تمدید توافق ایران با آژانس، بازبینی یک پرونده حساس و قدیمی

پس از چند روز ابهام و بلاتکلیفی درباره عاقبت توافق منقضی شده ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، «رافائل گروسی» مدیرکل آژانس و «کاظم غریب آبادی» نماینده دائم جمهوری اسلامی در آژانس به طور همزمان اعلام کردند که توافق موقت میان خود را برای نظارت‌های ضروری بر فعالیت‌های هسته‌ای ایران برای یک ماه دیگر تمدید کردند. این توافق بیش از ۴۸ ساعت بود که منقضی شده بود؛ اما جمهوری اسلامی تصمیم خود را درباره آن رسما اعلام نمی‌کرد. جمهوری اسلامی چه هدفی را از این کار دنبال می‌کند؟

***

افکار عمومی تصور می‌کند، هدف جمهوری اسلامی از مذاکره با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی همزمان با مذاکرات غیرمستقیم با ایالات متحده صرفا کمک به احیای توافق اتمی برجام است؛ اما یک پرونده کمتر مورد توجه هم در این مذاکرات در میان است که اهمیت آن برای جمهوری اسلامی کمتر از رفع تحریم‌های آمریکا نیست.

مقام‌های تهران این پرونده را با موضوع احیای توافق هسته‌ای گره زده‌اند. این پرونده درباره سوالات آژانس از ایران درباره منشا ذرات اورانیوم در مکان‌های اعلام نشده و نوع فعالیت‌های اتمی در دو مرکز مخفی نگه داشته شده از این نهاد است.

این موضوعات اکنون ماه‌ها است که از سوی آژانس مورد پرسش قرار دارد؛ اما جمهوری اسلامی ایران تاکنون پاسخ جامعی به آن نداده است و مدیرکل را در وضعیتی نگه داشته است که پاسخی درباره ماهیت این اقدامات برای اعضای ۳۵ دولت عضو شورای حکام آژانس ندارد.

مطابق قوانین آژانس، مدیرکل باید یافته‌های خود را درباره فعالیت هسته‌ای اعضا به شورای حکام گزارش کند. در صورت ناتوانی از این اقدام، ممکن است مدیرکل مورد سوال اعضای شورای حکام قرار بگیرد؛ اما اگر وی به شورا اعلام کند که به دلیل همکاری نکردن دولت عضو «قادر به انجام ماموریت نیست»، آن‌گاه شورای حکام اختیارات وسیعی از جمله ارجاع موضوع به شورای امنیت سازمان ملل دارد.

در حالی که مذاکرات غیرمستقیم جمهوری اسلامی و ایالات متحده هم برای رفع تحریم‌های آمریکا در ازای بازگشت به محدودیت‌های اتمی ایران در جریان است؛ مقام‌ها در تهران از اسفند ۱۳۹۹ یعنی سه ماه پیش، اجرای پروتکل الحاقی را که به بازرسان آژانس امکان نظارت گسترده بر فعالیت اتمی این کشور را می‌داد، با هدف فشار بر آمریکا برای رفع تحریم‌ها متوقف کردند.

جمهوری اسلامی برای جلوگیری از فشار بین‌المللی با این کار، یک توافق سه ماهه با آژانس امضا کرد تا دوربین‌های این نهاد در تاسیسات اتمی فعال بماند؛ اما دسترسی به ذخایر آن زمانی برای بازرسان ممکن شود که تحریم‌های آمریکا رفع شده باشد. ایران در این توافق تهدید کرده است که اگر تحریم‌ها رفع نشود، اطلاعات ذخیره شده در دوربین‌ها را پاک می‌کند و در اختیار آژانس قرار نمی‌دهد.

هرچند که مفاد این توافق برای یک ماه دیگر سرانجام تمدید شد، این توافق سه ماهه چند روی منقضی شده باقی ماند. مذاکرات غیرمستقیم جمهوری اسلامی و آمریکا هنوز به نتیجه نرسیده است؛ اما جمهوری اسلامی بر خلاف اظهارات گذشته این توافق را پیش از انقضا، تمدید نکرد و ادامه نظارت یا عدم نظارت آژانس بر فعالیت‌های اتمی را عمدا در ابهام نگه داشت.

 اینکه نظارت آژانس بر فعالیت‌های اتمی ادامه پیدا می‌کند یا نه را عمدا در ابهام نگه داشت.

«رافائل گروسی»، مدیرکل آژانس، پیش‌تر از ضرورت پاسخ قانع‌کننده جمهوری اسلامی درباره فعالیت‌های مبهم گفته است و حتی برای افکار عمومی شرح داده که موضوع فعالیت‌های سوال‌برانگیز جمهوری اسلامی و موضوع اجرای پروتکل الحاقی مجزا از هم هستند و آژانس به عنوان سازمان تخصصی که نحوه عمل کشورها به تعهدات اتمی آن‌ها را بررسی می‌کند، این دو موضوع را با هم گره نمی‌زند.

معنی اظهارات گروسی این است که اگر جمهوری اسلامی با هدف رفع تحریم‌ها توافق منقضی شده با آژانس را تمدید کند یا حتی پس از رفع احتمالی تحریم‌های آمریکا پروتکل الحاقی را هم دوباره اجرا کند، ابهام آژانس درباره منشا ذرات اورانیوم غنی شده و فعالیت‌های از قبل اعلام نشده اتمی ایران به جای خود باقی است و مقام‌های ایرانی باید این موضوع را هم به طور جداگانه حل کنند.

همه طرف‌های مذاکره بر سر این مسئله، با این گزاره توافق دارند که اگر مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا تا پیش از انتخابات ریاست‌جمهوری ایران به نتیجه نرسد، کار مطابق تجربیات پیشین در مذاکرات اتمی، سخت خواهد شد و چه‌بسا سرنوشت نامعلومی پیدا کند؛ اما به نظر می‌رسد که این بار جمهوری اسلامی با علاقه چنین تصوری را ترویج می‌دهد.

تردیدی نیست که آیت‌الله «علی خامنه‌ای» خواهان رفع تحریم‌های آمریکا و نجات حکومت از سقوط شدید درآمدی است و می‌داند که دولت «جو بایدن»، رییس‌جمهور آمریکا هم در پی اعمال مجدد محدودیت‌های اتمی علیه جمهوری اسلامی در وضعیتی است که با رفع تحریم‌ها در نهایت موافقت خواهد کرد. بنابراین احتمال اینکه رهبر جمهوری اسلامی بخواهد زمینه مساعد رفع تحریم‌ها را به بهانه تغییر دولت به هم بزند، هرچند که در گذشته هم این امر رخ داده؛ اما اکنون از دورترین احتمالات است.

 به بیان دیگر جمهوری اسلامی با ابهام ایجاد کردن درباره آینده توافق با آژانس و به هم خوردن مذاکرات با تغییر دولت، در حال بلوف زدن به شرکای مذاکرات وین است؛ اما به نظر می‌رسد که طرف‌های مذاکره کم‌کم به روش‌های حکومت ایران آشنا شده‌اند. رافائل گروسی در زمان اعلام تمدید یک ماهه توافق موقت با جمهوری اسلامی اعلام کرد که اطمینان دارد دولت بعدی ایران به همکاری‌هایش با آژانس ادامه خواهد داد. اشاره‌ای به اینکه جمهوری اسلامی چاره‌ای جز این ندارد.

هدف تهران از ساختن چنین وضعیتی به دست آوردن حداکثر امتیاز و به بایگانی فرستادن ابهامات دو سال اخیر آژانس درباره اقدامات مشکوک و افشا شده ایران است که نه تنها بر خلاف توافق برجام است؛ بلکه تخلف از قراردادهای دوجانبه با آژانس محسوب می‌شود. اگر جمهوری اسلامی به مقصود خود برسد، می‌تواند از بحرانی شدن این پرونده در آینده جلوگیری کند و این خود اهمیتی کمتر از رفع تحریم‌های آمریکا برای حکومت ایران ندارد.

نظیر این پرونده در دوره مذاکرات اتمی منجر به برجام هم وجود داشت که نام آن «ابعاد احتمالی نظامی برنامه اتمی ایران» یا «پی‌ام‌دی» بود؛ اما در نهایت این پرونده بدون دادن پاسخ به همه سوالات آژانس، با کمک «جان کری» وزیر خارجه وقت آمریکا بسته شد.

جمهوری اسلامی به نظر در صدد تکرار همان تجربه، این‌بار درباره سوالات تازه آژانس و در وسط مذاکرات احیای برجام است. آژانس می‌گوید مخلوط کردن این موضوع را نمی‌پذیرد؛ اما همه چیز می‌تواند وابسته به متغیر اصلی یعنی تصمیم ایالات متحده باشد که ۵ سال پیش در پرونده‌ای مشابه سوالات آژانس از جمهوری اسلامی را مختومه کرد و به بایگانی فرستاد.

مطالب مرتبط:

دلیل ارزیابی متفاوت ایران و اروپا از واژه «پیشرفت» در مذاکرات وین چیست؟

دفترچه راهنمای تحریم های ایران در دولت ترامپ

کدام تحریم‌های آمریکا علیه جمهوری اسلامی کار مذاکرات وین را سخت کرده است؟

مذاکرات احیای برجام در وین؛ هیچ چیز شبیه پنج سال پیش نیست