مستند «در میان ما»، ساخته سپهر عاطفی و گودو، روایت‌های چند شهروند افغانستانی است که سالیانی را در ایران زندگی کردند و برای پناهجویی به آلمان رفتند. این فیلم کوتاه، که در روزهای اخیر منتشر شده، روزگار پرمشقت و سرشار از تحقیر افغانستانی‌ها در ایران را روایت می‌کند. سپهر عاطفی به ایران‌وایر می‌گوید برخی روایاتی که هنگام ضبط این مستند می‌شنید تکان‌دهنده بود و او را ناچار می‌کرد برای لحظاتی کار را متوقف کند.
***
مرد جوانی می‌گوید: با بدبختی دو بار پول جمع کردم و موتور خریدم، هر دو بار گرفتند و پس ندادند. می‌گفتند افغانی به چه حقی موتور خریده.
زن جوانی می‌گوید یک روز شاهد بود یک زن هموطنش را در خیابان گرفتند و با اینکه فریاد می‌زد فرزندان کوچکش در خانه بدون همراه هستند او را به «سفیدسنگ» فرستادند.
پسر جوانی هم می‌گوید: وقتی گفتم افغان هستم، تا حد مرگ من را زدند.
اینها برش‌هایی از مستند ۲۴ دقیقه‌ای «در میان ما»، ساخته سپهر عاطفی و گودو، است.
تصاویر فیلم مربوط به یک اردوگاه پناهجویان در آلمان در سال ۲۰۱۵ است و در آغاز فیلم این توضیح درج می‌شود که در میان انبوه پناهجویانی که در سال ۲۰۱۵ میلادی وارد آلمان شدند و اکثرشان آوارگان جنگ سوریه بودند، حدود ۱۵۰ هزار نفر نیز پناهجویان افغانستانی بودند که بخش عمده‌شان نه از افغانستان که از ایران به آلمان آمده بودند.
سپهر عاطفی به ایران‌وایر می‌گوید در آن روزها که جمعیت عظیمی از پناهجویان وارد آلمان شدند، جامعه مدنی آلمان گروه‌هایی امدادی تشکیل داد و او نیز گاهی به همراه دوستانش که عضو این گروه‌ها بودند به یکی از اردوگاه‌ها سر می‌زد.
او می‌گوید ابتدا تصمیم گرفت فقط برای «ثبت آن شرایط اضطراری» تصاویری از آن اردوگاه را ضبط کند اما رفته‌رفته متوجه شد در کنار انبوه شهروندان سوری، افغانستانی‌هایی هم هستند که عمدتا از ایران آمده‌اند: «متوجه شدیم که نه فقط در آن کمپ خاص، بلکه در همه کمپ‌ها، اکثر افغانستانی‌ها تجربه زندگی در ایران را دارند. آمارها هم این را تایید می‌کرد.»
شرایط زندگی شهروندان افغانستان در ایران بارها با اعتراض فعالان مدنی و گروه‌های حقوق بشری در هر دو کشور روبه‌رو شده و در برخی موارد نیز خبرساز بوده است.
تعداد دقیق شهروندان افغانستان در ایران مشخص نیست.
آخرین سرشماری مرکز آمار ایران تعداد اتباع افغانستانی را حدود یک میلیون و ششصدهزار نفر ذکر کرده اما مقام‌های جمهوری اسلامی به ارقامی بیش از این اشاره کرده‌اند. عبدالرضا رحمانی فضلی، وزیر کشور، این تعداد را «دو و نیم میلیون نفر» برآورد کرده و عباس عراقچی، معاون وزیر خارجه، از حضور «بیش از سه میلیون شهروند افغان در ایران» سخن گفته است.
علاوه بر تبعیض‌های سیستمیک که علیه افغانستانی‌ها در ایران اعمال می‌شود، مانند ممنوعیت‌های اقامتی، هویتی و تحصیلی آنها حتی در صورت تولد در ایران، فعالان مدنی بارها از بدرفتاری‌های موردی و فراقانونی با این مهاجران سخن گفته‌اند.
سپهر عاطفی، یکی از سازندگان مستند «در میان ما»، به ایران‌وایر می‌گوید با اینکه کم‌وبیش از وضعیت بد افغانستانی‌ها در ایران مطلع بود «ولی با شنیدن حرف‌های این پناهجویان بیشتر به عمق فاجعه پی بردیم».
او می‌گوید در طول فیلمبرداری چند بار ناچار شد پس از شنیدن روایات تکان‌دهنده افغانستانی‌ها برای لحظاتی فیلمبرداری را متوقف کند.
عاطفی ادامه می‌دهد: «احساس شرمی که در قبال افغانستانی‌ها و رفتارمان با آنها دارم یکی از جاهایی که احساس ایرانی بودن می‌کنم؛ چون همان طور که یک روزنامه‌نگار لهستانی می‌گوید، احساس شرم می‌تواند مبنای حس تعلق به یک ملت باشد.»
او تاکید می‌کند قصد نداشته تصویری یک‌سویه از موضوع افغانستانی‌ها در ایران ارائه کند و فقط «شرم خودمان را می‌خواستیم نشان بدهیم، می‌خواهیم در مخاطب احساس حداقلی همدلی ایجاد کنیم. همدلی با کسانی که به ما پناه آورده بودند ولی نتوانستیم به طور شایسته‌ای با آنها رفتار کنیم.»
در این مستند چهره‌ها و صداهایی از مهاجران افغان دیده و شنیده می‌شود که به شرح روزگارشان در ایران می‌پردازند. با اینکه روایت‌های همه آنها به تبعیض و تحقیر مستمر در ایران می‌پردازد، چند روایت تکان‌دهنده‌تر است.
سفیدسنگ
شهروندان افغانستان که در این مستند صحبت می‌کنند عمدتا خاطرات شخصی یا شنیده‌هایی از «سفیدسنگ» دارند.
اردوگاه سفیدسنگ که در حومه شهرستان فریمان در استان خراسان رضوی واقع شده مرکزی است که مسئولان جمهوری اسلامی آن را «اردوگاه مراقبتی» می‌خوانند و هدف از راه‌اندازی آن را «نگهداری و مراقبت از اتباع افغانی متخلف» ذکر می‌کنند. موارد تخلف هم بیشتر ناظر به ورود یا اقامت غیرمجاز است.
یکی از راویان مستند شرحی کوتاه درباره ۱۱ روز «تحقیرآمیزی» که در این اردوگاه گذراند ارائه می‌دهد و به کتک خوردن‌ها و بیگاری‌ها اشاره می‌کند.
سپهر عاطفی می‌گوید راویان اشارات متعددی به «کشتار ۷۷ در سفیدسنگ» می‌کردند که به طور جداگانه باید به آن موضوع هولناک پرداخت.
درباره تیراندازی ماموران امنیتی ایران به سوی افغانستانی‌های اردوگاه سفیدسنگ در سال ۱۳۷۷ گزارش‌های متعددی منتشر شده است. برخی گزارش‌ها تعداد کشته‌ها را تا ۶۳۰ نفر ذکر کرده است. چند سال پس از این رویداد زبیر فرغند، فیلمساز افغانستانی، با ساخت یک مستند داستانی به نام «همسایه» به موضوع این کشتار پرداخت. با این حال رسانه‌های ایران این موضوع را «افسانه» خوانده و از این فیلم با عنوان «آمریکایی و ضدایرانی» یاد کرده‌اند.
جنگ سوریه
یکی از راویان مستند «در میان ما» می‌گوید ماموران امنیتی ایران یک بار او را تهدید کردند که باید به جنگ سوریه اعزام شود وگرنه زندانی خواهد شد: «گفتند اگر بروی سوریه، به خودت و خانواده‌ات اقامت دائم در ایران می‌دهیم، ماهانه دو میلیون و هفتصدهزار تومان حقوق می‌دهیم ... گفتم ما چهل سال است کشور خودمان جنگ است، فرار کرده‌ایم آمده‌ایم ایران».
زن دیگری در این مستند می‌گوید یکی از بستگانش به سوریه اعزام شد و در آنجا زخمی شد: «وقتی برگشت به ایران، تمام هزینه درمانی‌اش را دادند، از ارتش و سپاه به ملاقاتش می‌آمدند، مواد غذایی برایش می‌آوردند، کارت بانکی دادند و هر ماه یک میلیون و هشتصد هزار تومان به حسابش واریز می‌کردند».
آنها همچنین به دیگر امتیازات ویژه افغان‌هایی که به سوریه اعزام می‌شوند اشاره می‌کنند و می‌گویند چنین کسانی وقتی به ایران برمی‌گردند می‌توانند برای دیگر هموطنان‌شان امتیاز بگیرند یا مشکل آنها را حل کنند.
جمهوری اسلامی که متحد اصلی بشار اسد در جنگ سوریه است در سال‌های اخیر اتباع افغانستانی را زیر عنوان «لشکر فاطمیون» به سوریه اعزام کرده و از آنها برای جنگ به سود حکومت بشار اسد استفاده کرده است.
اعطای امتیازات ویژه به افغان‌هایی که به سوریه اعزام می‌شوند موضوعی پنهان نیست و مقام‌های جمهوری اسلامی بارها به آن اشاره کرده‌اند.
سپهر عاطفی، یکی از دو سازنده مستند ۲۴ دقیقه‌ای «در میان ما»، می‌گوید: «آدم‌هایی که با آنها صحبت کردیم ایران را واقعا دوست داشتند. بعضی‌شان در ایران به دنیا آمده بودند. اصلا این طور نبود که از ایران متنفر باشند. تجربیات خیلی سختی در ایران داشتند اما بیشتر، حکومت ایران را مقصر می‌دانستند.»
مطالب مرتبط:
سوءاستفاده از مهاجران افغانستانی در جنگ سوریه، وعده‌هایی که عملی نشد
مهاجر افغانستانی در ایران: قاضی گفت برو گمشو به همان خرابه‌ای که از آن آمده‌ای
نه به تبعیض علیه مهاجران افغانستانی
دیوارنگاری در کابل؛ حکایت تکرار و تداوم تبعیض نژادی علیه مهاجران افغانستانی
روایت‌های مهاجران افغانستانی از سابقه خشونت نیروهای مرزی و پلیس ایران
مهدی راسخ، نماینده مجلس افغانستان: ایران خشونت علیه مهاجران افغانستانی را نهادینه می‌کند
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر