ویروس کرونا و توقف فعالیت‌ شرکت‌های زیارتی افغانستان

دانیال دایان؛ شهروندخبرنگار

شیوع ویروس کرونا فعالیت شرکت‌های زیارتی به «ایران» و «عراق» را در افغانستان متوقف کرده است. به‌طوری که این شرکت‌ها در آستانه ورشکستگی قرار دارند و در حال حاضر بسیاری از تورهای زیارتی از فعالیت بازمانده‌اند.

بنا به آمار «انجمن شرکت‌های زیارتی أفغانستان» هر سال ده‌ها میلیون دلار برای سفرهای زیارتی افغانستانی‌ها خرج می‌شد. اما شیوع ویروس کرونا باعث شده که طی بیش از هفت ماه اخیر، هیچ افغانستانی برای زیارت اماکن مقدس شیعیان به ایران و عراق سفر نکند. این مساله در کنار جلوگیری از خروج میلیون‌ها دلار، باعث شده که شرکت‌های زیارتی ورشکست شده یا در آستانه ورشکستگی قرار بگیرند.

***

در پی سقوط حکومت «طالبان» در افغانستان، جمهوری اسلامی زمینه سفرهای زیارتی برای شیعیان این کشور تدارک دید و در رقابت با «عربستان سعودی» و مراسم حج برای مسلمانان، توانست در گسترش شرکت‌های زیارتی به اماکنی که برای شیعیان مقدس است، پیش‌قدم شود. این شرکت‌ها تبلیغات خود را در مساجد، تکیه‌های مذهبی و رسانه‌های مورد حمایت ایران در افغانستان چنان پیش بردند که سالانه هزاران شهروند افغانستان، به شهرهای «مشهد» و «قم» در ایران و «کربلا»، «نجف» و «سامرا» سفر کردند. اما حالا در پی شیوع ویروس کرونا، این شرکت‌ها اقتصادشان از هم پاشیده است و در حال ورشکستگی به سر می‌برند.

«جاوید هم‌سفر» ۱۲ سال است که برای علاقه‌مندان تورهای زیارتی به ایران و عراق فعالیت می‌کند. او قبل از شیوع ویروس کرونا به طور متوسط سالانه ۵۰۰ نفر از افغانستانی‌ها را به این دو کشور می‌فرستاد. او به «ایران وایر» گفت که از زمان شروع شیوع کرونا در افغانستان حدود هشت هزار دلار ضرر کرده است و به دلیل این فشار اقتصادی، مجبور شده تا خانه‌اش را در استان «هرات» گرو بگذارد تا بدهی‌هایش را بپردازد.  

به گفته او «از اربعین سال گذشته تاکنون به‌دلیل شیوع کرونا هیچ درآمدی نداشتیم و هفت تن از کارمندان شرکت من نیز بیکار شده‌اند. سفرهای کربلا تعطیل شده و ما هر لحظه انتظار باز شدن مسیر سفرهای زیارتی را می‌کشیم تا بیشتر از این متضرر نشویم. حکومت افغانستان در این شرایط باید در حمایت از کسب‌وکارهای ما اخذ مالیات تمدید جواز شرکت‌ها را متوقف کند. این مبلغ حدود ۷۰۰ دلار است.»

بنا به اظهارات «جاوید هم‌سفر» پیش از این دوران رکود اقتصادی، هر مسافر این سفرهای زیارتی دست‌کم ۳۶هزار افغانی یعنی حدود ۴۷۰ دلار می‌پرداخت؛ اما «اگر کرونا ادامه داشته باشد و تورهای زیارتی آغاز نشود، مجبور می‌شوم که دروازه شرکت خود را ببندم. بیشتر از این قادر به پرداخت خرج هنگفت شرکت نیستم، آن‌هم در شرایطی که هیچ درآمدی ندارم.»

طبق آمار رسمی انجمن شرکت‌های زیارتی افغانستان در سال ۹۸ دست‌کم ۶۰ هزار افغانستانی برای زیارت اماکن مقدس شیعیان به ایران و عراق سفر کرده بودند و برخی از آن‌ها دست‌کم هزار دلار برای مخارج سفر و خرید سوغاتی هزینه کرده بودند. این شرکت‌ها امیدوار بودند که در سال ۹۹ بتوانند مسافران بیشتری را به سفرهای زیارتی بفرستند اما کرونا محاسبات آن‌ها را برهم زد.

«عباس‌علی امیری» یکی از مسئولان انجمن‌ شرکت‌های زیارتی افغانستان در گفت‌وگو با «ایران‌وایر» تصریح کرد که افق روشنی برای شرکت‌های زیارتی به‌دلیل ممنوعیت سفر مسافران افغانستانی متصور نیست: «اگر امسال کرونا شیوع پیدا نمی‌کرد، از افغانستان ۷۰ هزار زائر به ایران و عراق می‌رفتند، متاسفانه کرونا به شرکت‌های زیارتی در داخل افغانستان ضرر رساند. امیدوار هستیم که کرونا از بین برود و ضرر این شرکت‌ها نیز کم شود.»

سفرهای زیارتی به ایران و عراق ۴۰ روزه است و بیشتر مسافران ۱۰ روز را در عراق و روزهای دیگر را در شهر «مشهد» جهت زیارت و دید و بازدید از اقوام‌شان صرف می‌کنند. ایران پس از پاکستان بیشترین شمار مهاجران افغانستانی را در خود جا داده است و طبق آمار وزارت مهاجرت افغانستان نشان می‌دهد که بیش از دو میلیون مهاجر افغانستانی در ایران به سر می‌برند.  

تبلیغات گسترده برای متقاعد کردن شهروندان افغانستانی برای شرکت در تورهای زیارتی به ایران و عراق، حتی پیروان اهل سنت را نیز هدف قرار داده است. برخی از کنش‌گران و شهروندان افغانستانی معتقدند که ایران در تلاش افزایش هژمونی مذهبی خود در افغانستان در مقابل رقیب دیرینه‌اش عربستان است.

عباس‌علی امیری از تلاش شرکت‌های زیارتی برای جلب توجه اهل سنت برای شرکت در مراسم‌های کربلا و اربعین در ایران و عراق می‌گوید: «ما به شرکت‌های زیارتی اعلام می‌کنیم که در کارهای خود مسائل وحدت میان اهل تشیع و تسنن را مد نظر بگیرند. اهل تسنن بسیاری به زیارت عتبات و عالیات می‌روند. احتمالا سال گذشته صدها تن از اهل تسنن برای زیارت به مشهد و کربلا رفته‌اند.»

او از میزان علاقه‌مندی افغانستانی‌ها مخصوصا افراد فقیر و کم درآمد برای سفرهای زیارتی به عراق و ایران خبر می‌دهد: «قبل از کرونا علاقه‌مندی دوستان برای رفتن به تورهای زیارتی زیاد بود. حتی مردان و زنان کهن‌سال طلا‌های خود را می‌فروختند و برای سفر به مشهد و کربلا پول می‌پرداختند.»

افغانستان یکی از کشورهای فقیر در سطح جهان است و بیشتر شیعیان در ولایت‌های مرکزی این کشور به کشاورزی مشغول‌اند. آن‌ها با کمترین امکانات زندگی می‌کنند؛ اما حاضرند با فروش زمین و املاک خود به زیارت کربلا بروند.

«محمد رضا»، یکی از ساکنان استان «بامیان» در مرکز افغانستان است. او به «ایران‌وایر» می‌گوید که برای زیارت «عتبات عالیات» پدر و مادرش، مجبور شد که تنها قطعه زمین‌اش را بفروشد و حالا با دشواری زندگی می‌کنند: «کاش زمین خود را نمی‌فروختم و پدر و مادر خود را به کربلا نمی‌فرستادم. حالا کرونا هم آمده است و هیچ کار و باری در بامیان نیست و من بیشتر وقت‌ها بیکار هستم.»

اگرچه شیوع ویروس کرونا باعث شده که فعالیت تورهای زیارتی در افغانستان متوقف شود، اما به نظر می‌رسد پس از پایان این دوران، جمهوری اسلامی بیش از گذشته تلاش کند تا افغانستانی‌ها دوباره راهی این سفرهای زیارتی شوند. اما معلوم نیست فقر و بیکاری گسترده‌ای که در افغانستان وجود دارد و در یک سال اخیر به دلیل همین ویروس کرونا تشدید شده است، چقدر امکان چنین سفرهایی را به شهروندان افغانستانی بدهد.

مطالب مرتبط:

طرح معیشتی برای تعطیلات کرونایی، اختلاف جدید دولت و مجلس؛ چه کسی راست می‌گوید؟