حکایت فراز و فرود؛ راه پُر پیچ و خم فوتبال زنان ایران

تهران- آتوسا ایران‌مهر، شهروندخبرنگار

فوتبال را سربازان مرد انگلیسی در سال ۱۲۸۶ وارد ایران کردند؛ اما تا توپ به پای زنان برسد، ۶۲ سال طول کشید.

فوتبال زنان در ایران از سال ۱۳۴۸ آغاز شد. وقتی ‌که زنان برای نخستین‌بار در برخی از شهرها به‌عنوان دروازه‌بان و گاهی بازیکن وارد تیم‌های محلی و خیابانی مردان می‌شدند، نخستین جرقه‌ها زده شد. قابل تامل اینکه همان زمان، در انگلستان فوتبال برای زنان به‌طور رسمی ممنوع بود.

داستان فوتبال زنان ایران، روایتی ندیده و نشنیده است. آنچه می‌خوانید، یا در کتب فوتبال ایران به ثبت نرسیده یا بخشی از آن‌ حذف شده است.

***

با علاقه‌مندی زنان ایرانی به فوتبال، فدراسیون فوتبال ایران، تصمیم گرفت گروهی از زنان را برای آموزش در زمینه مربیگری فوتبال به کلاس‌های آموزشی فیفا اعزام کند.

نخستین زنان فوتبال ایران توانستند مسابقات فوتبال زنان سنگاپور، هند و کره را که در محل برگزاری کلاس‌های فیفا برگزار شده بود، از نزدیک ببینند. قوانین ابتدایی فوتبال را آموختند و فوت‌وفن بازی را با خود به ایران آوردند.

باشگاه «تاج» نخستین باشگاهی بود که اولین تیم فوتبال زنان در ایران را تشکیل داد. زنان مستعد را گردهم آورد و برایشان کلاس آموزشی برگزار کرد.

سال ۱۳۴۹ در اولین بازی از فوتبال باشگاه‌های زنان تهران، تاج و دیهیم به مصاف هم رفتند و این تیم قَدَر تاج بود که با ۶ گل اولین بازی رسمی فوتبال زنان را به نام خود ثبت کرد.

در سال‌های ۱۳۴۷ تا ۱۳۵۰ باشگاه‌های دیگر مانند «پرسپولیس»، «دیهیم»، «پاس» و «عقاب» نیز تشکیل شد.

نکته فراموش‌شده تاریخ این است که اولین سرمربی تیم زنان پیروزی «آلن راجرز» سرمربی وقت تیم مردان بود. 

اولین بازی بین‌المللی فوتبال زنان در ایران در حالی برگزار شد که همچنان فوتبال برای زنان در بریتانیا ممنوع بود و به‌تازگی ایتالیا، آلمان، نروژ و چند کشور اروپایی فوتبال زنان را کلید زده بودند.

موسسه «انجمن دوشیزگان و بانوان» و «مجله بانوان» با ریاست «پری اباصلتی»، تیم منتخبی از بازیکنان فوتبال زنان ایتالیا را دعوت کرد تا در روز جمعه، ۱۷اردیبهشت۱۳۵۰ در دیداری دوستانه مقابل تیم فوتبال زنان تاج، نماینده ایران قرار بگیرند. در این مسابقه که نخستین بازی بین‌المللی فوتبال زنان ایران محسوب می‌شود، تیم تاج با نتیجه ۲ بر صفر مغلوب حریف خود شد.

همچنین تیم ملی زنان ایتالیا یک بازی با اولین تیم ملی فوتبال زنان ایران که منتخب بازیکنان باشگاه‌های تهرانی بود، انجام داد که این دیدار نیز با نتیجه چهار بر صفر به سود دختران ایتالیا خاتمه یافت.

دهه ۵۰، فوتبال زنان در ایران جان می‌گیرد

حالا دیگر شور و هیجان بازی فوتبال برای زنان محدود به تهران نیست. انزلی اولین شهرستانی بود که زنانش پا به توپ شدند. آنجا تافته جدا بافته است. مردان و زنان هیچ‌چیز را مختص جنسیت نمی‌دانستند؛ هم در شالیزار به دنبال یک لقمه نان و هم در کوچه پس کوچه‌های انزلی به دنبال توپ فوتبال کنار هم هستند.

مردم و رسانه چاشنی این هیجان را دو چندان کردند

تصویری از کیهان ورزشی در سال ۱۳۵۰ از دیدار دوستانه تیم زنان تاج و منتخب زنان ایتالیا به چاپ رسید. ورزشگاه مملو از تماشاگر است. زن و مرد کنار هم بازی را تماشا می‌کنند.

مروری بر آرشیو «دنیای ورزش»، «کیهان ورزشی»  و «زن روز» نشان می‌دهد که این نشریات، هرهفته گزارش‌های مربوط به ورزش زنان را پوشش می‌دادند.

پیروزی انقلاب اسلامی، شکست فوتبال زنان ایران

تشکیل اولین تیم ملی رسمی زنان ایران هم‌زمان شد با وقوع انقلاب اسلامی در ایران.

قوانین جدید زنان را از هرگونه فعالیت ورزشی در انظار عمومی منع می‌کرد. پس از دو دهه تلاش همه‌چیز برای زنان فوتبالیست فروریخت. انگلستان و آلمان پس از سال‌ها محرومیت، فوتبال را برای زنان آزاد کردند و دستور تشکیل لیگ‌های حرفه‌ای را صادر کردند؛ اما در ایران همه آنچه زنان رشته بودند، پنبه شد. حجاب اجباری شد، حق انتخاب از زنان گرفته شد، حضور در جامعه برای زنان محدود شد.

بنیان‌گذار جمهوری اسلامی در سخنانش تاکید بر فرزندپروری زنان داشت: «بانوان محترم ایران ثابت کردند... که در دژ محکم عفت و عصمت هستند و جوانان صحیح و نیرومند و دختران عفیف و متعهد به این کشور تسلیم خواهند کرد و هیچ‌گاه در آن راه‌هایی که قدرت‌های بزرگ برای تباه کردن این کشور پیش پای آن‌ها گذاشته بود، نخواهند رفت.»

هر چند خمینی آشکارا مخالف با ورزش زنان نبود؛ اما محدودیت‌هایی که پس از انقلاب او در ورزش زنان صورت گرفت، کار را برای زنان سخت کرد.

اولین مسابقه زنان پس از انقلاب

 ۱۳ سال بعد، یعنی در اواخر سال ۱۳۷۱ فوتبال زنان در ایران با مسابقات سالنی یا همان فوتسال که برای نخستین‌بار در دانشگاه الزهرا (فرح سابق) برگزار شده بود، تا حدودی احیا شد؛ اما در این سال زنان تنها در مسابقات فوتسال و داخل سالن حق بازی داشتند؛ با پوشش کامل و بدون حضور حتی یک مرد. پس‌ از آن زمان تیم ملی فوتبال زنان با رایزنی‌های متعدد «خدیجه سپنجی» نایب‌رییس وقت زنان با علمای قم مجددا تشکیل و برای انجام مسابقات آماده شد.

خدیجه سپنجی از سال ۱۳۸۳ که کمیته‌ای با نام «کمیته بانوان» در فدراسیون فوتبال ایران متولد شد، به‌عنوان نخستین  نایب‌رییس زنان فدراسیون فوتبال و رییس این کمیته، کار خود را آغاز کرد. کنفدراسیون فوتبال آسیا با ارسال نامه‌ای به فدراسیون فوتبال ایران از تیم ملی زنان ایران برای شرکت در اولین دوره مسابقات قهرمانی غرب آسیا دعوت کرد. سپنجی سریعا به «شهرزاد مظفر» که در بخش فوتسال زنان فعالیت می‌کرد، دستور داد تیمی تشکیل دهد و راهی این مسابقات کند. بی‌سروصدا و در سکوت کامل خبری، این تیم در زمین شماره ۲ آزادی تمرین کرد و به مسابقات اعزام شد. علاوه بر ایران کشورهای سوریه، اردن، فلسطین و بحرین هم در این مسابقات حاضر بودند. ایران در فینال مغلوب اردن شد و به نایب قهرمانی رسید.

در اینجا رسانه‌ها متوجه وجود تیم ملی فوتبال زنان ایران شدند و اخبار این نایب قهرمانی را هر چند بسیار کم‌رنگ اما پوشش دادند. مجددا در سال ۲۰۰۷ این تیم در مسابقات غرب آسیا نایب قهرمان شد. همان سال اتفاق تاریخی برای فوتبال زنان ایران رخ داد. تیم زنان برلین به ایران آمد و در ورزشگاه آرارات به مصاف تیم ملی زنان ایران رفت. تماشای این بازی تنها برای زنان مجاز بود و حتی از حضور مردان خبرنگار رسانه‌های خارجی نیز ممانعت به عمل آمد. این دیدار اولین دیدار تدارکاتی تیم ملی زنان ایران در فضای باز (بعد از انقلاب) بود. ماموران انتظامی حاضر در ورزشگاه آرارات نیز زن بودند.

 بازی این دو تیم که در نیمه اول، ۲ بر صفر به سود برلینی‌ها تمام شده بود، در پایان به تساوی ۲ بر ۲ انجامید. دو تیم با پوشش کاملا اسلامی به میدان رفتند.

«معصومه رضازاده» که عضو تیم ایران بود، درباره آن مسابقه گفت: «این بازی پیشرفت بزرگی برای ما بود. در کشور ما تدارک چنین مسابقه‌ای بی‌نهایت سخت است و ما برای اولین‌بار با یک تیم خارجی جاافتاده و شناخته‌شده بازی کردیم.»

 این اتفاق باعث شد تا خدیجه سپنجی مشتاق به تشکیل لیگ فوتبال زنان شود.

او بیش از آنکه وقت خود را صرف حضور در دفتر کارش یا سالن و زمین تمرین و رقابت زنان فوتبالیست و فوتسالیست ایران کند، در جاده تهران–قم رفت‌‌وآمد کرد. آن‌قدر به دیدار مراجع تقلید رفت تا رای آن‌ها را برای «ممنوعیت فوتبال زنان» بشکند.

خدیجه سپنجی سرانجام سال ۱۳۸۶ موفق شد با حمایت‌های فائزه هاشمی در عرصه ورزش زنان و سپس «محسن صفایی فراهانی» در سمت ریاست فدراسیون فوتبال، نخستین بسترهای لازم لیگ فوتبال زنان را پایه‌ریزی کند. به این ترتیب، فوتبال دختران از داخل سالن و از روی کف‌پوش سالن‌ها قدم به فضای باز و مستطیل سبز گذاشت.

خدیجه سپنجی توانست مجوز راه‌اندازی فوتبال زنان با البسه‌ای را بگیرد که نه به تایید فیفا، کنفدراسیون فوتبال آسیا یا سازمان وقت تربیت بدنی؛ بلکه به تایید نظر مراجع تقلید قم رسیده بود.

فوتبال زنان، هنوز زیر سایه همان روحانیون، افراط‌گراها و حتی ائمه جمعه‌ است. قابل تامل است که بنا به دستور وزارت کشور، لیگ زنان ایران باید در ساعت‌های ابتدایی صبح و پیش از ظهر برگزار شود. چرایش را هنوز هیچ‌کس به درستی نمی‌داند!

مطالب مرتبط:

چهار ایرانی روی برف های پیونگ چانگ

مراسم حمل مشعل المپیک زمستانی پیونگ‌چانگ

عذرخواهی رسمی کمیته بین‌المللی المپیک از کاروان المپیک ایران

فروغ عباسی، اشک‌های نابغه اسکی ایران در آستانه روز جهانی زن