دربند؛ محبوب‌ترین ییلاق تهرانی‌ها با یک مجسمه ۶۲ ساله

تهران- نوشین شمیرانی، شهروندخبرنگار

 باد خنک اردیبهشتی، صدای چهچه پرندگان، درختان سبز و پر شکوفه، کوه‌هایی که اطراف را احاطه کرده‌اند، ویلاهای قشنگ و رویایی در کنار کوچه‌های باریک و خانه‌های قدیمی با رستوران‌ها و قهوه‌خانه‌هایی که حالا کرکره‌هایشان پایین است و رهگذرانی که با کوله‌پشتی‌های کوچک و بزرگ برای کوه‌پیمایی آمده‌اند. این تصویری است از «دربند» تهران؛ محله‌ای که حالا که «تهران‌گردی» به یکی از برنامه‌های ثابت تورهای گردش‌گری تبدیل شده، پای ثابت برنامه‌های تورلیدرها است از بس پر ازقصه و نوستالژی و قشنگی است.

***

دربند از محله‌های قدیمی تهران و یکی از روستاهای «شمیران» قدیم، در شمال باغ «سعدآباد» است. این محله به نسبت سایر مناطق شهر، با توجه به ارتفاعی که دارد و قرار گرفتن در کوهپایه، آب و هوایی خنک دارد و یکی از نقاط گردش‌گری پایتخت محسوب می‌شود. به نوعی که از میدان اصلی دربند به سمت بالا پر از رستوران‌های سنتی و قهوه‌خانه است که قبل از شیوع کرونا، هرروز از صبح پذیرای میهمانان مختلف برای صبحانه، ناهار و شام بود و حالا هم با این‌که فعال هستند اما دیگر رونق و صفای قبل را ندارند و مثل گذشته شلوغ نیستند.

یک کارمند یکی از این رستوران‌ها می‌گوید: «شش سال است این‌جا کار می‌کنم اما هیچ اردیبهشتی را سوت و کورتر از اردیبهشت امسال در دربند ندیده بودم. کرونا زندگی همه ‌ما را نابود کرد. هم مردم به خاطر ویروس به رستوران‌ها بی‌اعتماد شده‌اند، هم مدام از طرف دولت تعطیل می‌شویم. البته ماه رمضان هم بود.»

شاید بتوان گردش‌گری را پررنگ‌ترین خصوصیت این محله دانست تاجایی که براساس یک نظرسنجی که درباره نمادهای هویتی شهر تهران انجام شده است، دربند نخستین گزینه شهروندان تهرانی برای پذیرایی از میهمانان خارجی و شهرستانی آن‌ها قرار دارد و پس از آن فشم، لواسان، درکه و فرحزاد قرار دارند.
این محله در دل خود چند روستا هم دارد و ساکنان آن مردمانی با فرهنگ‌های متفاوت هستند؛ از بومی‌های روستاهای دربند تا پول‌دارهایی که در آپارتمان‌ها و خانه‌های لاکچری سکونت دارند و به خاطر آب و هوای خوب و سکوت، این منطقه را برای زندگی انتخاب کرده‌‌اند. به دلیل وجود این چندگانگی، منطقه دربند به دو بافت شهری و روستایی تقسیم شده است که در جاهایی این دو نوع بافت در هم تنیده شده‌اند؛ مثل کوچه باغ‌های قشنگ و باریک که به یک برج شیک منتهی می‌شوند.

یکی از ساکنان قدیمی این منطقه می‌گوید: «مردم دربند که از گذشته در این‌جا ساکن بوده‌اند، با لهجه شمیرانی حرف می‌زنند.»

او توضیح می‌دهد که لهجه شمیرانی شاخه‌ای از زبان «تاتی» است که بومی‌های این منطقه به آن زبان صحبت می‌کنند.

یک زبان‌شناس ساکن تهران هم حرف این شهروند را تایید می‌کند و می‌گوید: «هنوز هم در بعضی از روستاهای دربند مانند روستای "پس قلعه"، زبان رایج مردم، زبان تاتی است.»

او در توضیح می‌گوید که این زبان از دسته زبان‌های رایج شاخه شمال غربی ایران بوده است: «این روزها با توجه به تقسیم‌بندی‌های زبانی فارس زبان و ترک زبان در شمال غرب کشور، تعداد شهرها و روستاهایی که به زبان تاتی صحبت می‌کنند، بسیار محدود است که یک نمونه از آن شهر‌های تاکستان والموت در استان قزوین است.»

نماد اصلی دربند، تندیس مسی رنگ وسط میدان اصلی آن است؛ یک کوه‌نورد جوان.

 اغلب مردم دربند نمی‌دانند او یک شخصیت حقیقی است. یکی از آن‌ها می‌گوید: «یک کوه‌نورد است.»
دیگری می‌گوید: «مگر آدم معروفی بوده است؟»

تابلوی توضیحی که کنار مجسمه در میدان نصب شده است اما توضیح می‌دهد که این تندیس مربوط به «امیر شاه‌قدمی»، گروهبان ارتش ومربی کوه‌نوردی مرکز آموزش کوهستانی ارتش و مربی اسکی است.
در سال ۱۳۳۷ پیشنهاد ساخت این مجسمه از سوی یک کوه‌نورد پرسابقه به نام «حسن وجدان خوش» مطرح شد و «حسن بیات»، رییس مرکز آموزش کوهستانی ارتش مقدمات ساخت آن را آماده کرد و «مهام»، شهردار وقت مبلغ ۱۰ هزار تومان برای ساخت این مجسمه پرداخت. آن‌ها دنبال یک مدل می‌گشتند، گروهبان شاه قدمی به عنون مدل معرفی شد و سال ۱۳۳۸ مدل گچی مجسمه را ساختند و در میدان اصلی نصب کردند. اما بارندگی و یخ‌زدگی زمستان همان سال دست و بخشی از بدن مجسمه را خرد کرد.

گروهبان شاه قدمی دو سال بعد در سال ۱۳۴۰ در عملیات مربوط به نجات سرنشینان هواپیمای امریکایی سقوط کرده در قله «زردکوه بختیاری»، به ارتفاع ۳۸۷۰ متری در سرمای ۳۰ درجه زیر صفر موفق به نجات افراد داخل هواپیما شد و از رییس‌جمهوری وقت امریکا (کندی) مدال لیاقت نیز دریافت کرد.
بعد از این عملیات، پی‌گیری برای ساخت تندیس گروهبان قدمی جدی‌تر شد تا این که در سال ۱۳۴۱ با پی‌گیری‌های رییس وقت فدراسیون کوه‌نوردی، تندیس گروهبان شاه‌قدمی توسط «رضا لعل ریاحی»، پیکره‌تراش و نقاش ایرانی ساخته شد و هنوز پابرجا است.
شاه‌قدمی در سال ۱۳۹۱ در سن ۸۱ سالگی درگذشت.