«خانم‌های اشتغال که شنیدند مثل ابر بهاری اشک می‌ریختند و همگی می‌گفتند شنبه ما را ببرید تا با قاضی صحبت کنیم. گفتم آقای قاضی به حرف ما هم گوش نکرد. این زنان که بیکار شوند، کودکانی باز به زباله‌گردی و کار کودک اضافه می‌شوند، کودکانی دیگر از تحصیل باز می‌مانند.»
این توییت «سیما هاشمی» است، یکی از ده هزار داوطلب فعال «جمعیت امام علی»؛ سازمان خیریه‌ای که به تازگی و به درخواست وزارت کشور و با رای شعبه ۵۵ دادگاه حقوقی تهران منحل اعلام شد.
***
مهم‌ترین حوزه فعالیت جمعیت امام علی، خدمت‌رسانی به کودکان قشر زحمتکش و فرودست در ایران بوده است. آن‌ها ۶ هزار کودک کار و بدسرپرست را به‌همراه ۷۰۰ زن سرپرست خانواده تحت پوشش داشتند و با حدود ۱۰ هزار نیروی داوطلب که اغلب جوان و دانشجو هستند، یکی از بزرگترین و اثرگذارترین سازمان‌های مردم‌نهاد ایران برای مقابله با فقر محسوب می‌شوند. در طول این چند روزی که از انتشار خبر رای دادگاه مبنی بر انحلال این سازمان می‌گذرد، یک سوال اساسی در شبکه‌های اجتماعی و افکار‌عمومی جامعه ایران مطرح شده که چه بر سر کودکان و زنانی که از خدمات این سازمان خیریه استفاده می‌کردند، خواهد آمد؟ «ایران‌وایر» در این گزارش با یکی از داوطلبان سابق جمعیت امام علی گفتگو کرده تا به این سوال پاسخ دهد.
ضربه به یک تشکل مدنی
روز ۱۴اسفند۱۳۹۹ وزارت کشور در اطلاعیه‌‌ای اعلام کرد که بر اساس «گزارش‌های مردمی و نظرات مراجع نظارتی مسئول»، جمعیت امام علی دچار «انحراف از اساسنامه در فعالیت‌ها و عملکردهای خود» شده و به همین دلیل وزارت کشور خواستار انحلال آن شده است.
سه روز بعد از آن هم، «زهرا عابدینی»، معاون سازمان امور اجتماعی کشور نیز در یک نشست خبری گفت که دلیل شکایت وزارت کشور، «عدم شفافیت عملکرد مالی و اجرایی» و بی‌اعتنایی این جمعیت به «تذکرات متعدد شفاهی و مکتوب» این وزارت‌خانه درباره «انحراف از اساسنامه» و «عدم تمکین» آن‌ها از دستور وزارت کشور برای «اصلاح ساختار جمعیت برای جلوگیری از انحصار» است.
وکیل این خیریه اما با رد اتهام‌هایی که وزارت کشور به جمعیت امام علی وارد کرده، گفت که «وزارت کشور در ۵ محور دادخواستی، با غلط‌های املایی و تاریخی بسیار به دادگاه ارائه داده بود که وجاهت قانونی نداشت و اعلام کردیم که هر فعالیتی که جمعیت انجام داده در چارچوب اساسنامه بوده است.»
اما قصه این طرح شکایت وزارت کشور و بعد صدور رای دادگاه بدوی در کمتر از ۱۲ ساعت از برگزاری جلسه رسیدگی به چند ماه قبل بر می‌گردد. روز اول تیرماه سال جاری، «شارمین میمندی‌نژاد»، موسس جمعیت امام علی، «مرتضی کی‌منش»، مسئول رسانه‌ای و «کتایون افرازه»، بازرس علی‌البدل این سازمان با شکایت قرارگاه ثارالله سپاه پاسداران بازداشت شدند. خانم افرازه و آقای کی‌منش، هر دو بعد از چند روز آزاد شدند؛ ولی شارمین میمندی‌نژاد، علی‌رغم بیماری به مدت ۱۲۹ روز در بند ماند و با اتمام دوره بازجویی‌ها، در روز ۶آبان۱۳۹۹ از زندان اوین با قید وثیقه ۲ میلیارد تومانی آزاد شد.
گفته می‌شود سپاه پاسداران انقلاب اسلامی پشت طرح شکایت از موسس جمعیت امام علی بوده است. این را می‌توان از آنچه در رسانه‌های نزدیک به سپاه در روزهای دستگیری موسس و دو عضو دیگر این موسسه خیریه منتشر شد، نیز متوجه شد. مشرق نیز یکی از رسانه‌هایی است که میمندی‌نژاد را «حامی تحریم» یا «رییس فرقه موسوم به جمعیت امام علی» خوانده‌اند. اما اینکه چرا رییس قوه قضاییه جمهوری اسلامی شخصا وارد موضوع شده و گفته بود که دشمنان از طریق «موسسه‌های خیریه و اقدامات عام‌المنفعه اقدام به شبکه‌سازی برای نفوذ در سطوح مختلف افکار عمومی» کرده‌اند، هنوز مشخص نیست. با این حال در سال‌های اخیر روند رسیدگی به پرونده‌های فعالان نهادهای مدنی و سیاسی نشان داده که قوه قضاییه استقلالی از خود ندارد و به نوعی به نهادهای امنیتی وابسته است.
جمعیت امام علی چیست و چه کارهایی کرده است؟
کارنامه جمعیت امام علی
«جمعیت امداد دانشجویی-مردمی امام علی»، بنا به گفته سایت این سازمان، «یک سازمان مردم‌نهاد، کاملا مستقل، غیرسیاسی و غیردولتی» است که در سال ۱۳۷۸ فعالیت خود را آغاز کرده و در سال ۱۳۸۴ نیز رسما به ثبت رسیده است. این سازمان که عمده فعالیت آن در زمینه کمک‌های خیریه به کودکان طبقه فرودست در ایران است، در مرامنامه خود آورده است که به «حقوق بشر، برابری، صلح و آزادی ادیان احترام می‌گذارد و همه افراد فارغ از عقیده و مذهب می‌توانند عضو جمعیت شوند.»
جمعیت امام علی، بیش از ۶ هزار کودک و ۷۰۰ زن سرپرست خانواده را تحت پوشش دارد که در طرح‌هایی با نام‌های عمدتا مذهبی، از آن‌ها حمایت مالی و اجتماعی می‌کند. این تشکل خیریه تابه‌حال از طریق ۴۳ مرکز مددکاری اجتماعی با نام «خانه‌های ایرانی»، در بیش از ۱۶ استان ایران، خدمات امدادرسانی خود را ارائه می‌داده است. خدمات این سازمان مردم‌نهاد در زمینه آموزش مهارت‌ها و دانش به کودکان و ایجاد اشتغال برای مادران این کودکان و همچنین ارائه خدمات درمانی، روان‌شناسی و دندان‌پزشکی بوده است که بین مددکاران، داوطلبان و مددجویان تحت عنوان «خانه‌های علم»، «خانه‌های اشتغال» و «خانه‌های درمان» شناخته می‌شود.
اما آنچه مردم عادی ایران، جمعیت امام علی را با آن می‌شناسند، طرح‌های آیینی و مناسبتی این سازمان خیریه است که از آن جمله می‌توان به طرح «طفلان مسلم» مربوط به ایام محرم، «کعبه کریمان» مربوط به روز تولد امام اول شیعیان و طرح «یلدا در کوچه‌های فقر» اشاره کرد.
یکی از داوطلبان سابق جمعیت امام علی که نخواسته نام واقعی او مطرح شود و ترجیح می‌دهد او را با نام «شهین» صدا بزنیم، درباره طرح‌هایی که این سازمان مردم‌نهاد تابه‌حال انجام داده به «ایران‌وایر» می‌گوید: «جمعیت امام علی به‌عنوان یک ان‌جی‌او (سازمان مردم‌نهاد غیردولتی)، در ابتدا، بنای فعالیت خود را بر این گذاشته بود که شناخت دقیقی از علل و عوامل فقر پیدا کند و در کنار آن به دنبال راهکارهای میدانی و حوزه مطالبه‌گری باشد. بنابراین، شروع فعالیت‌های ما با حضور مستقیم در محلات حاشیه‌ای آغاز شد. از طریق طرح‌های مختلف آیینی مثل «یلدا در کوچه‌های فقر»، «کعبه کریمان» در ایام میلاد حضرت علی و اعتکاف، «طرح طفلان مسلم» که روزهای ماه محرم برگزار می‌شد، آرزوهای کودکان کار و بچه‌های بهزیستی را جمع‌آوری می‌کردیم و سعی می‌کردیم به آن‌ها جامه عمل بپوشانیم.»
شهین ادامه می‌دهد: «چون می‌دیدیم بسیاری از این بچه‌ها از محلات حاشیه هستند، بنابراین شروع کردیم به فعالیت و ایجاد مراکز مددکاری در دل محلات حاشیه‌ای که اسمش شد خانه‌های ایرانی. به مرور زمان و با درخواست داوطلبان، نمایندگی‌های جمعیت گسترش پیدا کرد و در خیلی از استان‌ها داوطلب‌ها فعال شدند.»
این داوطلب پیشین همچنین به «ایران‌وایر» می‌گوید که برای کاهش آسیب‌های اجتماعی مانند اعتیاد و افزایش نشاط بین کودکانی که زندگی آن‌ها به‌خودیِ خود به دلیل فقر، اعتیاد والدین و حاشیه نشینی ناآرام و سخت بوده، خدمات رفاهی مانند امکانات ورزشی نیز فراهم شده است. او می‌گوید: «ما سعی می‌کردیم خدمات‌مان اصولی باشد. بچه‌ها در این محلات به‌راحتی به مواد مخدر دسترسی دارند؛ ولی حتی یک زمین خالی که در آن بتوانند لحظه‌ای سختی‌های زندگیشان، مثل کار کردن و نداشتن اوراق هویت را کنار بگذارند و بازی کنند، وجود ندارد. بنابراین، برنامه‌های ورزشی را راه‌اندازی کردیم. «لیگ پرشین» را اجرا کردیم که لیگ دوومیدانی هم برای دختران و هم برای پسران و لیگ فوتبال برای پسران بود و هویت مثبتی را برای این بچه ها ایجاد کرد.»
او همچنین با اشاره به اینکه فقط کار مددرسانی میدانی و خیریه به‌تنهایی نمی‌تواند مشکل فقر، آسیب‌های اجتماعی ناشی از آن و خشونت علیه کودکان را حل کند، می‌گوید: «ما به تجربه یاد گرفتیم که صرف امدادرسانی و کار خیریه میدانی نمی‌تواند کارگشا باشد. در موضوعاتی مانند اعتیاد کودکان، کودک‌آزاری، کودک‌همسری یا فروش کودکان ما با برگزاری سمینار و انجام پژوهش و دعوت از خود مسئولان سعی کردیم، مطالبه‌گری کنیم. پیگیری‌های جمعیت برای تصویب لایحه حمایت از کودکان که امسال بالاخره بعد از ۱۰ سال تصویب شد، یکی از این نمونه‌ها است.»
این فعال اجتماعی همچنین می‌گوید که جمعیت امام علی از حال مادران کودکان طبقه فرودست در محلات حاشیه‌ای نیز غافل نبوده است و در کنار «خانه‌های علم که مکانی برای آموزش مهارت‌های زندگی و سوادآموزی کودکان بوده، بحث توانمندسازی مادران و کارآفرینی برای آن‌ها متناسب با فرهنگ‌شان» را نیز اجرایی کرده است.
سرنوشت کودکان و زنان تحت پوشش چه می‌شود؟
از زمانی که شائبه لغو مجوز جمعیت امام علی مطرح شد، بسیاری از فعالان اجتماعی و خود اعضای این سازمان در فضای مجازی این سوال را مطرح کردند که آیا با منحل کردن سازمان، دولت فکری برای افراد تحت پوشش آن دارد؟ تابه‌حال هیچ نهاد رسمی به این پرسش پاسخ نداده است. در عوض، بنا بر گفته برخی اعضای داوطلب جمعیت امام علی، قاضی دادگاه شعبه ۵۵ حقوقی تهران که مسئول بررسی پرونده جمعیت امام علی بوده و رای به انحلال آن داده، گفته است که «فعالیت‌های این سازمان در حد یک وعده غذا به کودکان بوده است.» اما مشخص نیست، همین یک وعده غذا را هم بعد از این چه کس یا نهادی به بیش از ۶ هزار کودک مددجوی جمعیت امام علی خواهد داد؟
شهین درباره سرنوشت کودکان تحت پوشش جمعیت امام علی پس از انحلال آن می‌گوید: «با لغو شدن مجوز جمعیت، خیلی از بچه‌ها به خاطر مهاجر بودن، نداشتن اوراق هویت، بدسرپرست بودن و نداشتن والدین موثر، از مدرسه باز خواهند ماند.»
او ادامه می‌دهد: «داوطلبان جمعیت هر سال تابستان برای ثبت‌نام این بچه‌ها دوندگی‌های زیادی می‌کردند.»
موضوع بازماندن از تحصیل در ایران امری جدی است. بر اساس برخی گزارش‌ها، در سال تحصیلی ۱۳۹۸-۱۳۹۹، بیش از یک میلیون کودک از تحصیل باز مانده‌اند. آن‌گونه که یونیسف گزارش کرده نیز در سال تحصیلی ۱۳۹۴-۱۳۹۵ بیش از ۷۷۰ هزار کودک ۶ تا ۱۶ ساله از تحصیل باز مانده‌اند. تازه این رقم سرسام‌آور مربوط به دوران پس از رفع موانع قانونی تحصیل کودکان پناهنده در ایران است که پس از تبلیغات بسیار با دستور مستقیم «علی خامنه‌ای»، رهبر جمهوری اسلامی، انجام شد. وگرنه پیش از آن کودکان بسیاری با تابعیت افغانستان و بدون داشتن مدارک اقامت قانونی ایران از ثبت‌نام در مدارس ناتوان بودند. حتی با وجود برداشته‌شدن منع قانونی ثبت‌نام کودکان افغانستانی در مدارس ایران نیز، یونیسف در گزارشی در خردادماه ۱۳۹۷ گفته بود که نیمی از کودکان افغانستانی ساکن ایران، به مدرسه نمی‌روند.
بنابراین در چنین شرایطی که در آن کودکان بدون شناسنامه که عمدتا مادر ایرانی و پدر غیر‌ایرانی دارند، تنها پشت و پناه خود برای تحصیل را سازمان‌های مردم‌نهادی مانند جمعیت امام علی می‌دانند که می تواند به دور از قوانین تبعیض‌آمیز، فرصتی را برای آنان ایجاد کند تا خواندن و نوشتن بیاموزند و احتمالا برخی از آن‌ها بتوانند در آینده از فرصت‌های شغلی بهتری برخوردار شوند.
عواقب انحلال جمعیت امام علی به همین‌جا ختم نمی‌شود. شهین، داوطلب سابق جمعیت امام علی معتقد است که با تعطیل شدن جمعیت، تمام فعالیت‌های ورزشی و تفریحی کودکان تحت پوشش این سازمان هم منحل می‌شود، زیرا حتی برای تخصیص یک فضای سبز ساده به ورزش کودکان نیز جمعیت امام علی مجبور به ماه‌ها مکاتبه با وزارت ورزش و جوانان و شهرداری‌ها بوده است. بنابراین در نبود این جمعیت، هیچ یک از فعالیت‌های ورزشی نیز نخواهد بود.
به گفته شهین، یکی دیگر از فعالیت‌های اصلی جمعیت امام علی در طول بیست سال گذشته، شناسایی کودکان قربانی خشونت حاد و پیگیری وضعیت آن‌ها حتی تا مرحله سلب حضانت و انتقال کودک به بهزیستی بوده است. او در باره اثرات انحلال این سازمان بر وضعیت کودکانی که قربانی کودک‌آزاری هستند، نیز می‌گوید: «مطابق ماده ۶۶ قانون آیین دادرسی، ان‌جی‌اوها حق دارند موارد کودک‌آزاری را اطلاع داده و پیگیری کنند. درست است که فعالان داوطلب جمعیت به‌دلیل مسئولیت اجتماعی که دارند برای گزار‌ش‌دهی این موارد دربند یک مجوز نمی‌مانند، ولی مسلما وقتی مجوز جمعیت لغو می‌شود، نهادهای دولتی دیگر مثل سابق همکاری نخواهند کرد.»
کودک‌آزاری نیز یکی دیگر از مواردی است که تا همین سال جاری، قانون در برابر آن سکوت کرده بود.
در تیرماه سال جاری، در حالی‌که مجلس و شورای نگهبان بعد از ده سال به‌تعویق انداختن لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان، سرانجام آن را به‌تصویب رساندند، سازمان پزشکی قانونی گزارشی را منتشر کرد که نشان می‌داد موارد کودک‌آزاری در ایران به میزان ۱۲.۵ درصد افزایش یافته است. این تازه مواردی است که در آن فرد بزرگسال مسئولیت‌پذیری مانند معلم مدرسه، همسایه یا فروشنده مغازه خواروبارفروشی محل با کودک تحت خشونت برخورد می‌کند و می‌تواند کودک‌آزاری را گزارش کند.
اما ظاهرا نتایج تصمیم شعبه ۵۵ دادگاه حقوقی تهران مبنی بر انحلال جمعیت امام علی از این حوزه کودکان بدسرپرست و کودکان کار که به حمایت‌های مختلف نیاز دارند، نیز فراترمی‌رود. شهین در این مورد نیز به ایران‌وایر می‌گوید: «نگرانی دیگر دوستان من در جمعیت، خانه‌های اشتغال است. الان نزدیک عید نوروز است و خیلی از مادران سرپرست خانواده سفارش‌های دم عید داشتند و همه این‌ها تحت تاثیر قرار می‌گیرند. حمایت‌هایی از این مادران می‌شد، اعم از حمایت درمانی، روان‌پزشکی و مالی که همه تحت‌الشعاع قرار خواهند گرفت.»
اکنون ۴ روز از انتشار خبر رای دادگاه مبنی بر انحلال جمعیت امام علی می‌گذرد. هنوز ابعاد نتایج انحلال این سازمان اثرگذار مردم‌نهاد مشخص نیست. با این‌حال «زهرا رحیمی خامنه»، مدیرعامل جمعیت امام علی، با صدای بلند به این سوال پاسخ داده و در توییتر خود نوشته است: «از دیروز ده‌ها نفر از بنده می‌پرسند تکلیف فرزندان و خانواده‌های جمعیت چه می‌شود؟ دوستان مخاطب این سوال ما نیستیم. ما هر چه در توان داشتیم، انجام دادیم و حاضر به خدمت بودیم. این سوال را باید از کسانی که می‌خواهند منحل کنند، بپرسید. حتما یک فکری دارند.»
راستی آیا مقامات جمهوری اسلامی که در طی چهار دهه گذشته با شعار حمایت از مستضعفان، تمامی نهادهایی را که به‌طور بالقوه می‌توانستند به قشر زحمتکش و فرودست جامعه ایران خدمت‌رسانی کنند، مصادره کرده‌اند، برنامه‌ای برای حمایت از ۶ هزار کودک و ۷۰۰ زن سرپرست خانواده تحت پوشش جمعیت امام علی دارند؟
مطالب مرتبط:
یک عضو جمعیت امام علی: وقتی همه خواب بودیم، هک شدیم
فعالیت‌های جمعیت امام علی به روایت داوطلبان و کمک‌گیرندگان
شبکه‌سازی نفوذ در افکار عمومی؛ اتهام جمعیت امام علی در قوانین وجود ندارد
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر