خبرگزاری‌ها در ایران روز شنبه ۲۸ فروردین ۱۴۰۰ در گزارشی از وقوع ۸۴ خودکشی تنها در فاصله ۲۴ ساعت در مناطق مختلف شهر تهران خبر دادند. در گزارش‌ها آمده بود از این تعداد اقدام به خودکشی هشت مورد خودزنی، سه مورد تلاش برای خودکشی با طناب دار، ۱۱ مورد مسمومیت دارویی و ۱۵ مورد مسمومیت به شیوه‌های دیگر بوده است. این گزارش همچنین تایید کرده است که ۱۳ مورد از این خودکشی‌ها به پایان زندگی افراد ختم شده است.
این خبر در اندک زمانی کوتاه پس از انتشار از سوی رئیس اورژانس اجتماعی ایران تکذیب شد. «محمود علیگو» در واکنش به این خبر گفت این آمار درست نیست و تعداد تماس‌های اورژانس اجتماعی در مورد خودکشی از اول فروردین تاکنون، کمتر از ۸۰ مورد بوده است.
این خبر درحالی تکذیب می‌شود که طی سال‌گذشته و پس از شیوع ویروس کرونا فشارهای روحی، اقتصادی و شرایط نابه‌سامان زندگی به شدت بر سلامت روان جامعه تاثیرگذار بوده است و رسانه‌ها هر روزه به انتشار اخبار مرتبط با خودکشی پرداخته‌اند. این گزارش در گفت‌وگو با «صبا آلاله» روانشناس ساکن ایران به مسئله خودکشی، چرایی افزایش تعداد آن طی سال گذشته و چگونگی پیگیری و برخورد با افراد در خطر می‌پردازد.
***
بهداشت و سلامت روان در جوامع مختلف در پی شیوع ویروس کرونا و تغییراتی که در سبک زندگی مردم ایجاد شده، بیش از هر زمان دیگری به مخاطره افتاده است. آمار خودکشی، نه‌تنها در ایران که در اغلب کشورهای جهان سیر صعودی داشته و طیف گسترده‌ای از افراد را در میان می‌گیرد.
در ایران به دلایل مختلف آمار دقیقی از تعداد خودکشی‌ها در دسترس نیست. در روزهای پایانی منتهی به سال ۱۴۰۰، «تقی رستم‌وندی» رییس سازمان امور اجتماعی اعلام کرد که سالانه ۵ درصد به تعداد خودکشی‌ها در ایران افزوده می‌شود. به گفته او در سال ۱۳۹۹ بصورت میانگین در هر روز ۱۵ نفر خودکشی کرده و جان باخته‌اند.
«صبا آلاله» روانشناس در پاسخ به این سوال که چه عواملی موجب افزایش آمار خودکشی در یک جامعه می‌شود، به ایران‌وایر می‌گوید: «من پیش از پاسخ به این سوال لازم است توضیح بدهم که خودکشی پدیده‌ای است که ما باید چند وجهی به آن نگاه کنیم. خیلی مهم است که بدانیم این ۸۴ نفر چه شرایطی داشته‌اند. متاسفانه در این خبر درخصوص وضعیت و شرایط آن‌ها اطلاعاتی داده نشده است. اغلب وقتی در مورد اقدام به خودکشی افراد صحبت می‌شود، همه عامل روحی و روانی را در نظر می‌گیرند؛ اما پدیده‌های مختلف اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، ژنتیکی و روانشناختی در کنار هم در این ماجرا نقش دارد. هر کدام از این پدیده ها پررنگ‌تر و ناپایدارتر از بقیه باشد، می‌تواند فرد را به سمت خودکشی سوق بدهد. اما به طور کلی خودکشی محصول زندگی در یک شرایط ناپایدار است.»
او با اشاره به اینکه روند پایدار زندگی در مقاطع مختلف ممکن است بر اثر اتفاقاتی برای زمانی کوتاه دستخوش ناپایداری شود؛ می‌گوید: « این شکل از ناپایداری کوتاه‌مدت در زندگی منجر به خودکشی افراد نخواهد شد؛ اما ناپایدار بودن شرایط در گذر زمان و برای مدت طولانی ممکن است فرد را به این نقطه برساند؛ چرا که احساس عدم امنیت را بالا می‌برد. شهروندان ایران حتی پیش از شیوع ویروس کرونا هم شرایط پایداری در زندگی نداشتند. احساساتی مثل نداشتن امنیت اجتماعی، اقتصادی، ناپایداری‌های سیاسی و معیشتی موجب شد که در سال‌های گذشته آمار خودکشی به شدت افزایش پیدا کند.»
ده‌ها خودکشی در یک روز؛ فقر را جدی بگیرید
افزایش قیمت‌ها، تورم شدید و کم شدن توان مردم برای تامین بدیهی‌ترین احتیاجات زندگی نقش پررنگی در فروپاشی روحی و فکر کردن به پایان خودخواسته زندگی دارد. در گزارش های منتشر شده در خصوص خودکشی‌های ۲۷ فروردین در تهران آمده بود، از میان ۸۴ مورد خودکشی ۵۸ نفر برای نجات نیاز داشتند به بیمارستان منتقل شوند؛ اما ۱۴ تن از آن‌ها احتمالا به دلایل اقتصادی حاضر به رفتن به بیمارستان نشدند.
صبا آلاله با اشاره به عامل «فقر» به‌عنوان یکی از بنیادی‌ترین عوامل موثر در افزایش آمار خودکشی در ایران می‌گوید: « فاکتورهایی که منجر به خودکشی در افراد می‌شوند، مختلف‌اند که از آن جمله می‌توان به بیماری‌های جسمی، بیماری‌های روانی، رویدادهای استرس‌زا و مشکلات خانوادگی اشاره کرد. بررسی‌ها نشان می‌دهد بخش عمده‌ای از اختلافات خانوادگی در این دوران بر اثر مشکلات اقتصادی رخ می‌دهد و موجب آشفتگی ذهنی در میان اعضای خانواده می‌شود. به همین دلیل هم آمار خشونت خانگی و هم خودکشی ناشی از مشکلات خانوادگی افزایش داشته است.»
کاهش سن خودکشی در ایران
رییس اورژانس اجتماعی ایران جزییات ۸۰ مورد خودکشی گزارش شده به این نهاد را عنوان نکرده است. طیفِ سنی افراد و جنسیتشان مشخص نیست؛ اما گزارش‌های منتشر شده در سال گذشته گواه کاهش محسوس سن خودکشی در میان ایرانیان است. بنا بر بررسی‌های پژوهشی که انجمن دفاع از حقوق کودک انجام داده است، بیش از ۲۵۰ کودک طی سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۹ اقدام به خودکشی کرده‌اند. این آمار اما تنها به خودکشی‌هایی اشاره دارد که خبر آن‌ها در رسانه‌ها منتشر شده است. سازمان ثبت احوال ایران در گزارشی گفته است؛ خودکشی، پنجمین دلیل مرگ‌ومیر نوجوانان و جوانان در ایران است و ۳.۸۹ درصد مرگ در سنین کودکی و نوجوانی، به دلیل اقدام به خودکشی است.
این گزارش همچنین نشان می‌دهد ۴۵ درصد از خودکشی‌ها مربوط به بازه سنی ۹ تا ۱۴ سال و ۵۵ درصد دیگر مربوط به بازه سنی ۱۵ تا ۱۸ سال بوده است. فقر، مشکلات آموزشی، درگیری با خانواده، روابط عاطفی، تجاوز، دیدن فیلم و ویدیو و ازدواج اجباری به‌عنوان دلایل خودکشی در میان کودکان و نوجوانان ذکر شده است.
حانم آلاله در پاسخ به این پرسش که چه اتفاقی کودکان را به سمت خودکشی سوق می‌دهد، می‌گوید: «کودکان درک کاملی از مرگ ندارند و عموما مسئله بازگشت‌ناپذیری در مورد مرگ برایشان به درستی روشن نیست. حتی در برخی نوجوانان هم که این موضوع تا اندازه‌ای به ثبات رسیده، باز هم خیلی دقیق و کامل نیست. از سوی دیگر کودکان به شدت از والدین الگوپذیری دارند؛ بنابراین استفاده کردن عباراتی همچون «بمیرم از دست تو راحت بشوم»، « اگر بخواهی اذیتم کنی، خودم را می‌کشم» و مواردی از این دست، این دید را به کودک می‌دهد که حتما راه مقابله با مشکلات و حل آن‌ها مردن به یکی از این روش‌هاست. بنابراین در مورد کودکان خیلی مهم است که کلمه‌ها و جمله‌ها، اگر نشانی از ناامیدی یا عدم تمایل به ادامه زندگی داشته باشند، باید بسیار جدی گرفته شوند.»
به گفته این روانشناس در یک فرد بزرگسال بین گفتن از خودکشی تا عمل به آن یک فاصله‌ای وجود دارد؛ اما در کودکان چنین نیست: « کودکان به دلیل درک کاملی که از مرگ و برگشت‌ناپذیری آن ندارند، صحبت از ناامیدی یا مردن و خودکشی از سوی آن‌ها سریع‌تر اتفاق می‌افتد.»
شیوه‌های انتخابی خودکشی خشن‌تر شده‌اند؛ رسانه‌ها مراقب باشند
صبح روز ۱۴ بهمن ۱۳۹۹ کارمند یکی از بانک‌های ایلام با استفاده از سلاح شکاری، پس از به قتل رساندن همسر و دو فرزندش، به زندگی خود پایان داد.
مقامات انتظامی علت این اقدام را مشکلات خانوادگی اعلام کردند؛ اما یک خبرنگار محلی در ایلام افسردگی شدید، دعوای خانوادگی و ضرر هنگفت در بازار بورس را از عوامل این حادثه عنوان کرد.
بررسی‌ها نشان می‌دهد نحوه خودکشی‌ها خشن‌تر شده است. خودزنی، دارزدگی، استفاده از سلاح گرم، خودسوزی و سقوط از ارتفاع رفته‌رفته بیشتر از مسمومیت دارویی برای پایان خودخواسته زندگی مورد استفاده قرار می‌گیرند. صبا آلاله با تاکید بر اینکه رسانه‌ها و خانواده‌ها باید در فرصت‌هایی که دارند، به‌شکل اصولی درمورد پدیده خودکشی با مخاطبان و فرزندان خود گفت‌وگو کنند و نشانه‌های احتمالی را که ممکن است منجر به اقدام به خودکشی شود، بیاموزند؛ اما در عین حال باید مراقب بود که ورود به جزییات شیوه‌های استفاده شده برای پایان زندگی، ممکن است اثر معکوس به جای بگذارد: «خودکشی تنها فرد اقدام‌کننده را تحت تاثیر قرار نمی‌دهد؛ بلکه خانواده و نزدیکان او را نیز تحت تاثیر قرار خواهد داد. خبر خودکشی هم به همین ترتیب است. مخاطبان رسانه صرفا افراد بزرگسال با شرایط پایدار در زندگی نیستند. به همین دلیل است که لزوم داشتن یک پروتکل دقیق برای انتشار خبرهای مرتبط با خودکشی احساس می‌شود.»
تهدید به خودکشی چه زمانی باید جدی گرفته شود؟
صبا آلاله می‌گوید هر نوع تهدید به خودکشی باید تا حد امکان جدی گرفته شود؛ حتی در مواردی که به نظر می‌رسد این تهدید جدی نیست: « تصمیم برای خودکشی به یک‌باره اتفاق نمی‌افتد. یک پروسه‌ای است که برای فرد زمان می‌برد. بنابراین افرادی که در این شرایط هستند، حتی اگر به زبان نیاورند، یک سری نشانه‌ها از خود بروز می‌دهند؛ مثلا دچار عدم تمرکز می‌شوند، در اموری که در آن موفق بوده‌اند، افت می‌کنند، عادات زندگیشان تغییرات محسوس می‌کند؛ مثلا به خودشان، ظاهرشان، روابط و عواطف‌شان بی‌اعتنا می‌شوند. به یک‌باره روابطشان را با اطرافیان کم می‌کنند. دیدن این نشانه‌ها باید اطرافیان فرد را هشیار کند. گاهی فقط ماندن در یک حلقه امن و گوش دادن فعال به او فردی را که در فکر خودکشی است، نجات می‌دهد.»
او تاکید می‌کند در این موارد بهترین کار برقراری ارتباط چشمی، گوش دادن فعال بدون ارائه راهکارهایی است که ممکن است وضعیت را برای او دشوارتر کند.
این روانشناس در خصوص برخی تهدید به خودکشی‌ها که ممکن است ناشی از آموزه‌های نادرست و برای جلب توجه باشد، می‌گوید : «گاهی پیش می‌آید فردی برای رسیدن به یک هدف و تحت فشار گذاشتن طرف مقابل برای تن دادن به یک خواسته تهدید می‌کند که خودش را خواهد کشت. حتی در این موارد هم تهدیدها باید جدی گرفته شود؛ اما نه به این معنی که به خواسته نامعقول فرد تن داده شود. چنین فردی ثبات عاطفی ندارد و مهارتهای ارتباطی را درست نیاموخته است. بنابراین باید زمینه آموزشی پر مشکل او را مورد رسیدگی قرار دهیم.»
آخرین آمار منتشرشده از خودکشی در میان بزرگسالان مربوط می‌شود به «سالنامه پزشکی قانونی» که در سال ۱۳۹۸ منتشر شده است و نشان می‌دهد ۵۱۴۳ نفر خودکشی منجر به مرگ داشته‌اند؛ ۳۶۲۶ مرد و ۱۵۱۷ زن در یک سال تصمیم گرفته‌اند، دیگر نباشند. رخ دادن چندین خودکشی مرگ‌بار همزمان در یک روز در پایتخت ایران آژیر قرمز این آسیب است که به صدا درآمده و باید بیش از گذشته جدی گرفته شود.
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر