تابستان ۹۷ کمبود آب اشامیدنی در ده‌ها شهر ایران به بروز نارضایتی گسترده‌ای منجر شد که در نهایت به تصویب یک طرح برای افزایش بودجه آب اشامیدنی در دولت «حسن روحانی» انجامید: «برنامه پایداری و ارتقای کیفی آب شُرب شهرهای پُرتنش». مرکز پژوهش‌های مجلس کارنامه دوساله اجرای این طرح را بررسی کرده و به ناکامی‌های این برنامه اشاره کرده است.
***
آب اشامیدنی یکی از نیازهای اساسی موجودات زنده است و در جوامع انسانی، بروز اختلال در تامین این نیاز می‌تواند تنش‌های اجتماعی پدید بیاورد.
چنین تنش‌هایی به طور معمول در فصول گرم سال و در مناطق گرمسیر رخ می‌دهد. رخدادهای تابستان سال ۱۳۹۷ در چندین شهر ایران نمونه‌ای از این تنش‌ها بود.
در آن سال ۲۳۴ شهر ایران (با جمعیت ۳۴.۵ میلیون نفر) و ۷۰۰ روستا (با جمعیت ۲.۵ میلیون نفر) در معرض تنش آبی در پیک مصرف آب قرار گرفتند. میزان کمبود آب ۲۳.۲ مترمكعب در ثانیه گزارش شد.
این تنش آبی موجب بروز نارضایتی‌هایی در برخی از شهرهای ایران شد و به دنبال ان طرحی در دولت به تصویب رسید که هدف از ان حل و فصل مشکلات آبی این مناطق بود.
دو سال پس از تصویب این طرح، مرکز پژوهش‌های مجلس به سراغ ان رفته و در بررسی عملکرد ان نوشته است: «بررسی‌ها نشان می‌دهد حجم پروژه‌های تعریف شده [۲۷ پروژه] بسیار زیاد بوده و با وجود گذشت قریب به دو سال از اغاز این برنامه، برخی از این پروژه‌ها پیشرفت فیزیکی کم یا صفر داشته‌اند و پیش‌بینی میشود اجرا و تكمیل این پروژه‌ها با مشکلات بیشتری مواجه شود.»
این مرکز از محدودیت‌های مالی، گرانی و تورم به عنوان سه عامل مهم در کند بودن اجرای پروژه‌های آبی در مناطق کم‌آب نام برده و نوشته تامین اعتبار این طرح‌‌ها هم در اینده بسیار مشکل‌تر خواهد شد.
بررسی وضعیت عملكرد اعتباری و پیشرفت فیزیکی پروژه‌ها هم نشان می‌دهد اغلب انها مشکلات اساسی دارند؛ بدین معنا که در برخی موارد با وجود تامین اعتبار ۱۰۰ درصدی، پیشرفت فیزیكی ناچیز بوده و پروژه ناتمام مانده است. یا علی‌رغم تامین اعتبار کمتر از ۱۰۰ درصد، اجرای پروژه خاتمه یافته و پیشرفت فیزیکی ۱۰۰ درصد انجام شده است.
مرکز پژوهش‌های مجلس از جمله به دو شهر اردبیل و مهران اشاره کرده و نوشته طرح ارتقای کیفیت آب در شهر اردبیل با وجود عملكرد اعتباری ۱۰۰ درصد، تنها ۱۰ درصد پیشرفت فیزیکی داشته و در مهران، در استان ایلام، نیز پروژه حفر و تجهیز چاه، احداث مخزن و اجرای خطوط مربوطه ۱۰۰ درصد تامین اعتبار شده در حالی که تنها ۱۶ درصد پیشرفت فیزیکی داشته است.
در این گزارش همچنین از تحریم‌های بین‌المللی و ناتوانی دولت برای تامین برخی تجهیزات فنی آب‌رسانی از بازار‌های جهانی به عنوان عاملی دیگر در وضعیت نامطلوب پروژه‌های آب‌رسانی در ایران نام برده است.
این مرکز در بخش دیگری از ارزیابی خود، نگاهی هم به اخرین وضعیت آبی در ۳۱ استان ایران انداخته و نوشته در حال حاضر تنها ۷۲ درصد سدهای ایران پرآب هستند، اما این مساله لزوما به معنای وضعیت مطلوب تامین آب شرب در ایران نیست.
