ثبت نام از داوطلبان نامزدی در انتخابات ریاست جمهوری ایران از روز سه شنبه ۲۱ اردیبهشت ۱۴۰۰ آغاز می شود. پس از فرصت پنج روزه ثبت نام، وزارت کشور اسامی افراد را به دبیرخانه شورای نگهبان ارایه می‌کند تا فرایند بررسی صلاحیت آن‌ها آغاز شود. شورای نگهبان پشت درهای بسته، طی پنج روز کار خود را به سرانجام می‌رساند که البته قانونا می‌تواند این مدت را یک بار هم تمدید کند.
چه کسانی می‌توانند ثبت‌نام کنند؟
«قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران» می‌گوید هر «رجل سیاسی» دارای تابعیت ایرانی که مذهب شیعه ۱۲ امامی و حُسن سابقه دارد، می‌تواند نامزد انتخابات ریاست جمهوری شود. شورای نگهبان مطابق اصل ۹۹ قانون اساسی، ناظر انتخابات ریاست جمهوری است و بر همین مبنا، صلاحیت نامزدهای انتخابات را بررسی می‌کند.
این شورا در آستانه برگزاری انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۰، بدون مصوبه مجلس شورای اسلامی، شرایط برای ثبت‌نام را محدود به افرادی کرده است که بین ۴۰ تا ۷۵ سال سن دارند، بدون سوء پیشینه کیفری هستند، قبلا به مدت چهار سال وزیر، استاندار، شهردار شهری با جمعیت بیش از دو میلیون نفر و نظامی با درجه سرلشکر به بالا بوده‌اند یا مدیر حوزه‌های علمیه و یا رییس دانشگاه آزاد اسلامی باشند. روسای سه قوه، اعضای مجمع تشخیص مصلحت نظام و اعضای شورای عالی امنیت ملی هم از کسانی هستند که برای ثبت‌نام مجاز اعلام شده‌اند. شورای نگهبان در این مصوبه بی‌سابقه، افرادی که در جریان اعتراضات به نتایج انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۸۸ معترض بوده‌اند، از ثبت‌نام محروم دانسته است.
بر اساس ابلاغ شورای نگهبان، افراد خارج از این جمع نمی‌توانند ثبت‌نام کنند. اما «حسن روحانی» گفته است وزارت کشور باید آن چیزی را اجرا کند که از سوی رییس‌جمهور به آن ابلاغ شده است. وضعیت قانونی چند ساعت مانده به شروع ثبت‌نام مبهم است.
قانون انتخابات چه سالی مبنا است؟
قانون انتخابات ریاست جمهوری ایران تاکنون چندین بار مورد بازنگری و اصلاح قرار گرفته است. هربار که موعد انتخابات در جمهوری اسلامی نزدیک شده، این قانون در مجلس تغییراتی کرده است؛ از جمله در ماه‌های اخیر، مجلس یازدهم قانون برگزاری انتخابات ریاست جمهوری را تغییر داد و حتی شورای نگهبان هم با آن موافقت کرد. اما هیات نظارت مجمع تشخیص مصلحت نظام آن را مغایر با سیاست‌های کلی نظام که مورد تایید آیت‌الله «علی خامنه‌ای» است، دانسته و جلوی لازم‌الاجرا شدن آن را گرفته است. به این ترتیب، برای برخی این ابهام به وجود آمده که کدام قانون معیار برگزاری انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۴۰۰ است. قانون معیار در حال حاضر قانونی است که در سال ۱۳۹۲ مورد اصلاح قرار گرفت.
شورای نگهبان در ۵ روز چه‌طور صلاحیت‌ها را بررسی می‌کند؟
شورای نگهبان مسوول نظارت بر انتخابات ریاست جمهوری ایران است اما تفسیری از این نظارت ارایه کرده که بر مبنای آن، یک بار نامزدهای داوطلبی در انتخابات را بر مبنای معیار خود بررسی می‌کند و سپس افرادی را از جمع صدها نفری که برای انتخابات ثبت‌نام کرده‌اند، در معرض رای شهروندان ایرانی قرار می‌دهد. شورای نگهبان تاکنون در هیچ انتخاباتی بیش از ۱۰ نفر را به عنوان نامزد نهایی تایید صلاحیت نکرده است.
این شورا یک جمع ۱۲ نفره است که شش نفر آن‌ها به طور مستقیم از سوی آیت‌الله خامنه‌ای منصوب می‌شوند و شش نفر دیگر آن‌ها عملا منصوب غیرمستقیم وی هستند؛ به این صورت که از سوی رییس قوه قضاییه که منصوب رهبر است، به مجلس معرفی می‌شوند تا از راه رای‌گیری نمایندگان که خود از سوی شورای نگهبان تایید صلاحیت شده‌اند، انتخاب شوند.
تاکنون در ادوار مختلف انتخابات ریاست جمهوری ایران صدها نفر برای نامزدی ثبت‌نام کرده‌اند. در آخرین انتخابات که سال ۱۳۹۶ برگزار شد، بیشتر از هزار و ۶۳۰ نفر متقاضی نامزدی بودند اما شورای نگهبان فقط شش نفر را تایید کرد و مابقی متقاضیان را ردصلاحیت کرد. در میان رد صلاحیت شدگان، «محمود احمدی‌نژاد»، رییس‌جمهوری پیشین بود که در انتخابات ۱۳۸۸، اعضای شورای نگهبان، از جمله «احمد جنتی»، دبیر این شورا به طور رسمی و عمومی و بر خلاف قوانین، از نامزدی وی از تریبون نماز حمایت کرده بودند.
چه نهادهایی شورای نگهبان را پشتیبانی می‌کنند؟
شورای نگهبانِ ۱۲ نفره در این فرصت کوتاهِ پنج تا ۱۰ روزه، صلاحیت نامزدها را بررسی می‌کند؛ به عبارت دیگر، هر عضو شورای نگهبان در انتخابات سال ۱۳۹۶ صلاحیت دست‌کم ۱۳۵ نامزد را در این چند روز بررسی کرده است.
این شورا در مرحله اول، افراد غیرمشهور را از فهرست نامزدها خارج می‌کند، سپس پرونده‌های جمع‌آوری شده درباره افراد از طریق هیات‌های نظارت دایمی که در تمام نقاط ایران تاسیس شده‌اند را بررسی می‌کند. اگر در این پرونده‌ها دلیل موضوعی وجود نداشت، از چهار مرجع رسمی استعلام درباره افراد از آن‌ها سوال می‌کند. این چهار نهاد، وزارت اطلاعات، قوه قضاییه، نیروی انتظامی و سازمان ثبت احوال هستند.
در سال‌های اخیر، سازمان اطلاعات سپاه پاسداران انقلاب اسلامی هم گرچه جزو نهادهای چهارگانه نیست اما در عمل نقشی بسیار با نفوذتر از همه این مراجع چهارگانه دارد و به عنوان نهاد اصلی تایید صلاحیت‌ها عمل می‌کند که شورای نگهبان صرفا نماد بیرونی آن است.
در صورتی که این نهادها گزارش منفی درباره نامزدها ندهند، مرحله بعدی بررسی در خود شورای نگهبان است. در این مرحله، از نگاه شورای نگهبان و تفسیری که از قانون دارد، باز هم افراد دارای صلاحیت نامزدی نیستند بلکه شورا باید این صلاحیت را در آن‌ها «احراز» کند؛ به بیان دیگر، هیچ کس حق نامزدی در انتخابات ریاست جمهوری ندارد مگر آن که شورای نگهبان قانع شود که چنین صلاحیتی در آن‌ها وجود دارد.
یکی از عجیب‌ترین موارد رد صلاحیت‌های شورای نگهبان درباره «رضا زواره‌ای»، عضو پیشین این شورا اتفاق افتاد که یک بار هم برای انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۷۶ از شورا تایید صلاحیت گرفته بود. اما در انتخابات بعدی چنین مجوزی نیافت و به فاصله کوتاهی پس از رد صلاحیت، درگذشت.
ولی این روند، مراحل رسمی تایید صلاحیت‌ها در شورای نگهبان است و آن‌چه در هر دوره اهمیت آن بیشتر می‌شود، رای و نظر آیت‌الله خامنه‌ای است.
نقش خامنه‌ای در تایید صلاحیت‌ها چیست؟
در ۳۲ سالی که آیت‌الله خامنه‌ای حکم‌ران ایران است، تاکنون هشت دوره انتخابات ریاست جمهوری برگزار شده است. هر دوره‌ای که به زمان حال نزدیک‌تر شده ایم، نقش خامنه‌ای در تایید صلاحیت نامزدهای نهایی مستقیم‌تر، عیان‌تر و پررنگ‌تر شده است؛ به نحوی که در دو انتخابات اخیر، آیت‌الله خامنه‌ای یک بار به طور علنی محمود احمدی‌نژاد و «حسن خمینی» را از نامزدی منع کرد.
با این‌که احمدی‌نژاد در انتخابات ۱۳۸۴ و ۱۳۸۸ تایید صلاحیت شده بود اما با رای آیت‌الله خامنه‌ای، از حضور مجدد در رقابت انتخاباتی سال ۱۳۹۶ بازماند. همین اتفاق در سال ۱۳۹۲ برای «اکبر هاشمی رفسنجانی» رخ داد و وی با مخالفت دفتر آیت‌الله خامنه‌ای، نتوانست از شورای نگهبان تایید صلاحیت بگیرد.
درباره دخالت آیت‌الله خامنه‌ای و دفتر وی در انتخابات هاشمی رفسنجانی در خاطرات سال ۱۳۷۶ آخرین سال ریاست جمهوری خود توضیحات مفصلی داده است. اما در سال‌های اخیر میزان دخالت وی در تعیین صلاحیت نامزدهای ریاست جمهوری به هر بار به سطح بی سابقه‌تری رسیده است. اهمیت جلب نظر خامنه‌ای برای گرفتن تایید صلاحیت از نامزدها به حدی حیاتی شده است که در چند انتخابات اخیر، داوطلبان مشهور نامزدی پیش از ثبت‌نام به دیدار وی می‌روند تا از رای و نظر وی با خبر شوند.
در انتخابات ۱۴۰۰، حسن خمینی، نوه موسس جمهوری اسلامی اعلام کرد که درباره نامزدی در انتخابات، با خامنه‌ای مشورت کرده و او وی را از حضور در انتخابات منع کرده و گفته است که اشکالی ندارد این موضوع را هم به طور عمومی برای ایرانیان بازگو کند. معنی این اظهارات این است که آیت‌الله خامنه‌ای از فاش شدن نقش محوری خود در تایید صلاحیت‌ها و فرم دادن به انتخابات ریاست جمهوری دیگر ابایی ندارد.
از رویه‌های عملی موجود مشخص است که پس از ثبت‌نام نامزدهای ریاست‌جمهوری در وزارت کشور، دفتر آیت‌الله خامنه‌ای دیدگاه خود را درباره نامزدهای قابل تایید صلاحیت به شورای نگهبان اعلام می‌کند. در جریان برگزاری انتخابات سال جاری و پیش از شروع ثبت‌نام‌ها، «عباسعلی کدخدایی»، سخن‌گوی این شورا اعلام کرد از دفتر آیت‌الله خامنه‌ای موضوع مصداقی درباره نامزدها به شورای نگهبان اعلام نشده است.
آیا اسناد رد یا تایید صلاحیت‌ها آرشیو می‌شوند؟
شورای نگهبان حداکثر ۱۰ روز پس از پایان ثبت‌نام نامزدها باید فهرست نهایی آن‌ها را به وزارت کشور ابلاغ کند. به نظر نمی‌رسد که این شورا مذاکرات داخلی اعضای خود را در جایی آرشیو کند تا در آینده نامعلوم برای تاریخ‌نگاران قابل دست‌یابی باشد. دلایل عینی رد صلاحیت‌ها به نامزدها اعلام نمی‌شود و صرفا به موارد کلی مثل «عدم پایبندی به اصل ولایت فقیه» اکتفا می‌شود. شیوه کار این شورا برای تعیین نامزدهای نهایی انتخابات ریاست جمهوری، پشت درهای بسته، همیشه محرمانه می‌ماند.
مطالب مرتبط:
عضو شورای نگهبان: می‌توانیم صلاحیت نامزدهای انتخابات را در لحظات آخر هم رد کنیم
یک کاندیدای زرتشتی انتخابات شوراها به دلیل عدم التزام به اسلام رد صلاحیت شد
آخرین میخ شورای نگهبان بر تابوت قانون؛ تغییر مقررات انتخاباتی بدون اطلاع مجلس
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر