نزدیک به ده روز به پایان چهل‌وششمین نشست شورای حقوق بشر سازمان ملل باقی مانده است. این نشست امسال به دلیل همه‌گیری ویروس کرونا به شکلی متفاوت برگزار می‌شود.
در روزهای باقی‌مانده این نشست قرار است موضوع تمدید اختصاص گزارشگر ویژه حقوق بشر در ایران به بررسی و رای اعضای شورای حقوق بشر برسد.
در آستانه این رای‌گیری ۳۹ سازمان حقوق بشری ایرانی و بین‌المللی در نامه‌ای از اعضای شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد خواسته‌اند که «از ابقای جایگاه گزارشگر ویژه ایران حمایت کنند و از این موضوع به عنوان فرصتی برای اعلام نگرانی خود درباره وضعیت حقوق بشر در ایران استفاده کنند و از حکومت ایران بخواهند که به نقض سیستماتیک و ساختاری حقوق بشر در ایران و مصونیت قضایی ناقضان حقوق بشر پایان دهد.»
«ایران‌وایر» درباره این نامه، ضرورت و اهمیت آن و تاثیر گزارشگران ویژه بر وضعیت حقوق بشر ایران با «حسن نایب هاشم»، فعال حقوق بشر ساکن اتریش و هم‌بنیان‌گذار سازمان «همه حقوق بشر برای همه در ایران»، و «تیمور الیاسی»، فعال کرد ساکن سوییس و عضو شورای شهر ژنو، مدیر‌عامل و بنیان‌گذار «انجمن حقوق بشر در کردستان ایران»، گفت‌وگو کرده است.
***
نامه ۳۹ سازمان حقوق بشری به اعضای شورای حقوق بشر ملل متحد چه می‌گوید؟
این نامه روز جمعه ۲۲ اسفند ماه منتشر شده و خطاب به کشورهای عضو شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد نوشته شده، به امضای سازمان‌های حقوق بشری مطرحی مانند «سازمان عفو بین‌الملل»، «بنیاد عبدالرحمن برومند»، «ائتلاف جهانی علیه حکم اعدام»، «انجمن حقوق بشر مردم آذربایجانی در ایران»، «انجمن حقوق بشر در کردستان ایران»، «گروه حقوق بشر بلوچستان»، «سازمان حقوق بشر ایران»، «ایلگای جهانی»، «سازمان همه حقوق بشر برای همه»، «شش رنگ»، «اتحاد برای ایران» و «عدالت برای ایران» رسیده است.
در این نامه به نمودهای مختلفی از نقض سیستماتیک و ساختاری حقوق بشر در ایران، از جمله اعدام بیش از ۲۴۰ شهروند در سال ۲۰۲۰ و اعدام دست کم سه شهروند که در نوجوانی متهم و محکوم به اعدام شده بودند، اشاره شده است.
همچنین نویسندگان این نامه به موضوع نقض ساختاری حقوق بشر و مصونیت قضایی ناقضان حقوق بشر در ایران از جنبه‌های مختلفی چون حقوق جامعه ال‌جی‌بی‌تی‌کیو، اقلیت‌های اتنیکی مانند بلوچ‌ها، کردها، عرب‌ها، ترک‌ها و ترکمن‌ها، حقوق زنان و دختران، حقوق متهمان برای برخورداری از یک دادرسی عادلانه، حقوق زندانیان، به ویژه زندانیان سیاسی در دوران شیوع ویروس کرونا، نقض آزادی‌های بیان و ادیان نیز پرداخته‌اند.
در این نامه با استناد به وضعیت بغرنج حقوق بشر در جمهوری اسلامی ایران، از اعضای شورای حقوق بشر ملل متحد خواسته شده است که به ابقای جایگاه گزارشگر ویژه حقوق بشر در ایران رای مثبت دهند و همچنین از جمهوری اسلامی بخواهند که به نقض ساختاری حقوق بشر در این کشور پایان دهد.
گزارشگران ویژه توسط شورای حقوق بشر سازمان ملل انتخاب می‌شوند. آن‌ها کارشناسان مستقلی هستند که عهده‌دار ماموریت یک کشور یا یک موضوع در حوزه حقوق بشر می‌شوند و درباره حوزه ماموریت گزارش می‌دهند. در حال حاضر «جاوید رحمان» گزارشگر ویژه حقوق بشر در ایران است و موارد نقض حقوق بشر را به شورای حقوق بشر سازمان ملل گزارش می‌دهد.
این نامه به گفته حسن نایب هاشم، پزشک و فعال حقوق بشر ساکن اتریش، به چند محور اساسی نقض حقوق بشر در ایران پرداخته است که از آن جمله می‌توان به مسئله اعدام‌های پرشمار، اعدام شهروندانی که در نوجوانی و زیر سن قانونی متهم و محکوم شده‌اند، سرکوب گسترده معترضان اعتراضات آبان ماه ۱۳۹۸ و مرداد ماه ۱۳۹۷ و صدور احکام حبس‌های طولانی‌مدت و حتی اعدام برای آن‌ها، عدم دسترسی متهمان به روند دادرسی عادلانه، اعترافات اجباری و بدرفتاری و شکنجه، حکم غیرانسانی شلاق، نبودن آزادی بیان، تشکل‌ها و آزادی مذهبی و قومی و محروم کردن اقلیت‌های جنسی از حقوق اولیه آن‌ها اشاره کرد.
تیمور الیاسی، فعال حقوق بشر کرد و نماینده انجمن حقوق بشر در کردستان در سازمان ملل متحد، نیز با اشاره به اهمیت سیستماتیک بودن نقض حقوق بشر در ایران می‌گوید: «در ۴۲ سال گذشته، حقوق بشر در ایران به صورت سیستماتیک نقض شده است و ناقضان حقوق بشر در ایران مصونیت دارند. در اعتراضات آبان ماه ۱۳۹۸، صدها نفر از معترضان و شهروندان در ایران کشته شدند که در بین آن‌ها کودکان زیادی هم حضور داشتند؛ بیش از ۷۰۰۰ نفر بازداشت و شکنجه شدند و برخی از آن‌ها به اعدام محکوم شدند، اما هیچ کس به خاطر این موضوع مورد محاکمه قرار نگرفته است.»
او همچنین می‌گوید: «موضوع صدرنشینی ایران به نسبت جمعیت در صدور و اجرای حکم اعدام یکی دیگر از موضوعات مهم این نامه است. رفتار جمهوری اسلامی از لحاظ حقوقی و عملی با زنان، اقلیت‌های اتنیکی، اقلیت‌های مذهبی مانند بهاییان، یارسان‌ها و سنی‌ها و جامعه ال‌جی‌بی‌تی‌کیو نیز یکی دیگر از موضوعات مورد اشاره این نامه است. ما همچنین خواستار آزادی زندانیان سیاسی در دوران همه‌گیری کووید-۱۹ شده‌ایم، زیرا جان بسیاری از آن‌ها با شیوع ویروس [کرونا] و به دلیل نبودن امکانات بهداشتی و درمانی در زندان‌ها در خطر است.»
چرا ۳۹ سازمان حقوق بشری به شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد نامه نوشته‌اند؟
حسن نایب هاشم، فعال حقوق بشر و از بنیان‌گذاران سازمان همه حقوق بشر برای همه در ایران، درباره چرایی نوشته شدن این نامه به ایران‌وایر می‌گوید: «تخصیص یا عدم اختصاص گزارشگر ویژه برای ایران هر سال به رای شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد گذاشته می‌شود. تا به حال به جز سال‌های ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۱ که ایران گزارشگر ویژه حقوق بشر نداشته است، همه ساله با رای‌های موافق زیادی، این موضوع به تصویب رسیده است. امسال هم قابل انتظار است که مانند همیشه با رای موافق بالا به تصویب برسد. در تمام این سال‌ها، سال به سال تعداد بیشتری از سازمان‌های حقوق بشری ایرانی و بین‌المللی تلاش خود را کرده‌اند تا قطعنامه علیه نقض حقوق بشر در ایران با رای موافق بیشتری در شورا به تصویب برسد. ما در سال‌های گذشته هم به شورای حقوق‌بشر نامه داده‌ایم ولی در کنار آن حضوری هم در جلسات شرکت می‌کردیم و با نمایندگان کشورهای عضو گفتگو داشتیم. امسال اما به دلیل پاندمی کووید-۱۹، بعد از ده دوازده سال، برای اولین بار ما امکان حضور در جلسات شورای حقوق بشر ملل متحد را نداشتیم و بنابراین با یک نامه جمعی از کشورهای عضو درخواست کردیم که علیه نقض سیستماتیک حقوق بشر در جمهوری اسلامی موضع‌گیری کنند.»
تیمور الیاسی، هم‌بنیان‌گذار انجمن حقوق بشر در کردستان، نیز معتقد است که به دلیل تلاش برای تنش‌زدایی از روابط غرب با ایران بر سر موضوع هسته‌ای، بسیاری از فعالان حقوق بشر نگرانند که دولت‌های غربی برای تشویق جمهوری اسلامی به مذاکره، بر سر موضوع نقض حقوق بشر سکوت کنند و از این جهت سازمان آن‌ها این نامه را امضا کرده است. او در این باره توضیح می‌دهد: «خواستیم اهمیت موضوع نقض سیستماتیک حقوق بشر در ایران را به کشورهای طرف مذاکره با جمهوری اسلامی یادآوری کنیم. در دو هفته آینده شورای حقوق بشر ملل متحد درباره ابقای جایگاه گزارشگر ویژه حقوق بشر در ایران تصمیم‌گیری خواهد کرد. با توجه به این که این نقش در سازمان ملل به صورت سالانه و با رای اکثریت اعضا تعریف و عملیاتی می‌شود، ما امسال در قالب این نامه از شورا خواستیم که با توجه به نقض گسترده و سیستماتیک حقوق بشر در ایران که توسط خود حکومت انجام می‌شود، موضع‌گیری کند و همچنان به انتخاب یک گزارشگر ویژه حقوق بشر در ایران رای موافق بدهد.»
این فعال حقوق بشر کرد همچنین می‌گوید: «شورای حقوق بشر ملل متحد سابقه عدم تخصیص یک گزارشگر ویژه برای ایران را دارد. در دوران خاتمی و بعد احمدی‌نژاد، این شورا از انتخاب گزارشگر ویژه برای ایران اجتناب کرد که به یک فاجعه تبدیل شد. اتفاقات بسیاری از جمله نقض حقوق معترضان به انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۱۳۸۸ و کشتار آن‌ها در خیابان‌ها بدون حساسیت جامعه جهانی، یکی از آن موارد است.»
خطر مماشات با ایران بر سر حقوق بشر چقدر جدی است؟
از نظر حسن نایب هاشم سازمان‌های حقوق بشر کار خود را انجام می‌دهند و تلاش می‌کنند توجه و حساسیت حکومت‌ها و افکار عمومی را به مسئله نقض سیستماتیک حقوق بشر در ایران جلب کنند، ولی این که حکومت‌ها تا چه حد این موضوع را جدی می‌گیرند، امر دیگری است. او درباره تلاش‌های سازمان‌های حقوق بشری پیش از این و در جریان مذاکرات منتهی به برجام می‌گوید: «ما در دوره‌های پیشین مذاکرات هسته‌ای، در حالی که می‌دانستیم مسئله حقوق بشر برای دولت اوباما فقط در حد آزادی آمریکایی‌ها یا نهایتا ایرانی-آمریکایی‌های زندانی در ایران مهم است، در تمام جلسات با پلاکاردهای خود در مقابل محل مذاکرات تجمع کرده و خواستار در اولویت قرار دادن موضوع حقوق بشر شده بودیم.»
او درباره خطر مسکوت ماندن نقض حقوق بشر با از سرگیری دوباره روابط نزدیک با جمهوری اسلامی، به ایران‌وایر می‌گوید: «ما، مدافعان حقوق بشر، مخالف مذاکره نیستیم. موضوعی که ما مطرح می‌کنیم این است که بحث حقوق بشر باید در مذاکرات مطرح شود و در اولویت قرار بگیرد. در مورد مسئله‌ای که جامعه جهانی با جمهوری اسلامی دارد، یکی رویکرد منطقه‌ای آن است و دیگر مسئله هسته‌ای. پیشنهاد ما به کشورهای مختلف این است که در نظر داشته باشند اگر موضوع نقض حقوق بشر در ایران در اولویت قرار گیرد و جمهوری اسلامی در برابر این موضوع پاسخگو شود، قاعدتا با موشک‌های میان‌برد و دوربرد یا دسترسی ایران به سلاح هسته‌ای خود نخواهد توانست تهدیدی برای کشورهای منطقه یا صلح جهانی باشد. جمهوری اسلامی یک دولت سرکش است، موشک‌های آن هم نگرانی ایجاد می‌کند. بنابراین، اگر بتوانیم این سرکشی را در زمینه حقوق بشر به کمک جامعه جهانی بگیریم، مسائل دیگر نیز آن‌‌چنان نگرانی نخواهد داشت.»
تیمور الیاسی اما معتقد است که روحانیان حاکم بر ایران هر چند سال یک بار «یک فرد خندان را رونمایی می‌کنند و می‌گویند او مصلح است و آمده که جمهوری اسلامی را تغییر دهد.» او ادامه می‌دهد: «در گذشته این موضوع موفق بوده است و خاتمی و روحانی توانسته‌اند با دولت‌های غربی سر یک میز بنشینند. دولت‌های غربی هم برای این که جمهوری اسلامی را تشویق کنند که در روند مذاکرات باقی بماند یا به دلیل منافع اقتصادی خود، موضوع نقض سیستماتیک حقوق بشر در ایران را قربانی کرده‌اند. اما ما می‌دانیم که در دوران خاتمی و روحانی، تعداد اعدام‌ها نسبت به قبل دو برابر شده است. تعداد کولبرانی که در دوران روحانی با شلیک مستقیم نیروهای مرزبانی ایران کشته و زخمی شده‌اند نسبت به کشته و زخمی شدن کولبران در دوران احمدی‌نژاد ۵ برابر شده است.»
آیا وضعیت حقوق بشر در ایران بدتر شده است؟
از نظر حسن نایب هاشم، وضعیت حقوق بشر یک امر نسبی است و باید در مقایسه با وضعیت جهانی حقوق بشر سنجیده شود. او معتقد است: «در سال‌های اخیر وضعیت حقوق بشر در تمام دنیا به مراتب بهتر شده، ولی در جمهوری اسلامی فقط تغییرات اندکی در این جهت انجام شده است. بنابراین، می‌توان با قاطعیت گفت که جمهوری اسلامی خیلی بیشتر از قبل از بقیه دنیا عقب مانده است.»
او ادامه می‌دهد: «مثلا وضعیت زندان‌ها با وجود شکنجه و اعترافات اجباری عینا با دهه ۱۳۶۰ یکی نیست و کمی بهتر از قبل شده است، ولی حجم این تغییرات در مقایسه با سایر کشورها به قدری کم است که می‌توان عملا از آن صرف نظر کرد. شاید بهتر است بگوییم که وضعیت حقوق بشر در ایران نسبت به خود جمهوری اسلامی تغییرات مثبت اندک و حداقلی داشته، ولی در مقایسه با بقیه دنیا، بسیار بدتر شده است.»
تیمور الیاسی نیز با اشاره به کمک‌های ایران به برخی کشورهای عضو شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد برای خریدن رای آن‌ها در زمان‌های این‌چنینی می‌گوید: «اگر به طور عینی به تعداد اعدام‌ها، کولبران کشته و زخمی‌شده در کردستان نگاه کنیم، می‌بینیم در سال ۲۰۱۴، ۵۵ کولبر کرد با شلیک نیروهای مرزبانی ایران کشته شده بودند، اما در سال ۲۰۲۰، این تعداد ۲۵۱ نفر، یعنی ۵ برابر سال ۲۰۱۴، شده است. بنابراین، وضعیت به نسبت ده سال گذشته بسیار بدتر شده است. شرایط اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و محیط زیستی در ایران روز به روز در حال بدتر شدن است و مهم نیست که تحریم‌ها روی کار بوده‌اند یا نه، چنانچه دیدیم که وقتی میلیاردها دلار پول بلوکه‌شده ایران آزاد شد؛ این پول برای خرید رای اعضای شورای حقوق بشر سازمان ملل راهی سوریه، عراق، لبنان، یمن و صرف ساختن بیمارستان در سنگال شد تا قطعنامه‌ای که ما امروز خواسته‌ایم اعضای شورای حقوق بشر آن را تصویب کنند، تصویب نشود یا با رای موافق کمتری تصویب شود.»
در وضعیت حقوق بشر ایران چه تفاوتی بین دوران‌های گزارشگران ویژه مختلف وجود دارد؟
درباره این پرسش، حسن نایب هاشم به ایران‌وایر می‌گوید: «گزارشگر فعلی، یعنی آقای جاوید رحمان، ششمین گزارشگر ویژه حقوق بشر سازمان ملل در ایران است. هر چند شخصیت و حوزه کاری هر کدام از این گزارشگران متفاوت است، ولی در کلیت وضعیت حقوق بشر در ایران فرق چندانی به وجود نیامده است. گزارش‌های این افراد هر چند هر یک خاستگاه متفاوتی دارند، ولی به دلیل این که باید عینی، مبتنی بر حقایق و شواهد از منابع متعدد باشند، تفاوت چندانی ندارند. البته در دوران سه گزارشگر اول، امکانات آن‌ها بسیار محدودتر بوده است، به نحوی که جمهوری اسلامی توانسته بود «گالین دوپل» را فریب دهد و بخشی از زندان را به او نشان ندهد. ولی الآن با توجه با امکانات جدید، گزارشگران ویژه حقوق بشر بدون این که سفری به ایران کرده باشند، هر لحظه که بخواهند می‌توانند بدانند که در کدام زندان ایران، چه اتفاقی افتاده است.»
تیمور الیاسی نیز با اشاره به این که مقامات جمهوری اسلامی از سال ۲۰۱۱ به گزارشگران ویژه سازمان ملل اجازه ورود به ایران را نداده‌اند، می‌گوید: «همه این گزارشگران ویژه افراد دغدغه‌مندی بوده‌اند. اما روش‌ها و سیاست‌های آن‌ها برای هدف قرار دادن مقامات جمهوری اسلامی در مسئله نقض حقوق بشر در ایران متفاوت است. ما از تلاش "عاصمه جهانگیر"، گزارشگر ویژه حقوق بشر در ایران، که موضوع اعدام‌ها و کشتار هزاران زندانیان سیاسی در دهه ۱۳۶۰ را مورد توجه قرار داد، بسیار متشکریم. او فرد بسیار شجاعی بود و یک مدافع واقعی حقوق بشر بود. اما ما از کار آقای رحمان جاوید هم خشنود هستیم. از اقدامات ایشان برای صدا دادن به افراد و اقلیت‌هایی که در ایران از حقوق خود محروم می‌مانند، مانند بهاییان و یارسان‌ها نیز متشکریم. اما واقعیت این است که به رغم تلاش‌های سازمان‌های حقوق بشری و سازمان ملل، جمهوری اسلامی هیچ‌گاه به گزارشگران ویژه حقوق بشر در ایران اجازه ورود به ایران را نداده است. بنابراین، محدودیت‌ها بیشتر از سمت طرف ایرانی است که ناقض اصلی حقوق بشر در ایران است.»
مطالب مرتبط:
نامه ۳۹ سازمان حقوق‌بشری به ملل متحد درباره نقض ساختاری حقوق بشر در ایران
نامه به جاوید رحمان درباره شرایط وخیم زندانیان در بحران کرونا
شرط ابراهیم رئیسی برای بازدید فعالان حقوق بشر از زندان‌های ایران
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر