واکنش‌ها به مستند نسرین: چهره واقعی زنان ایرانی را به جهان نشان می‌دهد

هشت روز از پخش آن‌لاین مستند «نسرین» از سوی «ایران‌وایر» می‌گذرد؛ مستندی بلند که ساخته «جف کافمن»، نویسنده و کارگردان امریکایی درباره زندگی و فعالیت‌های حقوق بشری «نسرین ستوده»، وکیل و فعال حقوق بشر سرشناس ایرانی است.

این مستند حاصل انتخاب و تدوین بی‌شمار تصاویری است که از سوی افرادی گم‌نام برای کارگردان امریکایی فرستاده شده است تا او فیلم یک ساعت و ۲۴ دقیقه‌ای خود را بسازد؛ کسانی که در تیتراژ فیلم با عنوان «فیلم‌برداران گم‌نامی که جان خود را برای گرفتن تصاویر این فیلم به خطر انداختند»، از آن‌ها قدردانی شده است.

«پرستو فروهر»، هنرمند و فرزند «داریوش فروهر» (دبیرکل «حزب ملت ایران» و وزیر کار دولت «مهدی بازرگان» که اول آذر ۱۳۷۷ به همراه همسرش، «پروانه اسکندری» در جریان قتل‌های زنجیره‌ای ترور شدند)، مستند نسرین را نمونه‌ای از چهره‌ واقعی زنان امروز ایران می‌داند و در گفت‌وگو با «ایران‌وایر» می‌گوید: «نکته‌ای که مخاطب ایرانی باید به آن توجه کند، این است که این فیلم برای تماشاگر غیرایرانی هم ساخته شده و تاکنون در بسیاری از کشورها نشان داده شده است. پس باید از نگاه بیرونی آن را دید و نه صرفا از زاویه دید یک ایرانی که به شرایط سیاسی و اجتماعی روز جامعه ایران آشنا است. این فیلم برای کسانی که فقط از طریق حرف‌های سیاست‌‌مداران ایرانی و کشورهای خودشان دریافتی از ایران پیدا کرده‌اند، جالب است چون دریچه‌ای تازه از فهم ایران برای آن‌ها می‌گشاید. آن‌ها از طریق نسرین، با یک زن، مادر و مدافع حقوق بشری آشنا می‌شوند که برای پس گرفتن حقوق خودش به شکل مدنی تلاش می‌کند.»

پرستو فروهر در ادامه می‌گوید: «در شرایطی که حکومت ایران بسیاری از حقوق مردم را لگدمال می‌کند، حالا این زن به نمایندگی بقیه و به شکل جسورانه، صلح‌آمیز و بدون خشونت و با یک سماجت و استقامتی دنبال پس گرفتن حقوق خودش و موکلانش است. این مستند یک چهره از زنان واقعی ایران را نشان می‌دهد. در طول فیلم، تماشاگر باورهای سکولار شخصیت اصلی فیلم هستیم. این چهره‌ها برای ما ایرانی‌ها آشنا هستند اما برای یک خارجی که ایران را از طریق تصویر رسمی رسانه‌های داخلی این کشور و یا رسانه‌های خارجی با اهداف سیاسی دیده‌ است، تازگی دارد.»

این هنرمند در پایان با تاکید براین که ویژگی این فیلم نشان دادن چنین چهره‌ای به جهان است، درباره صحنه‌های که خودش بیشتر دوست دارد، می‌گوید: «آن چیزی که برایم جذاب‌تر بود، در هم آمیختگی زندگی روزمره این زن و کار حقوق بشری و نیز مبارزات اجتماعی و سیاسی ‌او بود.  برای من بهترین صحنه‌های فیلم، صحنه‌هایی بود که خود او حضور داشت. وقتی که دیگران درباره کسی حرف می‌زنند، به نظرم به اندازه آن قدرتی که دوربین به دنبال کاراکترش به راه می‌افتد، ندارد.»

«رضا خندان»، همسر نسرین ستوده و یکی از کسانی که در فیلم با او مصاحبه شده است، درباره حس و حالش پس از تماشای این فیلم می‌گوید: «راستش وقتی ما تصویرمان را می‌دیدیم، دوست داشتیم صدایمان را قطع کنیم و نشنویم. حس جالبی نیست که آدم خودش و صدایش را در تلویزیون ببیند. مهراوه که کلا روی تصویر خودش صدایش را قطع کرد و رفت.»

او در ادامه می‌گوید: «طبیعتا این فیلم برای من و به ویژه برای خود نسرین که فیلم درباره او است، خیلی جذابیت ندارد چون داریم و دارد خودش و زندگی روزمره‌اش را دوباره می‌بیند. این بخش‌ها می‌توانند برای دیگران جالب باشند اما برای خود فرد کارهای روزمره‌اش، مثل این که بچه‌اش را از مدرسه به خانه می‌آورد، چای می‌ریزد و بقیه کارها، تکراری هستند.»

خندان درباره بازتاب‌های این مستند بلند می‌گوید: «راستش ما فقط واکنش‌های مثبت را شنیدیم. کسانی که نسبت به فیلم نقد دارند یا آن را دوست نداشته‌اند، به ما حرفی نزد‌ه‌اند. آن‌چه که ما درباره این مستند شنیدیم، حتما روی یک سکه است. افراد در این روزها با تماس‌ها و پیام‌های تلفنی اظهار لطف کردند. حرف‌هایشان بیشتر احساسی بود و دیدن فیلم برایشان مرور خاطرات. یک جور احساس نزدیکی به نسرین و خانواده‌اش داشتند.»

رضا خندان در ادامه می‌گوید که بیشتر تماشاگران این مستند از بخش‌هایی که تصویرگر زندگی خصوصی همسرش بوده، لذت بیشتر برده‌اند: «در همه مستندها معمول است که کسی جلوی دوربین می‌نشیند و صحبت می‌کند که این بخش‌ها برای خیلی‌ها می‌تواند خسته‌کننده باشد. کسانی که نظراتشان را با ما در میان گذاشتند، بیشتر بخش‌هایی از فیلم را دوست داشتند که نسرین را در خانه‌اش و در کنار خانواده‌اش نشان می‌دادند.»

یکی از هم‌بندی‌های سابق نسرین ستوده در زندان «اوین» که نخواست به دلایل امنیتی نامش عنوان شود، گفت با دیدن این فیلم به شدت تحت تاثیر قرار گرفته است: «من در زمانی که در زندان بودم، متوجه شدم نسرین واقعا دغدغه‌اش دفاع از موکلانش بوده است. حالا با دیدن این فیلم که او را در قالب همسر، مادر و وکیل می‌دیدم، اشک‌هایم جاری شدند. دیدن کسی که زندگی شخصی هم دارد، بچه‌های کوچک هم دارد اما از همه این‌ها گذشته و وارد حیطه سخت مبارزاتی شده، تاثیرگذار است.»

این زندانی سابق در ادامه می‌گوید: «وقتی ما فیلم درباره مبارزان کشورهای دیگر مثل "نلسون ماندلا" را می‌دیدیم، برای ما آدم‌های دور از دسترسی می‌رسیدند. فکر می‌کردیم وای چه شخصیت‌های بزرگ و دور از دسترسی هستند. اما با دیدن فیلم نسرین فکر کردم هر کدام از ما می‌توانیم نسرین ستوده و بقیه کسانی که در فیلم بودند، مانند "نرگس محمدی" و "شیرین عبادی" باشیم. با دیدن این فیلم فکر کردم هر انسانی اگر ساکت نماند و نسبت به اطرافش حساس باشد و فراتر از خانه من، زندگی من و قوم من فکر کند و از جهان خودش بیرون بیاید و درباره مسایل اطرافش واکنش نشان دهد، مثلا در حد شورای محله خود، این تفاوت است و اهمیت دارد. حالا یک نفر مثل خانم ستوده صدایش به جهان می‌رسد و به چهره بین‌المللی تبدیل می‌شود. ولی همه ما می‌توانیم صداهای قدرتمندی باشیم به شرط آن که از نگاه خانه من، زندگی من و دایره من خارج شویم.»

فیلم‌برداری مستند نسرین که ساخت آن چهار سال طول کشیده، از زمان آزادی ستوده تا مدت‌ها پس از بازداشت او و صدور حکم سنگین ۳۸ سال زندانش ادامه داشته است.

مستند نسرین به موضوعات مختلفی مانند «کمپین یک میلیون امضا»، «حجاب اجباری»، «دختران خیابان انقلاب»، وکالت پرونده «نرگس حسینی»(یکی از دختران خیابان انقلاب)، اعتراضات به احکام اعدام، وکالت پرونده شیرین عبادی(وکیل و برنده جایزه صلح نوبل)، اعتراضات خیابانی ۱۳۸۸، دو دوره زندان رفتن نسرین و تحصن در مقابل «کانون وکلا» برای بازپس گرفتن پروانه وکالتش می‌پردازد. در کنار این‌ها، سعی می‌کند نگاهی به زندگی خصوصی او در کنار همسر و فرزندانش نیز داشته باشد.

این فیلم علاوه بر مصاحبه با نسرین ستوده پیش از دستگیری و انتقالش به زندان در خرداد ۱۳۹۷، حاوی مصاحبه‌هایی با رضا خندان، شیرین عبادی، «تقی رحمانی» (نویسنده و زندانی سابق) و «منصوره شجایی» (فعال حقوق زنان) است.

بخش‌های کوتاهی از زندگی شخصی ستوده، حضورش در خانه و در کنار بچه‌ها و همسرش به همراه عکس‌هایی از عروسی آن ها نیز در فیلم، در کنار فعالیت‌های حرفه‌ای او مانند تحصن در جلوی ساختمان کانون وکلای دادگستری به تصویر کشیده می‌شوند.

مستند «نسرین» درباره زندگی و مبارزات نسرین ستوده را این‌جا ببینید. پخش آنلاین فقط در ایران‌وایر از پنجشنبه ۱۴ اسفند ۱۳۹۹ (۳ مارچ ۲۰۲۱) به مدت ده روز،. مخاطبان ایران‌وایر این فیلم را در آمریکا، کانادا و مکزیک نمی‌توانند ببینند.