در این گزارش امده حدود ۵۰ درصد جمعیت شهری در ایران تحت پوشش فاضلاب شهری هستند و همین مساله منجر به جذب فاضلاب‌ها به آب‌های زیرزمینی و الوده شدن ان و در نهایت غیرقابل مصرف شدن آب شرب میشود.
به نوشته این گزارش، «جمعیت روستایی بهره‌مند از شبكه دفع فاضلاب تقریبا صفر درصد است و در روستاها عموما شبكه دفع فاضلاب وجود ندارد» که مساله الوده شدن آب شرب این مناطق بیشتر از سایر مناطق است.
این مرکز در بخش دیگری از گزارش خود سهم «آب به حساب نیامده» در وضعیت آبی ایران را بالای ۲۴ درصد اعلام کرده و نوشته این عدد در مقیاس جهانی ۱۰ است.
«آب به حساب نیامده» شامل مقدار آب ناشی از نشت آب، عدم قرائت كنتور، انشعاب‌های غیر مجاز و امثال ان است که میزان ان در برخی استان‌های ایران بالای ۳۵ درصد است.
این گزارش پس از ارائه اخرین وضعیت ذخایر آبی در ایران و روند نه‌چندان نامطلوب آب‌رسانی در مناطق درگیر با بحران کم‌آبی یا بی‌آبی، به موضوع تنش‌های آبی پرداخته است.
تنش آب شرب در ایران، به‌دلیل مصرف بالا، اغلب در فصل تابستان رخ می‌دهد. طبقه‌بندی میزان تنش آب شرب به صورت وضعیت‌های زرد، نارنجی و قرمز انجام میشود. وضعیت زرد بیانگر میزان کمبود آب در اوج مصرف تا ۱۰ درصد نسبت به آب مورد نیاز، وضعیت نارنجی بیانگر میزان کمبود آب در اوج مصرف از ۱۰ تا ۲۰ درصد نسبت به آب مورد نیاز و وضعیت قرمز نیز بیانگر میزان کمبود آب در اوج مصرف بیش از ۲۰ درصد نسبت به آب مورد نیاز است.
تعداد شهرهای تحت تنش آب اشامیدنی در کشور متغیر بوده و به عوامل مختلفی بستگی دارد. از میان این عوامل، مهم‌ترین ان میزان بارش‌هاست که در نتیجه انها مخازن سدهای تامین کننده آب شرب تغذیه می‌شوند. ظرفیت تامین و ذخیره آب و همچنین قابلیت تامین در اوج مصرف نیز از دیگر عوامل مهم در بروز تنش آب شرب هستند.
مرکز پژوهش‌های مجلس بر اساس امار‌های رسمی، تصویری کلی از این وضعیت چهار‌گانه در شهرهای مختلف ایران در سال ۱۳۹۷ ارائه کرده که نشان می‌دهد در ان سال بیش از ۳۴ میلیون نفر به درجات مختلف درگیر بحران آب بوده‌اند.
در بخش دیگری از این گزارش به بررسی وضعیت تنش آبی در شش حوضه آبریز درجه یک در ایران پرداخته شده شده است.
همان گونه که یکی از جدول‌های گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس (جدول ۷) نشان می‌دهد، جمعیت تحت تنش متمرکز در حوضه آبریز فلات مرکزی بسیار چشمگیر است. در این حوضه آبریز جمعیت شهری ۱۶.۷ میلیون نفری تحت تنش آب شرب قرار داشته است که شامل استان‌های متعددی میشود.
این مرکز گزارش خود را در پایان چنین جمع‌بندی کرده که «تنش‌های ناشی از کمبود آب شرب به سرعت به صورت نارضایتی‌های اجتماعی نمود پیدا کرده و به چالش امنیتی تبدیل میشود. علاوه بر ان تسری نارضایتی‌های مذکور و گسترش ابعاد ان نیز بسیار محتمل است.»
مطالب مرتبط:
آن سوی خبر؛ واکنش دفتر امام جمعه خرمشهر به پیگیری بحران آب
بحران آب در خوزستان؛ مهاجرت برای یک لیوان آب شرب
سناریوی دهشتناک سال ۱۴۰۰؛ تشنگی در انتظار ۸۰ درصد مردم ایران
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر