بررسی گرایش تهرانی‌ها به پنج سبک زندگی

با وجودی که روحانیون حاکم بر ایران بیش از ۴۰ سال است در حال ترویج ارزش‌ها و باور‌های مطلوب خود هستند، روز به روز بیشتر نگرانی‌شان را از کم‌رنگ شدن این باور‌ها نزد شهروندان اعلام می‌کنند. به تازگی یک فصلنامه وابسته به وزارت ارشاد سبک‌های زندگی رایج در شهر تهران را در پنج دسته تعریف کرده (نامقید، نامساعد، منحرفانه، دینی، مساعد و برخوردار) و برای هر یک از آن‌ها شاخص‌هایی به دست داده است.

**

در جامعه امروز ایران، هم‌چون سایر جوامع انسانی، هویت‌های فردی روزبه‌روز پررنگ‌تر می‌شود و شهروندان با عبور از برخی هنجارهای حاکم و خطوط ترسیم‌شده اجتماعی و فرهنگی، ارزش‌های مورد علاقه خود را پی می‌گیرند.

این ارزش‌ها و باور‌ها، که زاویه قابل توجهی با باور‌های مورد علاقه روحانیون حاکم بر ایران دارد، حالا به یکی از مهم‌ترین شاخص‌های زندگی جاری مردم تبدیل شده و بسیاری از حوزه‌های حکومتی و حاکمیتی را تحت تاثیر قرار داده است.

روحانیون حاکم بر ایران که ۴۰ سال است مشغول ترویج باور‌های مذهبی هستند، روز به روز نگران کم‌رنگ‌تر شدن باور‌های مطلوب خود و جایگزینی آن‌ها با باور‌ها و ارزش‌های متفاوت هستند و از تغییرات با عناوینی هم‌چون «شبیخون فرهنگی»، «جنگ نرم» و «هجوم فرهنگی» نام می‌برند.

سبک‌های نوین زندگی که مستقل از باور‌های مذهبی و گاه حتی در تضاد با آن‌ها هستند، در سال‌های اخیر گسترش یافته، تفاوت‌ها را در جامعه رو به توسعه ایران برجسته‌تر کرده‌ و موجب نارضایتی گسترده سیاستگذاران مذهبی شده است.

این تفاوت‌ها و تمایز‌ها به تدریج جایگاه ویژه‌ای یافته و مورد پذیرش عمومی قرار گرفته است؛ به طوری که حالا در خیابان‌ها، پاساژ‌ها و مراکز تفریحی بسیاری از شهر‌های ایران مصادیق و مظاهری از سبک‌ نوین زندگی دیده می‌شود. سبکی که با ارزش‌های سنتی و مذهبی در تضاد است، با این حال در سطحی از هم‌زیستی بین این سبک‌ها در حال تجربه است.

در ۱۰ سال گذشته و با افزایش سفرهای خارجی ایرانیان، افزایش حضور در شبکه‌های اجتماعی، سهولت دسترسی به برنامه‌های شبکه‌های ماهواره‌ای و واردات کالاهای مصرفی، سبک زندگی مردم ایران را دست‌خوش دگرگونی‌های اساسی کرده است.

فصلنامه «مطالعات فرهنگ ‌- ارتباطات»، وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، در تازه‌ترین شماره خود به بررسی پنج نوع سبک زندگی در شهر تهران پرداخته و تلاش کرده تصویری عینی از آن‌ها ارائه دهد.

این تحقیق با عنوان «مرزبندی و ترددهای فرهنگی در میان گروه‌های سبک زندگی مختلف در شهر تهران» منتشر شده است.

در این پژوهش تلاش شده است میزان مرزبندی و ترددهای فرهنگی بین گروه‌های سبک زندگی مختلف موجود در شهر تهران مورد بحث و بررسی قرار گیرد.

جامعه آماری این مطالعه هم ۶۲۵ نفر از ساکنان بالای ۱۶ سال شهر تهران است که براساس نظرات آن‌ها، پنج سنخ سبک زندگی «نامقید»، «نامساعد»، «منحرفانه»، «دینی»، «مساعد و برخوردار» استخراج شده که محور مرزبندی و ترددهای اجتماعی ساکنان شهر تهران در تعامل با یکدیگر است.

این مطالعه مصادیق سبک زندگی «نامقید» در شهر تهران را «شرکت در پارتی‌های مختلط»، «گذاشتن عکس بی‌حجاب خود در پروفایل شبکه‌های مجازی و «برداشتن حجاب در سفرهای خارجی، خوش و بش و معاشرت با جنس مخالف» دانسته است.

 

مصادیق سبک زندگی «نامساعد» هم در این مطالعه «نشناختن مد روز»، «خرید از دست‌فروش‌های پایین‌شهر»، «خانواده پرجمعیت» و «زندگی در محلات فقیرنشین» تعیین شده است.

در این مطالعه برای مصادیق سبک زندگی «منحرفانه» به مواردی از قبیل «مجردی که با چند بدکاره ارتباط دارد»، «خیانت به همسر»، و «اهل دود و دم» و «ژولیده» اشاره شده است.

این مطالعه «نگاه نکردن به چهره نامحرم هنگام هم‌کلام شدن با او»، «استفاده زیاد از کلمات عربی»، «چادری بودن» و «شرکت در هیات‌های سینه‌زنی» را از مشخصات سبک زندگی «مذهبی» معرفی کرده است.

از نظر شرکت کنندگان در این مطالعه «سبک زندگی مساعد و برخوردار» هم مشخصاتی هم‌چون «داشتن تحصیلات بالا»، «داشتن ماشین‌های گران‌قیمت» و «زندگی در محله‌های مرفه نشین» دارد.

این مطالعه پس از صورت‌بندی اولیه، به نقد و بررسی هر یک از این سبک‌های زندگی براساس سن، تحصیلات و طبقه اجتماعی پرداخته است.

آن‌طور که نتایج این مطالعه می‌گوید، مطلقه‌ها در مرتبه نخست و مجردها در مرتبه دوم، نسبت به سایر گروه‌های جنسیتی، در تعاملات اجتماعی خود با دیگران، بیشتر از مرزهای فرهنگی عبور می‌کنند که این وضعیت در آینده نیز گسترش خواهد داشت.

بخش دیگری از این مطالعه همچنین نشان می‌دهد که افراد با تحصیلات بالا، ساکنان محلات مرفه و برخوردار، افراد با وضعیت اقتصادی بهتر، کمتر دست به مرزبندی‌های فرهنگی می‌زنند و برعکس افراد با تحصیل پایین و ساکن در محلات فقیرنشین و کمتر برخوردار و با وضعیت اقتصادی پایین‌تر، بیشتر دست به مرزبندی می‌زنند و تساهل کمتری در عبور از مرزهای فرهنگی از خود نشان می‌دهند.

در این مطالعه به طور تلویحی از جوانان به عنوان پرچمداران سبک نوین زندگی نام برده شده است که با بسیاری از ارزش‌های سبک‌های زندگی نزدیک به سنت و مذهب، مرزبندی پیدا کرده‌اند.

 

داده‌های جدول بالا می‌گوید که جوان‌ترها، نسبت به میا‌ن‌سال‌ها و مسن‌ترها، با گروه سبک زندگی «نامقید» و سبک زندگی «منحرفانه» مرزبندی کمتری دارند.

در این جدول همچنین نشان داده شده که هر چه طبقه اجتماعی افراد، افزایش می‌یابد، درجه مرزبندی آن‌ها با گروه سبک زندگی «دینی» نیز افزایش پیدا می‌کند؛ و هرچه طبقه اجتماعی افراد کاهش یابد، درجه مرزبندی آن‌ها با گروه سبک زندگی «دینی»، کاهش می‌یابد.

 

جدول قابل توجه دیگری در این مطالعه (جدول بالا) نشان می‌دهد که درجه مرزبندی تهرانی‌ها در مقایسه با غیر تهرانی‌ها نسبت به گروه‌های سبک زندگی «نامساعد»، «منحرفانه» و «مساعد برخوردار» کمتر و نسبت به گروه‌های سبک زندگی «نامقید» و «دینی» بیشتر است.

این مطالعه می‌گوید که در شهر تهران، متولدین غیر تهران بیش از متولدین تهران دست به مرزبندی می‌زنند و امکان تردد فرهنگی در میان متولدین تهران بیشتر است.

این جدول همچنین نشان می‌دهد مجردها و مطلقه‌ها نسبت به سبک زندگی «نامقید» تسامح بیشتر و مرزبندی کمتری دارند.

داده‌های این جدول همچنین نشانگر آن است که مجردها، همسر فو‌ت‌شدگان، مطلقه‌ها و متأهل‌ها به ترتیب نسبت به سبک زندگی «نامساعد» مرزبندی زیادی دارند.

درجه مرزبندی پاسخگویان در این مطالعه نسبت به سبک زندگی «منحرفانه» از زیاد به کم هم به ترتیب همسر فوت‌شدگان، متأهل‌ها، مجردها و مطلقه‌ها تعیین شده است.

این جدول همچنین می‌گوید مطلقه‌ها و مجردها به ترتیب، مرزبندی بیشتری نسبت به سبک زندگی «دینی» در شهر تهران دارند.

این جدول چنین نتیجه گرفته که مطلقه‌ها بیش از سایرین، در شکستن مرزها و ترددهای فرهنگی در شهر تهران نقش دارند.

این مطالعه از دریچه باور‌های مذهبی و انقلاب اسلامی به نقد و بررسی پنج سبک زندگی جاری در شهر تهران پرداخته است و به نظر می‌رسد در بطن خود علیه سبک‌های زندگی غیر اسلامی هم نگاهی انتقادی دارد، هرچند که نتایج داده‌های آن نشان می‌دهد که اغلب ساکنان شهر تهران با سبک زندگی دینی در این شهر مرزبندی بیشتری نسبت به سایر سبک‌های زندگی دارند.

جوانان و زنان دو جریان عمده اجتماعی هستند که پرچمدار تغییر سبک زندگی در ایران محسوب می‌شوند. این مطالعه هم تایید کرده که این دو گروه در شکستن مرز‌های سفت و سخت اجتماعی و فرهنگی که ناشی از قوانین دینی و سنتی است، نسبت به سایر گروه‌ها در صف مقدم قرار دارند.

سبک نوین زندگی که مقام‌های جمهوری اسلامی به آن «شبیخون فرهنگی» هم می‌گویند، همچنان با قدرت و سرعتی کم‌سابقه در ایران به راه خود ادامه می‌دهد و به تدریج روابط و قوانین سفت و سخت دینی و سنتی را کنار زده و تلاش می‌کند خود را با ارزش‌های پذیرفته شده جهانی هماهنگ‌تر کند.

 

مطالب مرتبط:

 

چرا خامنه ای به برند، آنتالیا و زبان انگلیسی گیر می دهد؟

سبک زندگی اسلامی و واهمه‌های رهبر