با اینکه ایران دومین ذخایر گاز جهان را در اختیار دارد، اما بالاترین نرخ هدررفت گاز را در میان بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت و گاز در دنیا دارد. حجم از بین رفتن منابع گازی ایران به دلیل «مشعل‌سوزی» سالانه نزدیک به ۱۴ میلیارد مترمکعب گاز است که بالقوه معادل گاز مورد نیاز برای تامین یک سوم برق مصرفی جمعیت ایران است.
نتایج مقاله‌ای که اخیرا در پایگاه داده‌های باز ایران منتشر شده نشان می‌دهد، خسارت مشعل‌سوزی بالغ بر میلیاردها دلار است. حجم گازی که در میدان‌های نفتی ایران دود می‌شود و به هوا می‌رود، اگر وارد چرخه نیروگاهی کشور کشور می‌شد، می‌توانست برق ۲۵ میلیون ایرانی را تامین کند.
***
مشعل‌سوزی فرایند سوزاندن گازی است که هنگام استخراج و تولید نفت آزاد می‌شود. در گذشته که تقاضای مصرف گاز طبیعی کم بود و در نتیجه تولیدکننده انگیزه زیادی برای جمع‌آوری و فروش آن نداشت، این گاز با مشعل‌سوزی از بین برده می‌شد. اما مدت‌هاست که گاز طبیعی به عنوان یک منبع با ارزش در تولید برق و به یک ماده اولیه صنعت پتروشیمی تبدیل شده است. این گاز بدون مصرف یکی از عوامل آلودگی هوا و انتشار گازهای گلخانه‌ای مانند دی‌اکسیدکربن در جو و تحمیل خسارت‌های زیست‌محیطی می‌شود: «ایران نه تنها این منبع طبیعی ارزشمند را می‌سوزاند که از نظر اقتصادی مقرون به صرفه نیست؛ بلکه با این کار به آلودگی هوا و گرمایش زمین نیز دامن می‌زند. مشعل‌سوزی گازِ همراه تصفیه نشده از میادین نفتی ایران، باعث تولید اکسیدهای گوگرد شده و به باران اسیدی و معضلات آلودگی محیطی منجر می‌شود. باران‌های اسیدی باعث آسیب به درختان و پوشش‌های گیاهی می‌شود و می‌تواند آب‌های سطحی را اسیدی کند.»
نتایج بررسی داده‌های آماری نشان می‌دهد، در حالی که میزان تولید نفت ایران در سال ۲۰۱۹ میلادی یک‌سوم عربستان سعودی بوده است؛ اما حجم مشعل‌سوزی در ایران شش برابر عربستان بوده است.
طبق گزارش‌های بانک جهانی ایران در این سال نزدیک به ۱۴ میلیارد مترمکعب گاز برای تولید نفت از دست داده، در حالی که این رقم در عربستان به ۲.۲ میلیارد مترمکعب می‌رسد.
نمودار بالا نشان می‌دهد که در میان شش تولیدکننده بزرگ نفت در دنیا، ایران رتبه چهارم مشعل‌سوزی را در اختیار دارد؛ اما اگر نسبت مشعل‌سوزی به نسبت میزان تولید نفت (شدت شعله‌ور شدن گاز) محاسبه شود، ایران بالاترین نسبت و کمترین بهره‌وری را در میان ۶ کشور دارد.
با این حساب شدت شعله‌ور شدن گاز در ایران ۲۱ برابر بیشتر از عربستان، چهار برابر بیشتر از آمریکا، دو برابر بیشتر از روسیه و کمی بیشتر از نیجریه و عراق است.
این‌ها همه در حالی است که گزارش مراکز تحقیقاتی داخلی ایران، از جمله مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد که در حالی که سایر کشورها؛ مانند نیجریه، اقدامات موثری را برای کاهش مشعل‌سوزی انجام می‌دهند، حجم گاز هدر رفته در ایران روند افزایشی دارد و از حدود ۱۱ میلیارد مترمکعب گاز در سال ۲۰۱۸ به ۱۲ میلیارد در سال ۲۰۱۵ و حدود ۱۴ میلیارد مترمکعب در سال ۲۰۱۹ می‌رسد.
طبق این گزارش شدت شعله‌ور شدن گاز ایران در حالی در سال ۲۰۱۹ به نزدیک ۱۱ متر مکعب گاز به ازای هر بشکه رسیده که این آمار در سال ۲۰۰۸ نزدیک ۷ متر مکعب و در سال ۲۰۱۵ نزدیک به ۹ مترمکعب گاز بوده است.
به عبارتی ظرف مدت ۱۱ سال شدت شعله‌ور شدن گاز یا همان نسبت هدر رفت گاز به تولید نفت در ایران دو برابر شده؛ در حالی که در همین مدت این نسبت در نیجریه به نصف کاهش پیدا کرده است.
اما دلیل این وضعیت چیست؟ چرا ایران انگیزه و توانایی حل مشکل مشعل‌سوزی را ندارد؟ در گزارش مجلس مجموعه از مشکلات ساختاری، بی‌توجهی به دلیل در دسترس بودن منابع و همین‌طور محروم بودن از مشارکت سرمایه‌گذاران خارجی دلایل عمده تشدید بحران مشعل‌سوزی در ایران اعلام شده است: «ایران فاقد یک سازمان قدرتمند مستقل است که بتواند از طریق اعمال مجازات‌های لازم، شرکت نفت را پاسخ‌گو بداند. همچنین بخش خصوصی داخلی در تولید نفت خام ایران حضور پررنگی ندارد و شرکت‌های بین‌المللی نفتی نیز به دلیل تحریم‌ها تمایلی به سرمایه‌گذاری در ایران ندارند. به طور کلی می‌توان گفت که دولت ایران در عمل سیستم پیچیده‌ای ایجاد کرده که توانایی واکنش سریع به مشکلات سوزاندن گاز را ندارد. مجلس ایران هرچند این موضوع را مطرح کرده است، برای ایجاد تغییرات ساختاری و حل معضل گامی برنداشته است.»
این در حالی است که پیش از انقلاب، دولت ایران کمپینی برای جمع‌آوری گاز آغاز کرده بود که باعث کاهش مشعل‌سوزی شد و بخشی از این گاز همراه را به اتحاد جماهیر شوروی صادر کرد. خط لوله سراسری گاز ایران (IGAT)، یک خط لوله به قطر ۱,۰۷۰ میلی‌متر بود که از پالایشگاه گاز بیدبلند در استان خوزستان تا مرز اتحاد جماهیر شوروی (جمهوری آذربایجان فعلی) در آستارا ساخته شد و در سال ۱۳۴۹ احداث آن به پایان رسید. در قراردادی که در آن زمان برای طرف ایرانی بی‌سابقه و بسیار مقرون به صرفه بود، ایران در قبال صادرات ۱۵ ساله گازی که در گذشته به سوزاندن آن مجبور بود، از شوروی حدود ۹۰۰ میلیون دلار اعتبار مالی برای مبادله پایاپای دریافت کند.»
این فرایند اما پس از انقلاب سال ۱۳۵۷ و تعطیل شدن صادرات گاز به اتحاد جماهیر شوروی، توسط جمهوری اسلامی متوقف شد.
مطالب مرتبط:
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر