همان‌طور که انتظار می‌رفت، سرانجام «رافائل گروسی»، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نظر فنی خود را درباره احیای توافق هسته‌ای «برجام» ارایه کرده و گفته بازگشت ساده جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده امریکا به برجام قدیمی و شرایطی که در توافق سال ۱۳۹۴ وجود داشته، اکنون امکان‌ناپذیر است.
منظور مدیر کل آژانس بین‌المللی اتمی از قدیمی شدن برجام چیست؟ آیا حرف‌های اخیر گروسی مانع جدیدی برای رفع تحریم‌ها است؟
***
هم‌زمان با شروع دور پنجم مذاکرات احیای برجام، مدیرکل آژانس در سفر به لندن با مقام‌های بریتانیایی دیدار کرده و در مصاحبه با روزنامه‌های لندن، از جمله روزنامه «گاردین» گفته است که شرایط ایران اتمی در دو سال اخیر تغییر کرده و دیگر بازگشت به همان توافق سابق از نظر آژانس ممکن نیست.
این اولین اظهار نظر عمومی درباره لزوم به دست آمدن توافقی جدید یا اضافه شدن مفاد تازه به توافق قدیمی است.
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مسوول راستی‌آزمایی اجرای بخش‌های فنی و هسته‌ای توافق برجام است و ارزیابی آن درباره نحوه بازگشت جمهوری اسلامی به اجرای تعهداتش در این توافق، در نتیجه نهایی مذاکرات می‌تواند تاثیرگذار باشد.
آیت‌الله «علی خامنه‌ای»، رهبر جمهوری اسلامی اعلام کرده است که ایران تغییر در توافق یا یک توافق جدید را نمی‌پذیرد. این نظر او مربوط به زمانی بود که ایالات متحده هدف خود از بازگشت احتمالی به توافق برجام را اضافه کردن موارد تازه به آن، از جمله برنامه موشک‌های بالستیک جمهوری اسلامی می‌خواند و لزوما این شرط مشمول درخواست آژانس نمی‌شوند.
آن‌چه که قطعی به نظر می‌رسد، این است که فعالیت‌های اتمی دو سال اخیر جمهوری اسلامی تاثیر توافق برجام برای اطمینان از صلح‌آمیز ماندن این برنامه را کم کرده است.
گروسی گفته است که ایران در دو سال اخیر ماشین‌های غنی‌سازی پیشرفته جمع کرده، با تحقیقاتی که قرار بود انجام نشوند، دانش تازه‌ای به دست آورده است و اینک مواد اتمی تازه‌ای دارد. به طور مثال، در توافق هسته‌ای برجام، ایران باید دخایر اورانیوم ۲۰ درصدی غنی شده خود را به محصولات دیگری تبدیل می‌کرد یا از ایران بیرون می‌فرستاد، در حالی که اکنون اورانیوم ۶۰ درصد غنی شده هم دارد که نامی از آن در توافق هسته‌ای برجام نیامده است.
بنابراین، در صورتی که قرار شود جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده به تعهدات کامل خود در این توافق برگردند، باید تکلیف اورانیوم ۶۰ درصدی غنی شده هم روشن شود.
اما ماشین‌های غنی‌سازی پیشرفته و ذخایر اورانیوم افزایش یافته مسایلی عینی هستند که راه حل عملی دارند؛ برای مثال، دو طرف باید توافق کنند که درباره این ماشین‌های اضافه چه تصمیمی می‌گیرند یا با صدها کیلوگرم اورانیوم غنی شده که مطابق برجام باید کمتر از ۳۰۰ کیلو باشد، چه کنند.
اما آن‌چه مشکلی تازه در راه بازگشت به توافق است، دانش به دست آمده اتمی است که حاصل تحقیق و توسعه دو سال اخیر است و مطابق برجام نباید انجام می‌شدند. اما حالا که انجام شده‌اند، موضوعی غیرقابل زدودن و بازگشت ناپذیر است.
رسیدن به این دانش به معنای آن است که زمان گریز اتمی یا مدت زمان احتمالی که جمهوری اسلامی فرضا تصمیم به ساخت سلاح اتمی بگیرد را کاهش می‌دهد. توافق برجام زمان گریز اتمی ایران را از سه ماه، دست کم به شش ماه تا یک سال افزایش داده بود اما با دانش و تجربه فعلی جمهوری اسلامی، در صورت بازگشت کامل به برجام، دیگر این مدت زمان دقیق نیست و باید با اعمال محدودیت‌های اتمی تازه، دوباره آن را تنظیم کرد.
توافق هسته‌ای برجام شامل یک مقدمه و پنج ضمیمه است. ضمیمه شماره یک آن مربوط به محدودیت‌های اتمی است که جمهوری اسلامی باید آن را اجرا و آژانس بر نحوه اجرای آن نظارت کند. آژانس برای این نظارت که یک ماموریت اضافه برای آن محسوب می‌شود، بودجه جداگانه‌ای هم از اعضا دریافت می‌کند که عمدتا توسط کشورهای اروپایی و ایالات متحده تامین شده است.
کارآمدی ضمیمه شماره یک برجام با افزایش دانش هسته‌ای جمهوری اسلامی در دو سالی که اجرای بخش‌های مختلف توافق را کنار گذاشت، کاهش یافته است و به جز موافقت ایالات متحده با ادامه آن با کیفیت کنونی، راه دیگری برای آن جز تغییر و تکمیل وجود ندارد.
اقدامات پرسش برانگیز اخیر جمهوری اسلامی برای آژانس هم این احتمال را کاهش می‌دهد که ایالات متحده با باقی ماندن برجام با وضعیت کنونی موافقت کند.
مدیرکل آژانس گفته است که در دو مرکز از پیش اعلام نشده جمهوری اسلامی، آثار اورانیوم کشف شده و این مشکلی بزرگ است و اعتبار کشور و احتمال توافق گسترده‌تر را که می‌خواهد با همتایان خود در برجام منعقد کند، تحت تاثیر قرار می‌دهد.
مدیرکل آژانس بیشتر از یک سال است که از جمهوری اسلامی خواسته درباره این مواد اتمی توضیح دهد اما هنوز پاسخ قانع کننده‌ای نگرفته است.
مدیرکل آژانس گفته است: «ما می‌دانیم که این‌جا اتفاقی افتاده است. هیچ راهی برای دور زدن از جواب دادن وجود ندارد. ما این را پیدا کرده‌ایم. این‌جا وسایلی بود. چه اتفاقی برای این تجهیزات افتاده است؟ مواد اتمی کجا هستند؟ آن‌ها (مقام‌های جمهوری اسلامی) باید پاسخ دهند.»
تردیدی نیست که ادامه این شبهات از سوی آژانس بر ارزیابی کشورهای طرف مذاکره جمهوری اسلامی اثر منفی می‌گذارد و آن را درباره لزوم محدودیت‌های به روزتر مجاب می‌کند.
دشوار بتوان تصور کرد که مدیرکل آژانس از اطمینان‌بخش بودن توافق رضایت نداشته باشد اما دولت‌های عضو برجام آن را با جمهوری اسلامی نهایی کنند و ایالات متحده هم تحریم‌های دوره «دونالد ترامپ» را در این وضعیت رفع کند. تخصص، ماموریت و وظیفه آژانس در جلوگیری از اشاعه سلاح‌های اتمی چنین قدرتی به آن می‌دهد.
اضافه شدن موضوعات تازه به برجام از دید مدیرکل آژانس برای این است که راهی برای تایید این موضوع وجود داشته باشد که اگر جمهوری اسلامی دانش لازم برای تولید سلاح اتمی را در اختیار دارد، از آن برای ساخت چنین سلاحی استفاده نمی‌کند.
مطالب مرتبط:
تمدید توافق ایران با آژانس، بازبینی یک پرونده حساس و قدیمی
دلیل ارزیابی متفاوت ایران و اروپا از واژه «پیشرفت» در مذاکرات وین چیست؟
دفترچه راهنمای تحریم های ایران در دولت ترامپ
کدام تحریم‌های آمریکا علیه جمهوری اسلامی کار مذاکرات وین را سخت کرده است؟
مذاکرات احیای برجام در وین؛ هیچ چیز شبیه پنج سال پیش نیست
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر