نزدیک به پنج سال از امضای «برجام» میان ایران و قدرت‌های جهانی در مهر ماه ۱۳۹۴ می‌گذرد. به رغم تبلیغات پرحجم جمهوری اسلامی مبنی بر کاهش تعهدات برجامی‌اش، بخش‌های حساس این توافق پرجزئیات، کماکان به طور کامل اجرا می‌شود.
***
«بهروز کمالوندی»، سخنگو و معاون «سازمان انرژی اتمی جمهوری اسلامی»، گفته است «جدا از فشارهای سیاسی و تحریمی، باید بگویم اکنون زمان به نفع فعالیت‌های هسته‌ای است» و «تولید فعلی اورانیوم غنی‌شده در کشور با ظرفیت تولید قبل از برجام برابری می‌کند.» هر چند ظاهر این اظهارات ممکن است که به مثابه کنار گذاشتن تعهدات ایران از برجام تلقی شود، اما واقعیت چیز دیگری را نشان می‌دهد.
در برابر لغو تحریم‌های بین‌المللی و رفع تحریم‌های ملی برخی کشورها علیه برنامه اتمی جمهوری اسلامی، ایران از شتاب دادن به توسعه برخی از جنبه‌های اتمی و تولید بعضی محصولات هسته‌ای خارج از حیطه مجاز در برجام خودداری می‌کند. ایران همچنان به «آژانس بین‌المللی انرژی اتمی» اجازه می‌دهد نظارت بسیار دقیقی بر برنامه اتمی ایران داشته باشد که در میان همه کشورهای عضو «ان‌پی‌تی»، سخت‌گیرانه‌ترین محسوب می‌شود.
در واکنش به خروج ایالات متحده از برجام و اعمال تحریم‌های بی‌سابقه آمریکا علیه ایران، جمهوری اسلامی در پنج مرحله اجرای برخی از تعهدات خود را کاهش داد و سرانجام پس از ترور «قاسم سلیمانی»، فرمانده وقت نیروی قدس -شاخه برون‌مرزی سپاه پاسداران-، توسط آمریکا اعلام کرد که به اجرای تمام جنبه‌های عملیاتی برجام خاتمه داده است.
بر خلاف تبلیغات فراوان در داخل، جمهوری اسلامی به بخش‌های حساس توافق به طور کامل پایبند مانده است. نظارت‌های فوق‌العاده گسترده آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به طور کامل ادامه دارد و از تولید اورانیوم غنی‌شده با خلوص ۲۰ درصد که می‌تواند در ساخت سلاح اتمی کاربرد داشته باشد، خودداری کرده است. پروژه تغییر راکتور اراک هم که با هدف جلوگیری از تولید پلوتونیوم قابل مصرف در سلاح‌های کشتار جمعی در حال انجام بود، همچنان پی‌گیری می‌شود.
راکتور اراک
بهروز کمالوندی، سخنگو و معاون سازمان انرژی اتمی ایران، به تازگی گفته است که «در یک سال گذشته به طور هم‌زمان کار بازطراحی راکتور جدید و نیز شرایط و امکانات برای بازگشت احتمالی به راکتور قبلی را در دستور کار داشتیم، اما اکنون زمانی است که باید تصمیم بگیریم یکی از این دو راه را پیش ببریم. تا الآن تصمیم بر این است که با وجود همه دشواری‌ها و کندی کار، روند بازطراحی راکتور اراک را در پیش بگیریم.»
یکی از دشوارترین بخش‌های مذاکرات ۲۲ ماهه اتمی میان ایران و قدرت‌های جهانی بر سر راکتور آب سنگین اراک بود. آیت‌الله «علی خامنه‌ای» بر حفظ آن اصرار داشت، اما قدرت‌های عمده بین‌المللی از بیم تولید پلوتونیوم که می‌تواند در سلاح هسته‌ای به کار گرفته شود، خواهان برچیدن آن بودند. سرانجام طرف‌ها توافق کردند که این تاسیسات بازطراحی شود.
ایالات متحده و چین شرکای ایجاد تغییر در این راکتور شدند و ایران مسئول پروژه شد، اما با خروج آمریکا از برجام، کار منحصرا به دست چین سپرده شده است تا این که با تحریم راکتور اراک از سوی دولت «دونالد ترامپ»، چین هم به ادامه کار بی‌میل شد.
علی‌رغم چنین مشکلاتی، جمهوری اسلامی ایران بازطراحی راکتور آب سنگین اراک را هم ادامه داده است و به گفته معاون سازمان انرژی اتمی تصمیم ندارد وضعیت آن را به قبل از برجام بازگرداند.
ذخایر آب سنگین
حتی تولید آب سنگین در ایران که پیش از این جمهوری اسلامی ایران گفته بود دیگر به محدودیت‌های آن پایبند نیست، دوباره مطابق تعهدات مندرج در برجام درآمده و مقدار نگهداری‌شده در آن به زیر ۱۳۰ تن رسیده است. سازمان انرژی اتمی ایران گفته مقدار بیشتر تولیدشده را صادر کرده است.
پیش از این جمهوری اسلامی با اجاره انباری در شمال عمان، مقدار مازاد آب سنگین را در آن کشور نگهداری می‌کرد تا به تعهدات خود در برجام لطمه وارد نکند. حتی در زمان حضور آمریکا در برجام و اجرای کامل آن از سوی همه طرف‌ها، میزان مجاز آب سنگین در ایران بالاتر رفته بود، اما این موضوع به عنوان «نقض توافق» ارزیابی نشد.
ماجرای کاهش تعهدات برجامی ایران چیست؟
از آن‌چه جمهوری اسلامی در برجام پذیرفته بود و اکنون به اجرای آن خاتمه داده است، تولید خارج از سقف معین اورانیوم غنی‌شده با خلوص کمتر از ۵ درصد در برجام است. همچنین، ایران استفاده تحقیقاتی از نسل جدید ماشین‌های غنی‌سازی اورانیوم و البته غنی‌سازی اورانیوم در تاسیسات زیرزمینی فردو را نیز از سر گرفته است.
طبق گزارش شهریور ماه مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره اجرای برجام، ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران به بیش از ده برابر میزان مجاز رسیده است. معاون سازمان انرژی اتمی ایران گفته است «ما اکنون بیش از ۳ تن اورانیوم غنی‌شده در اختیار داریم و می‌توانم بگویم با روند فعلی ماهانه، بین ۲۵۰ تا ۳۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده تولید می‌کنیم که این میزان با ظرفیت تولید کشور قبل از برجام برابری می‌کند.»
کاهش ذخایر اورانیوم غنی‌شده به سادگی و سرعت قابل انجام است. به نظر می‌رسد که جمهوری اسلامی با افزایش ده برابری میزان ذخایر اورانیوم غنی‌شده‌اش که به مقدار پیش از توافق برجام رسیده، درصدد است تا موازنه‌ای در مذاکرات احتمالی آینده به دست بیاورد. به جز افزایش ذخایر اورانیوم غنی‌شده با خلوص پایین، استفاده آزمایشگاهی از ماشین‌های غنی‌سازی نسل ۶، ۸ و ۹ در مرحله تکمیل تحقیقات است.
موارد کلیدی برجام که جمهوری اسلامی ایران، آن را نقض می‌کند اندک است و به دلیل نظارت‌های حداکثری بازرسان آژانس، این اقدامات تا کنون باعث حساسیت قدرت‌های جهانی نشده است. ضمن این که بازگشت این اقدامات به موارد پیش‌بینی‌شده در برجام آسان است و به فوریت انجام می‌شود.
بر خلاف تبلیغات فراوان داخلی در ایران درباره پایان دادن به اجرای برجام، جمهوری اسلامی ایران به بخش‌های حساس و کلیدی توافق همچنان پایبند است. این سیاست‌ها مصوبه «شورای عالی امنیت ملی» است که برای اجرا باید به تایید آیت‌الله علی خامنه‌ای برسد.
مهم‌ترین دلیل مخالفت کشورهای باقی‌مانده در برجام با اقدام ایالات متحده برای فعال‌سازی سازوکار ماشه و احیای همه تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران، پایبند ماندن جمهوری اسلامی به موارد حساسیت‌برانگیز برجام است که از سوی آژانس به طور مرتب تایید شده است.
با تجربه‌های پرهزینه قبلی، جمهوری اسلامی می‌داند که نقض مواردی همچون بازطراحی راکتور اراک یا غنی‌سازی ۲۰ درصدی با چه سرعتی می‌تواند وضعیت فعلی را به ضرر این کشور برگرداند. نقض بنیادین برجام، نه تنها شرکای برجام یعنی انگلیس، فرانسه، آلمان، چین و روسیه را ناچار به همراهی با ایالات متحده می‌کند، بلکه حمله احتمالی اسرائیل را در عرصه بین‌المللی مشروع و مقبول جلوه می‌دهد.
جمهوری اسلامی ایران برای فشار بر دیگر شرکای خود دست به تخلفات مقطعی زده است، اما با اولین علامت‌های بروز وخامت در وضعیت، بر خلاف تبلیغات برای افکار عمومی و علی‌رغم سقوط صادرات و درآمد نفتی به دلیل تحریم‌های آمریکا، تعهدات خود را دوباره به دقت اجرا کرده است.
مطالب مرتبط:
ایران اجرای دو تعهد در برجام را متوقف کرد؛ منتظر چه پیامدهایی باشیم؟
واکنش ایران به خروج ترامپ از برجام؛ نرمش قهرمانانه دوم
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر