دومین دور از مذاکرات مقامات جمهوری اسلامی با هیات اوکراینی بر سر شلیک موشک به هواپیمایی که قرار بود ۱۷۶ انسان را به «کیف» و کانادا ببرد، دوشنبه ۲۸ مهر۱۳۹۹ آغاز شد. در دومین روز از مذاکرات (سه‌شنبه ۲۹ مهر)، جمعی از خانوادههای قربانیان مقابل محل مذاکرات، ساختمان وزارت امور خارجه ایران، تجمع کردند.
«محسن بهاروند»، معاون حقوقی و امور بین‌الملل وزارت‌خانه میان خانواده‌ها آمد و وعده‌هایی داد که مورد اعتراض خانوادههای قربانیان قرار گرفت. آنها خواستار اجرای عدالت هستند؛ آن‌هم در شرایطی که حق حضور در این جلسه‌ها را نه در دور اول و نه دوم نداشتند.
«حامد اسماعیلیون»، سخن‌گوی «انجمن خانوادههای قربانیان حمله موشکی سپاه به هواپیمای مسافربری اوکراینی» در روز اول دور دوم مذاکرات با انتشار ویدیویی تاکید کرد: «عدالت نمی‌تواند مورد مذاکره قرار گیرد.»
زنی نیز از میان تجمع‌کنندگان فریاد می‌زد: «اول محاکمه، بعد مذاکره.»
در پی تجمع خانواده‌ها، حامد اسماعیلیون در گفت‌وگو با «ایران‌وایر» تاکید کرد: «تا وقتی ما خانواده‌ها زنده و پی‌گیر هستیم، نه فقط جمهوری اسلامی بلکه هیچ‌کدام از دولت‌ها نمی‌توانند خواسته خود را اجرا کنند. اول باید خواسته ما اجرا شود که این اتفاق خواهد افتاد و نتیجه آن، اجرایی شدن خواست خانواده‌ها خواهد بود.»
****
سه‌شنبه ۲۹ مهر، ده‌ها تن از خانوادههای قربانیان حمله موشکی سپاه به هواپیمای مسافربری اوکراینی مقابل ساختمان وزارت امور خارجه ایران تجمع کردند. این تجمع در دومین روز دور دوم مذاکرات هیات اوکراینی با مقامات جمهوری اسلامی اتفاق افتاد. اولین دور از مذاکرات در مرداد ماه سال جاری، بدون نتیجه‌ای مشخص پایان یافته بود. حالا در دومین دور از مذاکرات، خانوادههای قربانیان مقابل محسن بهاروند، معاون حقوقی و امور بین‌الملل وزارت امور خارجه ایران صدای عدالت‌خواهی خود را بلندتر فریاد زدند.
هیات اوکراینی پیش از آغاز مذاکرات، به محل سقوط هواپیمای اوکراینی رفت و برای ادای احترام، دسته‌های گل را آن‌جا قرار داد. مذاکرات آغاز شد و محسن بهاروند میان خانوادههای قربانیان حضور یافت. اعتراض‌ها و خواسته‌های خانواده‌ها را که بریده‌بریده در ویدیوهایی که اکانت توییتری انجمن خانواده قربانیان منتشر کرده است، می‌توان در یک کلمه خلاصه کرد: «عدالت».
محسن بهاروند میان خانوادههای قربانیان ایستاده است و پدرها و مادرهای کشته‌های حمله موشکی به هواپیما می‌گویند: «نمی‌خواهیم [بچه‌های‌مان] شهید باشند. این جنایت علیه بشریت بوده است.»
مردی رو در روی بهاروند، خطاب به او با بغض می‌گوید: «شما با توجه به وضعیت حقوقی که دارید، نمی‌توانید چیزی غیر از آن‌چه نظام به شما اعلام می‌کند، اعلام کنید.»
بهاروند سر تکان می‌دهد، انگار که تایید می‌کند.
مرد ادامه می‌دهد: «یکی از اعضای مذاکره‌کننده اوکراینی دو دقیقه بیاید و متن انگلیسی ما را ببیند و برگردد. ما کاری نداریم...»
صدای زنی، حرف‌های این مرد را ادامه می‌دهد: «من نمی‌بخشم. من شب و روز آه می‌کشم.»
زنی دیگر فریاد می‌کشد: «اول محاکمه و بعد مذاکره.»
بهاروند می‌گوید: «حوزه اختیارات من در این حد نیست که شما می‌گویید.»
بهاروند در پاسخ به خانواده‌ها می‌گوید: «من به شما قول می‌دهم که به مسوولان قضایی بگویم فردا با شما جلسه‌ای داشته باشند و از شما دعوت کنند و اگر خواسته‌های قضایی دارید...»
زنی از میان جمعیت با صدای بلند جواب او را می‌دهد: «قوه قضاییه ما استقلال و اختیار ندارد.»
صدای مردی دیگر بلند می‌شود: «شما معامله‌گر هستید؟ آمدید خون بچه‌های ما را معامله کنید و به تاراج ببرید؟»
صداها در هم می‌روند و این جمله به وضوح به گوش می‌رسد: «موشک زدند. این جنایت است، نه سانحه.»
فرد دیگری می‌گوید: «شما از طرف خانواده‌ها اگر قرار است مذاکره کنید، از طرف ما قبول نیست. این جنایت علیه بشریت بوده... جنایت... جنایت.»
این دور از مذاکرات قرار است تا ۳۰ مهر ۱۳۹۹ ادامه داشته باشد. وعده‌ای که بهاروند می‌دهد، برای پس از پایان مذاکرات است. این در حالی است که خانوادههای قربانیان بارها اعلام کرده‌اند خواستار حضور در این مذاکرات هستند. آنها می‌خواهند حداقل یک نفر به عنوان نماینده آنها باید بر سر میز مذاکره بنشیند.
حامد اسماعیلیون، نویسنده و سخن‌گوی انجمن خانوادههای قربانیان در گفت‌وگو با «ایران‌وایر»، در پاسخ به این سوال که آیا خانوادههای قربانیان در دستگاه قضایی جمهوری اسلامی نیز شکایتی ثبت کرده‌اند، می‌گوید پاسخ این سوال همان جمله‌ای است که یکی از مادران خطاب به بهاروند گفت: «قوه قضاییه ما استقلال و اختیار ندارد.»
به گفته او، مقامات قضایی بارها به شکل عمومی و خصوصی از خانوادههای قربانیان دعوت به ملاقات کرده‌اند اما خانواده‌ها اهمیتی نداده‌اند: «البته تعدادی هم شکایت کرده‌اند؛ صرفا به این دلیل که شاید در برگزاری دادگاه، به بخشی از حقیقت دست پیدا کنند.»
او سرنگونی هواپیمای اوکراینی و قتل ۱۷۶ مسافر آن را جنایتی پیچیده توصیف می‌کند و می‌گوید همان‌طور که بارها خانوادههای قربانیان گفته‌اند، عاملان این واقعه باید محاکمه شوند: «این واقعه مقصران بسیاری در رده‌های مختلف دارد؛ به عنوان نمونه، آن‌هایی که تصمیم گرفتند در آن شب آسمان تهران را باز نگه دارند که به احتمال زیاد، شورای عالی امنیت ملی بوده است. هم‌چنین کسانی که تصمیم گرفتند به هواپیما شلیک کنند، کسی که شلیک را انجام داده است و کسانی که بعد از به زمین خوردن هواپیما در غارت اموال مسافران نقش داشتند. شما ببینید چه دایره وسیعی از آدم‌ها مقصرند؛ از فرودگاه تا... همه آن‌هایی که از حقیقت آگاه بودند اما پنهان‌کاری کردند. کسانی که تحلیل بر این واقعه نوشتند و کارشناسانی که خاک روی حقیقت پاشیدند، همگی مقصرند و باید دادگاهی شوند.»
تاکید مقامات جمهوری اسلامی در اظهارات و مذاکراتی که انجام شده، همواره بر تعیین «غرامت» بوده است؛ مساله‌ای که حتی ممکن است خشم برخی از خانوادههای داغ‌دار را هم برانگیزد: «پرداخت غرامت به هیچ‌وجه نمی‌تواند مرهمی برای ما باشد. حتی می‌دانم خانواده‌هایی هستند که به غرامت احتیاج دارند اما این مناعت طبع را دارند که اصلا در این‌باره حرف نمی‌زنند. تنها چیزی که می‌تواند ما را خوشحال کند و برای‌مان دست‌آورد محسوب می‌شود، برگزاری دادگاه بین‌المللی برای مقامات جمهوری اسلامی است تا بالاخره مجبور شود مقصران ریز و درشت این واقعه را به دادگاه بین‌المللی تحویل دهد. پروسه سختی است اما این همان چیزی است که ما می‌خواهیم.»
حامد اسماعیلیون روز دوشنبه، پیش از آغاز مذاکرات، با انتشار ویدیویی نظر خانواده‌ها را درباره مذاکرات بیان کرده بود. او صحبت‌هایش را پیامی به هیات مذاکره‌کننده اوکراینی توصیف کرده بود: «شما باید در راهِ رفتن به مذاکرات، از فرودگاه گذر کنید؛ جایی که یکی از بزرگ‌ترین جنایت‌ها علیه بشریت جهان در هشتم ژانویه اتفاق افتاد. قرار بود از همان ترمینال، ۲۹ کودک زیر ۱۸ سال به خانه‌شان، عروسک‌هایشان و مدرسه‌شان بازگردند. ما از شما می‌خواهیم به یاد داشته باشید که در همان فرودگاه، جمهوری اسلامی ۱۷۶ مسافر بی‌گناه را کشت.»
اساعیلیون در بخشی دیگر از اظهاراتش به مذاکرات اشاره و تاکید می‌کند: «عدالت نمی‌تواند مورد مذاکره قرار بگیرد. عدالت بدون حقیقت به دست نمی‌آید.»
او خطاب به مذاکره‌کنندگان می‌گوید: «به یاد داشته باشید که وقتی پشت میز مذاکره نشسته‌اید، ما شما را تماشا می‌کنیم.»
بهاروند سرپرست تیم مذاکره‌کننده است؛ مردی که به خانوادههای قربانیان می‌گوید: «اختیارات من محدود است.»
رسانه‌های دولتی ایران درباره این دور از مذاکرات به نقل از او نوشته‌‌اند که این مذاکرات در سه جلسه فنی برگزار خواهند شد: «یکی از این جلسات در مورد بحث‌های فنی است که سازمان هواپیمایی انجام خواهد داد. یک جلسه در مورد مسایل قضایی است که همکاران قوه قضاییه انجام می‌دهند و یک جلسه هم در مورد مسایل حقوقی درباره میزان غرامت افراد و هواپیما است.»
به گفته او، پس از انجام این سه جلسه، جلسه‌ای عمومی برگزار خواهد شد: «در آن جلسه، من و همتای اوکراینی به علاوه همه گروه‌هایی که با هم مذاکره کردند، حضور خواهیم داشت و پیشرفت‌های آنها را می‌بینیم.»
پس از اولین دور از مذاکرات که در مرداد سال جاری با اعضای گروه بین‌المللی تحقیق در همین‌باره برگزار شده بود، «دمیترو کولبا»، وزیر امور خارجه اوکراین گفته بود هیات ایرانی در مجموع برخوردی «سازنده» داشته است اما افزوده بود: «هنوز خیلی زود است که بگوییم تهران چه مقدار خسارت پرداخت می‌کند.»
تنها توافقی که در آن مذاکرات ۱۱ ساعته مورد توافق دو طرف قرار گرفت، ادامه مذاکرات بود. هرچند در بیان، قرار شده بود که تحقیقیی «بی‌طرفانه» و «شفاف» در این خصوص انجام شود. البته به گفته کولبا، اگر مذاکرات به نتیجه نرسند، آنها به دادگاه‌های بین‌المللی مراجعه خواهند کرد.
این در حالی است که جعبه سیاه هواپیما پس از ماه‌ها اعتراض جوامع بین‌المللی و حقوق بشری، در تیر ماه به فرانسه فرستاده شد. مقامات فرانسوی پس از بررسی جعبه سیاه، روز ۳۰ تیر اعلام کردند که صدای کابین خلبان پرواز ۷۵۲ از جعبه سیاه این هواپیما استخراج شده است. هنوز اما هیچ گزارشی از جعبه سیاه منتشر نشده است. اگرچه بهاروند در میان خانواده‌هایی که برای دور دوم مذاکرات تجمع کرده بودند، گفت: «گزارش جعبه سیاه و سانحه آماده شده است.»
نه در دور اول مذاکرات نماینده‌ای از سوی خانوادههای قربانیان حضور داشته است و نه در دور دوم از آنها دعوت شده است. انجمنی که این خانواده‌ها تشکیل داده‌اند، بارها اعلام کرده که درخواست‌شان حضور نماینده آنها در این مذاکرات است اما هر بار این درخواست رد شده است. این انجمن پس از اولین دور از مذاکرات، با صدور بیانیه‌ای تاکید کرد که بدون تحقیقات کامل و شفاف درباره سرنگونی این هواپیما، نمی‌توان درباره پرداخت غرامت با دولت ایران به توافق رسید. آنها همواره بر خواسته انتشار سریع و شفاف یافته‌های جعبه سیاه هواپیما تاکید کرده‌اند: «اولویت خانوادههای قربانیان قبل از هرگونه مذاکره بر سر غرامت، مشخص شدن واقعیت و تنبیه مقصران است.»
حامد اسماعیلیون در خصوص تعیین نماینده برای حضور در مذاکرات که همواره رد شده است، به «ایران‌وایر» توضیح می‌دهد که اگرچه ممکن است در مذاکرات میان دو کشور، نماینده‌ای پذیرفته نشود اما برای هیات تحقیقات، دولت کانادا به آنها گفته است که می‌توانند نماینده حقوقی خود را معرفی کنند. اما این نماینده هم باید به تایید جمهوری اسلامی برسد: «یعنی اگر بخواهیم نماینده‌ای معرفی کنیم، جمهوری اسلامی در قبال آن تصمیم می‌گیرد. ما هنوز به نتیجه نرسیده‌ایم که این کار را بکنیم یا نه. اگر روند به این شکل باشد، شاید هیچ‌وقت این کار را نکنیم؛ چون می‌دانیم جواب آنها چه خواهد بود. ما هنوز داریم فکر می‌کنیم.»
از سوی دیگر، به نظر می‌رسد که مذاکرات دیپلماتیک میان دولت‌های مختلف هم‌چنان در جریان است. اما آیا عزم راسخی برای دادگاهی کردن مقامات جمهوری اسلامی وجود دارد؟
حامد اسماعیلیون می‌گوید هنوز خانوادههای قربانیان موفق نشده‌اند که با مقامات در اوکراین صحبت کنند اما در چهار کشور دنیا، پی‌گیری‌ها از طریق سفرای اوکراینی توسط خانوادههای قربانیان ادامه دارد.
به گفته او، سه هفته پیش دولت کانادا تیم تحقیقات مستقل خود را معرفی کرده است؛ اقدامی که به تعبیر اسماعیلیون، مهم‌ترین اتفاق عملی خارج از ایران به شمار می‌رود: «کشورها تا همین الان هم فرصت داشتند تا جمهوری اسلامی را به دادگاه ببرند. ولی گویا تاملی دارند تا گزارش نهایی جمهوری اسلامی که به نظر می‌آید به زودی منتشر خواهد شد، بیرون بیاید بلکه اطلاعاتی اضافه بر گزارش‌های مضحکی داشته باشد که تاکنون منتشر کرده‌اند. به نظر می‌آید تصمیم‌گیری را در این خصوص، به بعد از گزارش نهایی موکول کرده‌اند.»
بهاروند در میان خانواده‌هایی که مقابل ساختمان وزارت امور خارجه تجمع کرده‌اند، گفت که این گزارش تهیه شده است.
یک فروند هواپیمای اوکراینی بامداد ۱۸ دی ۱۳۹۸(هشتم ژانویه ۲۰۲۰)، اندکی پس از برخاستن از باند «فرودگاه بین‌المللی امام خمینی»، هدف دو موشک پدافند هوایی سپاه پاسداران قرار گرفت و تمامی ۱۷۶ سرنشین آن سوختند و کشته شدند. مقامات جمهوری اسلامی سه روز پس از این کشتار، بالاخره تحت فشارهای جامعه بین‌المللی، خانوادههای کشته شده‌ها و افکار عمومی اعتراف کرد که آن ۱۷۶ انسان با شلیک موشک سپاه پاسداران کشته شده‌اند و البته دلیل آن را «خطای انسانی» اعلام کردند.
در حالی‌که هنوز هیچ شفافیتی از سوی جمهوری اسلامی در قبال حقیقت شلیک به هواپیمای اوکراینی منتشر نشده است، دستگاه قضایی جمهوری اسلامی برای شماری از فعالان مدنی و سیاسی که با خانوادههای کشته شده‌ها ابراز هم‌دردی کرده یا خواستار برگزاری تجمعی در همراهی با قربانیان شده بودند، احکام قضایی صادر و آنها را به سال‌ها حبس محکوم کرد.
خانوادههای قربانیان سرنگونی هواپیمای اوکراینی اعلام کرده‌اند که از مبارزه برای کشف حقیقت و اجرای عدالت دست نخواهند کشید؛ همان‌طور که اسماعیلیون در گفت‌وگو با «ایران‌وایر» تاکید می‌کند خواسته خانوادههای قربانیان، برگزاری دادگاه بین‌المللی است تا بلکه مرهمی بر داغ آنها باشد.
مطالب مرتبط:
زندگی مجازی قربانیان سقوط(قسمت دوم)؛ اندوهگین نیستم، من اندوه جهانم
خانوادههای قربانیان هواپیمای اوکراینی: تضمینی وجود دارد ایران به هواپیمای دیگری شلیک نکند؟
آنها به عروسک ها هم شلیک می‌کنند؛ روایت‌های فیس‌بوکی حامد اسماعیلیون
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر