مستند «برای کردها ایستی در کار نیست»، داستان چهار دهه فقر، تبعیض و مظلومیت است. زندگی روزمره کولبران با روایت‌های خود آن‌ها در مسیر کولبری، داستان مستندی است که «جمشید بهرامی» آن را کارگردانی کرده است.
بهرامی خودش کُرد است و متولد ۱۳۶۰ در شهرستان مریوان. می‌گوید حوالی سال ۱۳۷۳ چند باری برای کولبری و عکاسی از کولبران، آن‌ها را همراهی کرده است. او در سال ۱۳۸۶، وقتی مابین تعطیلات دو ترم دانشگاه در مریوان خودش را برای شرکت در «جشنواره فجر» آماده می‌کرد، توسط نهادهای امنیتی دستگیر شد و به اداره اطلاعات سنندج انتقال یافت. پس از این بازداشت، از ادامه تحصیل محروم و در سال ۱۳۹۱ از کشور خارج شد. این روزها هم ساکن فرانکفورت آلمان است.
در قسمتی از این مستند، خودش توضیح می‌دهد زمانی که ایران بوده، به دلیل ممنوعیت‌ها، نتوانسته است فیلمی درباره کولبران بسازد اما چندی پیش از دوستانش در ایران خواسته است از کولبران فیلم بگیرند، با آن‌ها گفت‌وگو کنند و فیلم‌ها را برای او بفرستند.
جمشید بهرامی مستند برای کردها ایستی در کار نیست را در آلمان با همان فیلم‌های ارسالی ساخته است.
تهیه کنندگی این مستند را «مازیار بهاری» بر عهده داشته است. فیلم مستند برای کردها ایستی در کار نیست را می‌توانید در سایت «ایران‌وایر» تماشا کنید. با جمشید بهرامی درباره فیلم، کردستان و کولبران گفت‌وگو کردهایم.
***
ساخت این مستند چه‌طور آغاز شد؟
- من فارغ‌التحصیل رشته سینما و تئاتر هستم و تجربه ساخت چند فیلم کوتاه دیگر هم دارم؛ از جمله در مورد رفراندمی که در کردستان عراق برگزار شد فیلم کوتاهی ساخته‌‌ام. سال‌های متوالی بود که مشتاق ساختن یک مستند در مورد کول‌برها بودم اما نمی‌شد تا این‌که «ایران‌وایر» و آقای مازیار بهاری به من این فرصت را دادند. من به عنوان یک فیلم‌ساز با این سوژه بزرگ شده بودم و با زندگی‌‌ام عجین بود اما شاید اگر «ایران‌وایر» نبود، هرگز این ایده‌‌ام عملی نمی‌شد.
آیا ساخت فیلم وقتی خودتان حضور فیزیکی ندارید و می‌خواهید کار را دورادور جلو ببرید، تفاوتی با ساخت فیلم از نزدیک دارد؟
- بله. ساخت مستند از راه دور سختی‌های خودش را دارد. دشوار است که بخواهی دورادور با دوستانت هماهنگ و آن‌ها را هدایت کنی تا تصاویری را که می‌خواهی، ضبط کنند. البته آن‌ها برای ضبط ویدیوها با دشوارهای فراوانی روبه‌رو بودند.
چه جور دشواری‌هایی؟
- همان‌طور که در جریان فیلم هم اشاره کردهام، تصویربرداری از کول‌برها در ایران جرم است و فیلم‌بردارها و دست اندرکاران می‌توانند در معرض اتهامات مختلف قرار بگیرند. گاهی دوستان فیلم‌بردار ناچار می‌شدند به کردستان عراق بروند و مسیر را دور بزنند و از آن جایی که کول‌برها در خاک عراق در حال برگشتن به ایران هستند، منتظرشان بمانند و در آن‌جا کار مصاحبه را انجام بدهند.
ساخت این فیلم چه‌قدر زمان برد؟
- قبل از شیوع کرونا، من هماهنگی‌هایی انجام داده بودم و بعد ماجرای کرونا پیش آمد. مدتی هم از سوی عراق، مرز بین ایران و عراق را بسته بودند و به ناچار کار را متوقف کردیم تا مرز باز شد و ما کار فیلم‌برداری را در مناطق اورامانات، بانه، سردشت و پیرانشهر شروع کردیم. اگر فیلم را ببینید، متوجه می‌شوید که ما از نقاط مختلفی تصویربرداری کردهایم. حتی اگر به لهجه کول‌برها توجه کنید، با لهجه‌های متفاوتی حرف می‌زنند و متعلق به مناطق جغرافیایی متفاوتی از سه استان کُردنشین هستند.
مراعات چه اصلی برایتان مهم‌تر از بقیه اصول بود؟
- موضوع صداقت در انعکاس تصویر کولبر برایم مهم بود. می‌خواستم جریان زندگی و کار کول‌برها را بدون اغراق روی صحنه ببرم. تصور می‌کردم آن‌چه که واقعا وجود دارد، به اندازه کافی دردناک و قابل توجه است و احتیاجی به بزرگ‌نمایی نیست.
- اگر به فیلم ما دقت کنید، تمام تلاش‌مان این بوده است که در حس و حال کولبران مداخله نکنیم. مدام به تصویربردار تاکید می‌کردم که آن‌چه هست و آن‌چه جاری است را ضبط کنید. البته که به هر حال به قول مرحوم «کیارستمی»، هیچ فیلم مستندی، مستند نیست. چون فیلم‌ساز اغلب کاراکتری را که می‌خواهد در جریان فیلم برجسته کند، توجیه و به شکل زیرپوستی هدایت می‌کند. من نهایت سعی خود را کردهام که از این ماجرا پرهیز کنم و اجازه بدهم فضا کاملا اصالت داشته و همان حالی باشد که در آن لحظه هست و دخل و تصرفی در احساسات آن‌ها که جلوی دوربین ایستاده‌‌اند، نکنم.
جایی در جریان فیلم می‌گویید خودتان هم تجربه کولبری داشته‌اید.
- در نوجوانی چند باری تجربه کولبری داشتم. وقتی به آن فکر می‌کنم، می‌بینم واقعا تصویر جهنمی که می‌گویند، همان‌جا است؛ این که در طول زمستان برف‌آلود، برای مبلغ ناچیزی پول، راهی جهنم بشوی.
وقتی کسی مستقیما با کولبری مواجه نشده است، هیچ تصوری نسبت به آن ندارد. در طول ساخت این فیلم وقتی به دوستان آلمانی یک تکه از فیلم‌ها را نشان می‌دادم، باورشان نمی‌شد. می‌گفتند مگر امکان دارد یک جایی در این کره خاکی، یک نفر یک یخچال را بگیرد روی دوشش و بین کوره راه‌های خطرناک کیلومترها با خودش جا به جا کند؟ یا پسرم که این روزها دل‌مشغولی من با این فیلم را می‌بیند، از من می‌پرسد کولبری یعنی چه؟ من واقعا برای او که ذهنیتی از کولبری ندارد، هیچ توضیحی ندارم بدهم. اما در منطقه این طور نیست. مردم با کولبری زیست می‌کنند. در بازار شهرهای کُردنشین، کول‌برها بارهایشان را تخلیه می‌کنند و کسی که در کردستان زندگی می‌کند، به طور مداوم با این پدیده مواجه است. فقط جریان رفتن به آن سوی مرز و انتقال بار نیست، یک پروسه‌‌ای است که زندگی شما را مدام درگیر می‌کند.
شما زاده آن منطقه هستید و به ویژگی‌ها و ساختار آن‌جا اشراف کامل دارید؛ چرا پدیده‌‌ای به نام کولبر در کردستان ایران شکل گرفته است؟
- کولبری تا پیش از انقلاب اسلامی به این شیوه‌‌ای که امروز می‌بینید، وجود نداشت. کولبری امروز هم در فاصله نیم ساعتی ما، یعنی در آن سوی مرز عراق اساسا وجود ندارد. باری که کول‌برهای ایرانی به قیمت بازی با جان‌شان به آن سوی مرز منتقل می‌کنند، توسط خودشان به انبارها و از آن‌جا با ماشین به داخل عراق منتقل می‌شوند. اما دلیل اصلی رشد و گسترش کولبری در کردستان، نگاه امنیتی به این استان است؛ نگاهی که باعث ترور، فقر، تخریب و ویرانی همه زیرساخت‌های اقتصادی آن استان شده است.
سرمایه‌گذاران کُرد هم برای اشتغال‌زایی در این استان از خودشان رغبت نشان نمی‌دهند؟
- تبلیغاتی که جمهوری اسلامی علیه کردها کرده و تلاش آن‌ها برای ایجاد ناامنی در این استان باعث این بی‌رغبتی است. سرمایه‌گذاران ترجیح می‌دهند پول‌شان را در آلمان و ترکیه و سایر کشورها به کار بگیرند. تصورش را بکنید از همان آغاز گفته می‌شد «کُردها سر می‌برند» و این تبلیغات تا امروز هم ادامه پیدا کرده است. به همین دلیل هم بعد از جنگ ایران و عراق، کردستان سربلند نکرد.
کولبری در کردستان از چه زمانی شدت گرفت؟
- این ماجرا درست از زمان جمهوری اسلامی شدت گرفت. ما درگیر جنگ بودیم. در کردستان فقط جنگ ایران و عراق رخ نداد، جنگ حکومت با احزابی بود که از دل کردستان برخاسته بودند. من در محله‌‌ای در مریوان زندگی می‌کردم که هر خانواده حداقل یک پیش‌مرگه داشت. همه مردم آن‌جا به یک نوعی فعال سیاسی بودند. بسیاری از آن‌ها ناچار به خروج از کشور شدند و گه‌گاهی که برای دیدار خانواده‌هایشان برمی‌گشتند، به فجیع‌ترین شکل کشته می‌شدند. در کردستان کار گروه‌های ضربت، مقابله با احزاب بود. این جنگ مدام تاثیرات مخربی بر مردم آن نواحی می‌گذاشت و کشته شدگان بسیاری از دو طرف ماجرا می‌گرفت. جنگ پیش‌مرگه‌های «کومله» و «دموکرات» با نیروهای جمهوری اسلامی در روزگار کودکی را فراموش نمی‌کنم. شب‌ها برق نبود و ما یک گوشه اتاق که دور از پنجره بود، کز می‌کردیم مبادا هدف گلوله‌های اتفاقی قرار بگیریم. این‌ها عوامل مهمی در فقر فزاینده آن استان بوده‌اند. چرا چنین پدیده‌‌ای در سمت کردستان عراق نیست؟ این تاوان اعتراض کردستان بود. مردم این استان هرگز به جمهوری اسلامی آری نگفتند.
شما می‌گویید صاحبان سرمایه احساس امنیت نمی‌کنند اما چرا دولت خودش برای اشتغال‌زایی اقدام نمی‌کند؟
- آن‌ها خودشان باعث و بانی عدم سرمایه‌گذاری در این استان بوده‌اند و طبعا در حوزه دولتی به هیچ وجه سرمایه‌گذاری نمی‌کنند. آن‌ها از یک سو مایل به حذف کولبری نیستند و از سوی دیگر در طول این سال‌ها، بارها شاهد تیراندازی بی‌دلیل به سمت کول‌برها بوده‌ایم.
چرا جمهوری اسلامی خودش مایل به گسترش کولبری است؟
- برای این‌که توجیه کافی و مجوز لازم را برای تیراندازی و مقابله خصمانه با مردم کردستان داشته باشند؛ هم‌چنان که از «قانون قصاص» برای اعدام سیاسی سوء استفاده می‌کنند، از کولبر هم برای برخوردهای خصمانه و عدم سرمایه‌گذاری و رشد کردستان بهره می‌برند. اگر جمهوری اسلامی مخالف کولبری است، چرا برای تور بانه در سراسر ایران تبلیغ می‌کنند؟ دوگانه عجیبی است؛ از این بابت که ما در اغلب شهرهای ایران تبلیغ تور بانه را می‌شنویم. مردم به بانه سرازیر می‌شوند تا جنس‌های قاچاق بخرند. آیا کولبری بد است ولی اجناسی که وارد کرده‌اند، بد نیست؟ ماجرا پر از تناقض است.
این در حالی است که ۹۸ درصد قاچاق از معابر اصلی و قانونی کشور انجام می‌شود و اراده‌‌ای برای کنترل آن ۹۸ درصد نیست. اما سهم کولبران از قاچاق کمتر از دو درصد است.
مطالب مرتبط:
برای کُردها ایستی در کار نیست؛ مستندی درباره کولبران
مرگ خاموش کودکان کار و کولبران
کولبری در ایران؛ برای نان به استقبال مرگ می‌روند
احضار و تهدید کولبر هفتاد ساله به خاطر مصاحبه با بی بی سی
از کولبری دختران نوجوان با لباس مبدل تا مین‌ها و دره‌ها؛ روایت‌های خواندنی از کولبری کودکان
مهدی خسروی، بوکسور کولبر: من تنها ورزشکار ملی‌پوش کولبر نیستم
واکنش‌ها به مرگ کولبران؛ از شعرسرایی تا ابراز شرمندگی و دیگر هیچ!
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر