«در زبان فرانسه واژه‌ای هست به اسم "لیفون سیسیته" در معنای انسانی که از شدت دلتنگی توان هر حرکتی رو از دست می‌ده.»
این توییت را سال ۲۰۱۸ کاربری در توییتر نوشته است. توییتی که به نظر می‌آید چندان دیده نشده؛ چیزی در حدود ۶۶۲ نفر آن را فیو زده و حدود ۸۰ باز نیز از سوی کاربران دیگر بازنشر شده است.
***
ماجرا اما به همین‌جا ختم نمی‌شود. نویسنده این توییت روز هفتم خرداد ۱۴۰۰ با انتشار یک توییت دیگر و یادآوری درباره واژه «لیفون سیسیته» نوشته است که این عبارت در زبان فرانسه اصلا وجود ندارد. او مدعی است که این واژه ابداعی یک «شوخی» است که او با دوستانش کرده است. او نوشته: «به عنوان سازنده این لغت و معنیش عرض می‌کنم. :) این شوخی احمقانه‌ای بود که من با دوستان کردم. گفتم این واژه رو الان میزنم ببینید سه چهار سال دیگه میشه جزو اطلاعات عمومی زبان. و بعله شبکه اجتماعی همچین جای احمقانه‌ای است.»
این نمونه‌ای از انتشار اطلاعات نادرست است که در زمانی اندک، به واقع، تبدیل به بخشی از اطلاعات عمومی زبان شده است. کاربران زیادی در توییتر از این واژه به عنوان نام کاربری خود استفاده کرده و افرادی آن را با اشکال مختلف در گوگل سرچ کرده‌اند.
به نظر می‌رسد کاربر سازنده واژه به این وسیله توانسته است دوستانش را قانع کند که شبکه‌های اجتماعی را به عنوان منبع معتبر در اطلاعاتی که گاهی جذاب و دقیق هم به نظر می‌رسند، نباید چندان جدی گرفت. کاربری به نام آرشام که خودش را «شاهد عینی این شوخی» معرفی کرده است؛ نوشته: «باید اعتراف کنم که معتقد بودم این شوخی نمی‌گیره اما اشتباه می‌کردم.»
سازنده واژه لیفون سیسیته در پاسخ به کسانی که او را متهم به «انتشار جعلیات» یا «سوءاستفاده از اعتماد دنبال‌کنندگان » خود کرده‌اند؛ نوشته است: «اهل پخش جعلیات نیستم واقعا. این رو هم محض شوخی و شرط‌بندی با دوستان نوشتم که خیلی روی صحت حرف‌ها و تهمت‌ها در شبکه‌های اجتماعی حساب می‌کردن.»
اطلاعات گمراه‌کننده در دنیای مجازی
«ارشاد علیجانی»، روزنامه‌نگار ایرانی شاغل در رادیو فرانسه و شبکه خبری France24 است. او طی سال‌های گذشته عمده فعالیت خود را بر تهیه گزارش‌های تحقیقی و فکت‌محور در زمینه راستی‌آزمایی، درستی‌سنجی و افشای «دیس‌اینفورمیشن» و «میس‌اینفورمیشن» در رسانه‌ها متمرکز کرده است.
ارشاد علیجانی در گفت‌وگو با ایران‌وایر در خصوص بی‌اعتبار بودن بخشی از اطلاعاتی که در شبکه‌های اجتماعی مطرح می‌شود، با اشاره به تعاریف موجود برای اطلاعات گمراه‌کننده یا جعلی می‌گوید : «به طور کلی دیس‌اینفورمیشن اطلاعات نادرست و گمراه‌کننده‌ای است که عامدانه منتشر می‌شود. میس‌اینفورمیشن اطلاعات نادرستی است که به قصد آسیب منتشر و پخش نمی‌شود و انتشار آن عامدانه نیست. این موضوع قابل بحث است که مثال مورد نظر شما دیس‌اینفورمیشن محسوب می‌شود یا نه؛ چون موضوع بیشتر یک شوخی است؛ اما اینکه چرا به بخشی از دایره اطلاعات عمومی کاربران تبدیل شده، اصلا روند پیچیده‌ای نیست.»
این روزنامه‌نگار بر این باور است چنین رویدادی حتی پیش از آنکه رسانه‌های اجتماعی وجود داشته باشند، یکی از پدیده‌های جامعه بشری بوده است: « انسان موجودی اجتماعی است و منتقل کردن خبر، داستان و ماجرا با افزودن آب و تاب‌های اندک یا گاهی زیاد بخشی از مبارزه جوامع بشری برای مقابله با مخاطرات بوده و بشر را تا به اینجا رسانده است؛ اما چیزی که حائز اهمیت است، بحث سرعت و زمان انتشار در روزگار ما با وجود شبکه‌های اجتماعی و پیش از ظهور این پدیده است. شبکه‌های اجتماعی به ابزاری تبدیل شده‌اند که اخبار با سرعت بالا و در مقیاس گسترده منتشر می‌شوند.»
ارشاد علیجانی درباره تاثیر سرعت انتشار اخبار با وجود شبکه‌های اجتماعی می‌گوید: «در نظر بگیرید که امروز اگر زلزله‌ای در یکی از نقاط ایران رخ بدهد، من در پاریس ممکن است زودتر از کسی که در تهران است، از آن مطلع شوم. این در مورد اخبار فیک هم صادق است. تحقیقاتی وجود دارد که میزان اخبار غیرواقعی چندده برابر اخبار واقعی است.»
سرعت یا دقت؛ کدام مهم‌تر است؟
ارشاد علیجانی در توضیح اهمیت سرعت و نقش آن در انتشار اطلاعات و اخبار نادرست می‌گوید: «در حال حاضر سرعت در انتشار خبر یکی از معضلات ماست. این فقط در میان مردم عادی نیست؛ حتی در رسانه‌ها و در میان دوستان روزنامه‌نگار ما هم چنین شده است. یک وقتی ما می‌نشستیم مقابل تلویزیون. ساعت ۸ شب یا ۹ شب یک خانم یا آقایی اخباری را که از منابع خبری مختلف جهان جمع‌آوری شده بود، در عرض نیم‌ساعت می‌خواند. تمام می‌شد و می‌رفت تا ۲۴ ساعت بعد. در این میان اگر خبری جذاب بود و کسی می‌خواست آن را به دیگری برساند، باید تلفن را بر می‌داشت و زنگ می‌زد و در نهایت شاید می‌توانست خبر را برای ده نفر دیگر از دور و‌بری‌های خودش بازگو کند. امروز اما شما کافی است انگشت اشاره خودتان را روی صفحه تلفن هوشمند یا تبلت بالا و پایین کنید. در چند ثانیه چندین خبر را می‌بینید که انتشارشان هم با همان لمس انگشت در مقیاس وسیع ممکن است. فرض کنید صفحاتی که دنبال‌کننده‌های چندصد هزار نفری دارند، چقدر می‌توانند در دست به دست کردن میس‌اینفورمیشن‌ها اثر بگذارند؟»
کلیک می‌کنید و تمام!
اگر لیفون سیسیته را در توییتر سرچ کنید، می‌بینید که بسیارانی در مواردی که می‌خواسته‌اند شدت دلتنگی خود را نشان دهند، از این واژه استفاده کرده‌اند. برخی پا از این فراتر گذاشته و تلاش کرده‌اند در برابر معدود مردمانی که یا به واسطه تسلط بر زبان فرانسه یا عادت به مطالعه و جست‌وجو پیش از پذیرفتن هر داده‌ای وجود چنین واژه‌ای را در زبان فرانسه رد کرده‌اند، به دنبال اثبات وجود آن باشند. یکی آن را کلمه‌ای با «ریشه یونانی» خوانده و دیگری در تلاش بوده تلفظ نادرستش را اصلاح کند.
ارشاد علیجانی در پاسخ به این پرسش که چه چیز به اخبار فیک یا اطلاعات نادرست در فضای مجازی اینچنین اعتبار می‌بخشد؛ می‌گوید: «یک بخشی به اعتبار راوی باز می‌گردد. مثلا اگر فردی که این واژه را نوشته قبلا در پروفایلش موارد مشابهی را ذکر کرده که صحیح بوده‌اند یا مثلا آدمی است که به زبان فرانسه تسلط دارد و دنبال‌کنندگانش هم این را می‌دانند، دیگر به دنبال اعتبارسنجی ادعا نیستند.»
نمونه دیگری از میس‌اینفورمیشن را در یکی از بازی‌های فوتبال شاهد بودیم. سرهنگ «علیفر»، گزارشگر بازی لهستان و ایرلند شمالی در اواسط مسابقه این دو تیم در مسابقات یورو ۲۰۱۶ نام مهندس ناظر استادیوم شهر «نیس» فرانسه را «امیر دولاب» معرفی کرد.
ماجرا از این قرار بود که شب قبل از بازی لهستان و ایرلند، یکی از کاربران شبکه‌های اجتماعی به نام امیر دولاب که از شیوه جمع‌آوری اطلاعات سرهنگ علیفر مطلع بوده است، به صفحه ویکی‌پدیا می‌رود و نام مهندس ناظر را به اسم خودش تغییر می‌دهد. این جوان در مصاحبه‌‌ای گفته است: «افرادی مثل فردوسی‌پور یا مزدک میرزایی به دلیل تسلط به زبان خارجی از منابع معتبر خارجی برای گزارش بازی استفاده می‌کنند؛ ولی برخی از گزارشگران به سراغ ویکی‌پدیا می‌روند که منبع معتبری نیست و هر فردی امکان ویرایش اطلاعات آن را دارد.»
امیر دولاب هم به دنبال این بود که به روش خود اهمیتِ گرفتنِ اطلاعات از منابع معتبر در مقایسه با منایع نامعتبر را اثبات کند. ارشاد علیجانی با تاکید بر اینکه دقت نباید فدای سرعت در انتشار اخبار شود، می‌گوید: «سرعت انتشار اخبار هر چقدر بیشتر می‌شود، باید رفتار مسئولانه در قبال انتشار آن هم رشد پیدا کند؛ اما عملا چنین نشده است. افراد گاهی حتی زحمت این را به خودشان نمی‌دهند که خبری را که می‌بینند، با دقت ببینند یا دست‌کم نظرات احتمالی زیر آن را که ممکن است روشنگرانه باشد، بخوانند.»
این روزنامه‌نگار که مقالات متعددی در خصوص راستی‌آزمایی و درستی‌سنجی اخبار منتشر کرده است، می‌گوید: «نمونه خیلی عجیبی را مثال بزنم. در جریان سقوط موشک چینی که اخبار مربوط به سقوطش در شبکه‌های اجتماعی خیلی دست به دست شد، چندین مقاله و عکس و ویدیو منتشر شد که خیلی‌هایش نادرست و غیرمرتبط بود. اما یکی از ویدیوها که صدها هزاربار هم دیده و بازنشر شده بود، از دسته تصاویری بود که تاریخ داشت و تاریخش هم مربوط به سال ۲۰۱۸ بود. می‌خواهم بگویم بعضی کاربرها تا این اندازه بی‌توجه هستند نسبت به راستی‌آزمایی اخبار.»
چگونه در دام نیفتیم؟
ارشاد علیجانی برای اینکه کاربران عادی در شبکه‌های اجتماعی در دام اخبار نادرست و گمراه‌کننده نیفتند، چند توصیه ساده به آن‌ها دارد: «جدا از ابزارک‌های کاربردی و بعضا ساده‌ای که برای راستی‌آزمایی خبرها وجود دارد؛ اما اگر کسی علاقه‌ای ندارد از ابزارک‌ها استفاده کند یا وقت ندارد یا هر دلیل دیگری، دو کار ساده، کم‌هزینه و همیشه در دسترس را امتحان کنید. اول: صبر کنید. خبر را به دقت بخوانید و برای انتشارش تعجیل نکنید. الان دیگر ساده‌انگارانه است که ادعایی مطرح شود و منابع خبری مهم و معتبر از کنارش به سادگی عبور کنند. ببینید به‌جز جایی که شما برای نخستین‌بار خبر را دیده‌اید، جای دیگری هم منتشر شده؟ درباره‌اش بحثی صورت گرفته است یا نه؟ وقتی تا حدی نسبت به صحت خبر مطمئن شدید، اقدام به بازنشر آن کنید.
دومین کار روش‌های مختلف جست‌وجوست. مثلا در مورد عکس‌ها همه موتورهای جستجو این امکان را می‌دهند که شما تصویر مورد نظرتان را آپلود کنید و ببینید این عکس پیش از این در چه منابعی منتشر شده و موضوع انتشارش چه بوده است. در مورد متن بهترین راه دسترسی و جست‌وجوی خبر به زبان اصلی است. حتی اگر شما زبان منبع را بلد نیستید، به زبان انگلیسی که دیگر الان تا حدی همه آن را می‌دانند، اخبار را جست‌وجو کنید.»
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر