مذاکرات غیرمستقیم جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده برای رفع دوباره تحریمهای اتمی آمریکا به شرط محدودیت دوباره برنامه هستهای جمهوری اسلامی، برای اولین بار از زمان روی کار آمدن «جو بایدن» رییسجمهور جدید آمریکا در وین برگزار شد. گفتوگوها در «گراند هتل» وین در جریان و هیات آمریکایی به ریاست «رابرت ملی» هم در هتلی دورتر از طریق مقامهای اتحادیه اروپا با ایران در تماس بودند.
مذاکرات در وین چگونه انجام شده و به کجا رسیده است؟ آیا نشانههایی از رفع تحریمها و بازگشت ایران به تعهداتش وجود دارد؟ مذاکرهکنندگان گفتوگوها را چطور ارزیابی کردهاند؟ آیا خواسته «علی خامنهای» برآورده شده است؟ در این گزارش تلاش کردهایم به این سوالات پاسخ دهیم.
***
آیا نشانههایی از رفع تحریم وجود دارد؟
«عباس عراقچی» معاون وزارت خارجه جمهوری اسلامی و مذاکرهکننده ارشد این کشور طی ده سال اخیر مذاکرات را رو به جلو خوانده است. عراقچی شخصیتی خوشبین ندارد و به همین دلیل اظهار نظر خوشبینانه او درباره پیشرفت در مذاکرات جدی تلقی شده است. وی گفته است که ایالات متحده نشانههایی جدی برای رفع تحریمهای جمهوری اسلامی از خود بروز داده است.
عراقچی گفته است که مذاکرات باید تا شش هفته دیگر، یعنی قبل از شروع رقابتهای انتخابات ریاستجمهوری در ایران، به نتیجه رسیده باشد. آیتالله خامنهای در موارد پیشین مانع انجام مذاکرات اتمی در زمان تغییر رییسجمهور در این کشور شده است.
آمریکاییها هم مثل عراقچی خوشبین هستند؟
مقامهای آمریکایی محتاطتر از نمایندگان جمهوری اسلامی اظهار نظر کردهاند. یکی از افراد گروه مذاکرهکننده ایالات متحده در پایان گفتوگوهای چهار روزه با تلفن به سوالاتی در زمینه رفع احتمالی تحریمها پاسخ داده؛ اما خواسته نام او منتشر نشود. وی گفته است مذاکرات به صورت سازندهای پیشرفت داشته، اما مقامهای ایرانی خواستههای حداکثری دارند که ممکن است در مراحل بعدی باعث بروز مشکل شود.
خواسته حداکثری جمهوری اسلامی چیست؟
جمهوری اسلامی خواستار رفع همه تحریمهایی شده است که در دوره «دونالد ترامپ» وضع شده است؛ اما ایالات متحده میگوید تحریمهایی را رفع خواهد کرد که مانعی در راه اجرای برجام هستند و نه همه تحریمهای فعلی که در دوره ترامپ تعداد آن به بیش از ۱۵۰۰ مورد رسید.
معنی خواسته جمهوری اسلامی ایران این است که هر تحریم غیرمرتبط با برنامه اتمی هم که از سوی دولت ترامپ وضع شده، باید رفع شود؛ مثلا شناسایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به عنوان یک «سازمان تروریستی خارجی» و تحریم گسترده نهادها و افراد آن لغو شود یا تحریم آیتالله «علی خامنهای» و «نهاد رهبری» و سیاستمداران ایرانی که به دلیل نقض حقوق بشر تحریم شدهاند.
آمریکا میگوید تحریمهای اینچنینی ربطی به برجام ندارد و رفع آن نیازمند مذاکرات جامع میان دو کشور است. دو کشوری که روابط آنها با هم ۴۱ سال است که قطع شده است.
آیا ایران خواستههای حداکثری خود را رسما اعلام کرده است؟
آیتالله خامنهای شرط گذاشته است که هیچ مذاکرهای نباید میان ایران و آمریکا انجام شود و ایالات متحده هم باید تحریمهای جمهوری اسلامی را رفع کند و بعد از آنکه ایران این موضوع را راستیآزمایی و صحت آن را تایید کرد؛ دوباره غنیسازی ۲۰ درصدی را متوقف و سطح بازرسیهای آژانس را افزایش خواهد داد.
معنی این شرط آن است که ایران صرفا خواستار رفع تحریمهای اتمی است و چون مطابق ممنوعیتی که از سوی خامنهای اعلام شده، نمیخواهد با آمریکا مستقیما و درباره همه اختلاف مذاکره کند، فقط به دنبال رفع تحریمهای اتمی و بازگشت وضعیت به زمانی است که ایالات متحده هنوز عضو برجام بود.
این سیاست رسمی جمهوری اسلامی است؛ اما رسانههای نزدیک به خامنهای مثل کیهان به طور علنی میگویند که همه تحریمها از جمله تحریمهای غیراتمی دوره ترامپ باید رفع شود و مقامهای دولتی هم مثل «محمدجواد ظریف» وزیر خارجه در لفافه این خواسته را تکرار میکنند. ظریف در توییتی گفته است: «تمامی تحریمهای ترامپ، ضد برجام بودند و باید رفع شوند؛ بدون توجه به تمایزات و نامگذاریهای بیمنطق و خودسرانه تحریمها.»
آمریکا گفته است تحریمهایی را که مانعی در راه اجرای برجام نباشد، رفع نخواهد کرد. احتمالا اصرار جمهوری اسلامی بر این موضوع، همان مسالهای است که ایالات متحده میگوید در راه مذاکرات اختلال ایجاد میکند.
معنی شرط خامنهای در راستیآزمایی چیست؟
جمهوری اسلامی بیم آن را دارد که ایالات متحده اعلام کند، تحریمها رفع شده؛ اما در عمل آثار تحریم باقی بماند. برای همین موضوع راستیآزمایی را مطرح کرده که نوعی عینیت بخشیدن به رفع تحریمهاست.
مفهوم راستیآزمایی در شرط مطرح شده از سوی آیتالله خامنهای این است که جمهوری اسلامی باید در حوزه نفت و گاز بتواند قراردادهای نفتیاش را منعقد و نفتش را صادر کند و منابع مالی درآمدش را از طریق کانالهای مالی و بانکی به داخل ایران انتقال دهد یا در بیرون ایران به هر مصرفی که میخواهد برساند.
اگر موسسه مالی یا بانکی به دلیل ارتباط با سپاه پاسداران انقلاب اسلامی تحریم باشد و نتواند مثلا مبادلات مالی نفتی را انجام دهد، ایران این موضوع را به عنوان ادامه آثار عملی تحریم در نظر خواهد گرفت و به تعهدات خود در محدودیت برنامه اتمیاش باز نخواهد گشت.
جمهوری اسلامی درست میگوید که مذاکره غیرمستقیم هم نمیکند؟
آیتالله خامنهای مذاکره به هر شکلی را با آمریکا ممنوع کرده و دولت چارهای جز تبعیت دستکم ظاهری از آن ندارد؛ اما رفع تحریم ایالات متحده و بازگشت جمهوری اسلامی به محدودیتهای اتمی بدون تماس و فراهم کردن مقدمات آن ناممکن است.
برای جبران این وضع، اتحادیه اروپا پیامهای جمهوری اسلامی و آمریکا با یکدیگر را مبادله میکند و در عمل مذاکرهکنندگان هر دو کشور با هم در حال تماس غیرمستقیم هستند. حضور هیات آمریکایی در وین هم دقیقا به همین دلیل است. شرط خامنهای در عمل قابل اجرا نیست؛ اما رعایت شکل ظاهری آن باعث شده که به گفته مذاکرهکنندگان آمریکایی سرعت گفتوگو به شکلی قابل ملاحظه کند شود.
مذاکرات در وین چگونه انجام میشود؟
در حال حاضر دو گروه تشکیل شدهاند که یکی بر موضوع رفع تحریمها متمرکز است و دیگری بر بازگشت ایران به محدودیتهای اتمی. این دو گروه چهار روز در وین با هم صحبت کردند و نتیجه آن را به کمیسیون مشترک برجام که در سطح معاونان و مدیرکلهای وزارت خارجه ایران، آلمان، بریتانیا، فرانسه، چین و روسیه است، اطلاع دادهاند. کمیسیون نظرات خود را به آمریکا منتقل میکند، سپس دوباره در سطح معاونان و مدیران کل موضوع جمعبندی میشود.
پس از چهار روز، کار به جایی رسیده که مذاکرهکنندگان ارشد برای تصمیمگیری باید به کشورهای خود سفر کنند تا موضوع در سطح بالاتری بررسی شود، سپس دوباره ۲۵ فروردین (برابر با ۱۴ آوریل) به وین برگردند. مذاکرهکنندگان باید برای مشکل شرط خامنهای برای رفع همه تحریمهای دوره ترامپ و لزوم راستیآزمایی آن، راهحلی پیدا کنند. موفقیت نهایی مذاکرات، وابسته به باز شدن این گره است.
مطالب مرتبط:
در اطراف گرندهتل وین چه میگذرد؟
مذاکره از دو هتل مختلف در وین؛ آیا تهران و واشنگتن به برجام باز میگردند؟
مذاکره غیرمستقیم ایران و آمریکا؛ آیا امکان رفع تحریمها وجود دارد؟
ثبت نظر