیه را بی‌اثر کرد.

در حال حاضر جمهوری اسلامی ایران بابت خروج آمریکا از برجام و اعمال تحریم‌های بی‌سابقه، به دیوان بین‌المللی دادگستری شکایت کرده و گفته است در صدد است در آینده خسارات‌های وارده بابت خروج از برجام و اعمال تحریم را هم از ایالات متحده مطالبه کند.

در جریان رسیدگی به چنین اختلافاتی اولین نکته‌ای که از سوی هر دادگاه و دیوانی مطرح می‌شود، این است که آیا دو طرف برای حل و فصل صلح‌آمیز اختلافات از روش‌هایی همچون مذاکرات دیپلماتیک استفاده کرده‌اند یا خیر؟ در این صورت، ایالات متحده خواهد گفت که دولت ترامپ بارها پیشنهاد مذاکره مستقیم با جمهوری اسلامی را مطرح کرد، اما مقام‌های نظام حاکم بر ایران، از جمله آیت‌الله «علی خامنه ای»، آن را رد کردند و حتی پیشنهاد میانجی‌گری روسیه و قبل از آن عمان و ژاپن را هم نپذیرفته بودند. رهبر جمهوری اسلامی حتی گفته است که حاضر نیست با ترامپ پیام مبادله کند.

این وضعیت در بلندمدت به رفع اختلاف کمک نخواهد کرد. از این بابت، ضرر و زیانی متوجه ایالات متحده نیست، بلکه این شهروندان ایرانی هستند که رنج فشار اقتصادی و کاهش روزانه دارایی و ارزش پول ملی خود را تحمل می‌کنند.

پیشنهاد روسیه احتمالا آخرین شانس برای گفت‌وگو ایران و آمریکا قبل از انتخابات ریاست‌جمهوری آن کشور بود. در صورتی که ترامپ برنده انتخابات ریاست‌جمهوری آتی ایالات متحده باشد، رد پی‌در‌پی پیشنهاد مذاکره با او، در چهار سال آینده شرایط دشوارتری را هم پیش روی ایران قرار خواهد داد. در آن زمان آیت‌الله «خامنه‌ای» به شرط حیات، ۸۵ ساله خواهد بود.

مطالب مرتبط:

بیانیه مشترک ایران و روسیه؛ سندی که هر دو کشور ناقض مفاد آن هستند

رقابت نفس‌گیر؛ ماراتن ایران و روسیه بر سر منافع خود در سوریه

آیا امریکا جلوی فعالیت‌های روسیه در بوشهر و چین در اراک را می‌گیرد؟

سی‌امین سفر ظریف به روسیه؛ پیام مهم ظریف برای پوتین از طرف...