زنان در دومین مناظره انتخابات ۱۴۰۰؛ از پیامک وحشت تا کارخانه افزایش جمعیت

ساعاتی پیش دومین مناظره انتخاباتی هفت کاندیدای مرد تایید صلاحیت شده از سوی شورای نگهبان با حضور یک مجری مرد پایان یافت. زنان این‌بار خوش‌شانس‌تر از مناظره قبلی بودند و دست‌کم تعداد دفعاتی که از آن‌ها نام برده شد، از تعداد انگشتان یک دست بیشتر بود. در چندین سوال نیز به طور آشکار یا ضمنی درباره آن‌ها و مشکلات‌شان از کاندیداها پرسیده شد. اما استفاده ابزاری از زنان، رسم مرسوم انتخاباتی در جمهوری اسلامی این بار واضح‌تر از همیشه و نه‌ فقط از سوی نامزدان اصلاح‌طلب بلکه از سوی کاندیداهایی که باورها و رفتارهای زن‌ستیزانه آن‌ها زبان‌زد خاص و عام است نیز به میان آورده شد.

این گزارش، گفته‌های کاندیداهای انتخابات سیزدهمین دوره ریاست جمهوری در جمهوری اسلامی ایران درباره زنان را بررسی می‌کند تا مشخص شود که چرا وعده‌های انتخاباتی این کاندیداها نه تنها برای زنان ایران آزادی، رفاه، امنیت و استقلال بیشتری به بار نخواهند آورد بلکه بیش‌تر از قبل نیز برای آن‌ها مشکل‌تراشی خواهند کرد.

***

محور دومین مناظره انتخاباتی سیزدهمین دوره ریاست جمهوری در جمهوری اسلامی، موضوعات اجتماعی، فرهنگی و سیاسی بود؛ موضوعاتی از قبیل خانواده، جوانان، ورزش و فرهنگ که به دلیل در ارتباط دانستن آن‌ها با مسایل زنان، باعث شد همه کاندیداها دست‌کم یک بار حرفی از آن‌ها به میان آورند. اما هر یک بنا به موقعیت سیاسی و فکری خود، از زنان، مطالبات آن‌ها و میزان حضورشان در فضای عمومی اجتماعی، سیاسی و فرهنگی کشور بهره‌برداری انتخاباتی کردند. با این‌حال، پیام اغلب آن‌ها یکسان بود؛ زنان کارخانه افزایش جمعیت هستند.

عبدالناصر همتی؛ انتقاد از پیامک به بدحجابان و حضور ۵ زن در کابینه

«عبدالناصر همتی» در کنار «محسن رضایی»، تنها نامزدان این انتخابات هستند که زنان را جزو گروه هدف خود برای تبلیغات انتخاباتی قرار داده‌اند. برای همتی که به دنبال رای قشر خاکستری است، زنان اهمیت زیادی دارند و امیدوار است بتواند با کنایه‌هایی که به افکار نامزدان اصول‌گرا درباره آن‌ها می‌زند، آن بخش از زنانی را که تصمیم به رای ندادن دارند، مجاب به شرکت در انتخابات و رای دادن به خود کند.
او در این مناظره چندین بار از زنان صحبت به میان آورد و به وضوح از شرکت دادن آن‌ها در حوزه‌های عالی سیاست، مانند کابینه دولت حرف زد و گفت که پنج زن را در کابینه خود خواهد داشت.

این کاندیدای انتخابات سیزدهمین دوره ریاست جمهوری هم‌چنین از آزار و اذیت زنان در خیابان توسط نیروهای انتظامی انتقاد کرد و خواهان ممنوع شدن برخورد فعلی «گشت ارشاد» با آن‌ها شد.
همتی پیامک‌های اخطاردهنده قضایی به زنان را که به خاطر بدحجابی فرستاده می‌شوند، عامل محدود کردن آن‌ها خواند و گفت که به این شیوه، به زنان استرس وارد می‌شود.
او هم‌چنین وعده مقابله با تبعیض جنسیتی در محیط کار و اختلاف دستمزد زنان و مردان را مطرح کرد که احتمالا از جمله مترقی‌ترین وعده‌های مطرح شده در بیش از ۴۰ سال تاریخ جمهوری اسلامی است.

اما ناخودآگاه تشت رسوایی را از بام انداخت و نشان داد که این مصلح و ناجی خودخوانده زنان، احتمالا به آن‌چه که خود می‌گوید نیز باور ندارد. چرا که در حین صحبت درباره لزوم استفاده از مردم اهل سنت در دستگاه اجرایی، نه یک بار بلکه سه بار از عبارت «برادران اهل تسنن» استفاده و زنان سنی را از دایره خارج کرد.

محسن مهرعلیزاده: ۳ زن در کابینه و نوستالژی حضور زنان در استادیوم‌ها

مهرعلیزاده در همان ابتدای مناظره با خطاب قرار دادن «ابراهیم رئیسی»، او را مسوول ارسال «پیامک وحشت» برای دختران به خاطر کمی بیرون بودن مو خواند و از وی انتقاد کرد.
او در میانه بحث‌ها گفت از سه زن در کابینه خود به‌ عنوان وزیر استفاده خواهد کرد و اگر مجلس همراهی نکند، از آن‌ها به عنوان معاون خود بهره خواهد گرفت. در پایان مناظره هم برای لحظاتی نوستالژیک شد و گفت: «یادش به خیر که زمانی زنان می‌توانستند در ورزشگاه‌ها حضور داشته باشند!»

جدا از تلاش مهرعلیزاده در تقلیل مبارزه زنان برای دست یافتن به آزادی در انتخاب پوشش به بیرون بودن موی دختران، طرح موضوع زنان توسط او می‌تواند فریبنده باشد. ولی این شیوه، شیوه‌ای کلاسیک است که در دهه‌‌های اخیر، دست‌کم چندین بار از سوی نامزدهای انتخاباتی استفاده شده است.
پیش از مهرعلیزاده، بسیاری از اصلاح‌طلبان و حتی «محمود احمدی‌نژاد» در دوران انتخابات درباره زنان و مطالبات آن‌ها صحبت کرده‌اند؛ نمونه زنده آن هم «حسن روحانی» است که گفته بود از زنان به عنوان وزیر در کابینه خود استفاده و ورود آن‌ها به استادیوم‌های فوتبال را امکان‌پذیر خواهد کرد. ولی به گفته «شهیندخت مولاوردی»، معاون سابق امور زنان ریاست‌جمهوری، خود او قربانی بهبود روابط روحانی با مراجع قم شد.

محسن رضایی: زنان با مشکلاتی مانند همسایه‌ها و هم‌چشمی‌ها روبه‌رو هستند

«محسن رضایی» یکی از معدود کاندیداهایی است که در این دوره از انتخابات ریاست جمهوری، روی زنان و رای آن‌ها سرمایه‌گذاری کرده است. او در این مناظره هم مانند مناظره قبلی گفت که اینترنت ارزان برای زنان، رفع محدودیت‌های زنان ورزشکار، پرداخت حقوق به زنان خانه‌دار و حمایت از کسب و کارهای خانگی زنان را در برنامه دارد.

اما جدا از تردید درباره اراده عملی‌کردن این وعده‌ها، با توجه به تاریخچه حضور رضایی میرقائد در راس نظام زن‌ستیز جمهوری اسلامی، استفاده او از یک کلیشه جنسیتی که مشکلات زنان را به حرف و حدیث‌های همسایه‌ها و فامیل تقلیل می‌دهد نیز در این مناظره به چشم می‌خورد.
محسن رضایی در جایی با بیان این‌ که درست است مردان در بیرون از خانه با مشکلات زیادی مواجه هستند، گفت: «زنان هم در خانه با فرزندداری و مشکلات همسایگی و هم‌چشمی روبه‌رو هستند!»

برای آن‌ها که به زبان فارسی تسلط دارند، عبارت هم‌چشمی برگرفته از یک اصطلاح دیگر، یعنی چشم و هم‌چشمی، به‌معنای رقابت برای داشتن تجملات و زرق و برق بیشتر در زندگی است.

جوک ابراهیم رییسی؛ به‌دست آمدن عدالت جنسیتی از طریق اجرای قانون

ابراهیم رئیسی که حتی از نحوه مشارکت او در بحث‌ها و نگاه از بالایش هم مشخص است که خود را رییس جمهوری آینده جمهوری اسلامی می‌داند، از سوی دو نامزد اصلاح‌طلب این انتخابات بابت اقدامات قوه تحت اختیارش درباره ارسال پیامک به زنان درباره بدحجابی مورد شماتت قرار گرفت. اما وقت خود را صرف پاسخ به این انتقاد نکرد. در عوض، «سعید جلیلی»، یکی از کاندیداهای اصول‌گرا که گفته می‌شود به‌عنوان کاندیدای پوششی در این انتخابات حاضر شده است، با بی‌اهمیت خواندن این موضوع، از او دفاع کرد.

اما رئیسی وقتی پای بحث زنان به میان آمد، از قافله عقب نماند و گفت که در قوه قضاییه به دولت در تهیه «لایحه صیانت از حقوق بانوان» کمک کرده ولی به دلیل کمک‌کاری دولت، این لایحه هنوز به جایی نرسیده است. موضوع به همین‌جا هم ختم نشد و رئیسی با گفتن این‌‌ که عدالت جنسیتی از طریق اجرای قانون به‌دست می‌آید، بزرگ‌ترین جوک انتخاباتی را بدون این‌که هفت مرد دیگر در صحنه به آن توجه کنند، مطرح کرد.

بعید است که ابراهیم رئیسی که بین سال‌های ۱۳۸۳ تا ۱۳۹۳ سمت معاون اول رییس قوه قضاییه را برعهده داشته است، از بازداشت گسترده فعالان حقوق زنان در ایران بی‌خبر باشد. او احتمالا به‌خوبی می‌داند که مطالبه اغلب این زنان که در بین سال‌های ۱۳۸۵ تا ۱۳۸۸ بازداشت شده و مورد تعقیب قضایی و آزار و اذیت قرار گرفته‌اند، تغییر قوانین تبعیض‌آمیز جنسیتی، از قبیل قوانین ارث، دیه و ازدواج بوده است. مشخصا ۷۰ زنی که در روز ۲۲ خرداد ۱۳۸۵ در «میدان هفت‌تیر» تهران با خشونت ماموران انتظامی زن و مرد و لباس‌شخصی‌های جمهوری اسلامی بازداشت شدند، در حال آغاز کارزاری بودند به نام «کمپین یک میلیون امضا برای تغییر قوانین تبعیض‌آمیز». اعضای آن در مدتی که کمپین فعال بود، بارها از سوی نهادهای امنیتی و خود قوه قضاییه مورد آزار و اذیت، بازداشت و حبس قرار گرفته و عده زیادی ناچار به ترک ایران شدند.

سعید جلیلی: برای زنان کار واقعی انجام شود

در نیمه‌های مناظره دوم انتخاباتی بود که سعید جلیلی، کاندیدای اصول‌گرایی که پیش از این سمت‌های جدی در دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی داشته است، از نحوه برگزاری مناظره‌ها انتقاد کرد و گفت چرا درباره زنان سوالی پرسیده نمی‌شود. او از سه و نیم میلیون زن سرپرست خانواری صحبت کرد که فقط ۱۷۷ هزار نفر آن‌ها تحت حمایت سازمان‌های دولتی هستند. جلیلی در جای دیگری از صحبت‌های خود با تمایز قائل شدن بین «کار نمایشی» و «کار واقعی» گفت: «نتیجه هشت سال حرف‌های دولت فعلی درباره خانم‌ها، هیچ بوده است. زنان سرپرست خانوار هیچ امکان بیشتری پیدا نکردند. اشتغال زنان بهبود پیدا نکرد. دولت برای ماموریت‌هایی که برای زنان مطرح کرده، حتی یک جلسه هم تشکیل نداده است. دولت نسبت به زنان روستایی یک طرح تعریف کرد با بودجه ۵۰۰ میلیونی که فقط برای ۵۱۰ نفر اجرا شد؛ این یعنی کار نمایشی.»

جلیلی در ادامه نیز با استفاده از شیوه متداول اولویت‌بندی مطالبات برای زنان و بی اهمیت جلوه‌ دادن حق انتخاب پوشش، به سخنان مهرعلیزاده که گفته بود چرا دستگاه قضایی به خاطر بیرون بودن موی زنان برای آن‌ها پیامک وحشت می‌فرستد، گفت: «این‌که دل‌سوزی می‌کنیم چرا پیامک حجاب برای زنان رفته، هزاران خانم بودند که مشکلات معیشتی داشتند.»

علیرضا زاکانی: همتی کدام زنان را می‌گوید؟!

سهم زنان در گفته‌های «علیرضا زاکانی»، نماینده قم در مجلس شورای اسلامی و کاندیدای انتخابات ریاست جمهوری سیزدهم فقط یک حمله‌ به عبدالناصر همتی بود. زاکانی هم از همان شیوه متداول بی اهمیت جلوه دادن مطالبات زنان که جلیلی نیز از آن استفاده کرده بود، بهره برد. او با خطاب قرار دادن همتی گفت: «از کدام زنان می‌گویید وقتی مردم درگیر اولیات زندگی خود هستند.»

او در جایی دیگر از گفته‌های خود نیز بدون این ‌که از زنان حرفی به میان بیاورد، گفت نرخ باروری باید ۲.۳ درصد شود و به همین دلیل به دنبال بیمه کردن سه و نیم میلیون زوج نابارور در ایران است و ازدواج را تسهیل خواهد کرد.

امیرحسین قاضی‌زاده هاشمی: حالا که این‌طور است، همه کابینه‌ام را از خانم‌ها انتخاب می‌کنم!

در اواخر مناظره دوم بود که «امیرحسین قاضی‌زاده هاشمی» که با وجاهت یک پزشک متخصص و جراح در گفت‌وگوهای انتخاباتی حاضر شده بود، پرده از افکار خود برداشت و با تمسخر گفته‌های ‌عبدالناصر همتی و محسن مهرعلیزاده، درباره حضور زنان در کابینه احتمالی آن‌ها گفت: «حالا که این طور است، من همه کابینه خودم را از خانم‌ها انتخاب می‌کنم.»

اما مثل این‌که تازه متوجه شده باشد چه کرده است، دوباره تغییر لحن داد و سوار بر وجاهت پزشک و جراح بودن خود شد و گفت: «رییس ستاد انتخاباتی من یک خانم و مادر سه فرزند است. موضوع شایسته‌سالاری است و مادران هم می‌توانند فعالیت اجتماعی کنند.»

هرچند احتمالا قاضی‌زاده فکر می‌کند که لحن تمسخرآمیز خود را با گفتن این ‌که رییس ستاد انتخاباتی ‌او یک زن است، جبران کرده ولی همین‌که بلافاصله مادر بودن آن زن را به رخ ‌کشید و ‌گفت که مادران هم می‌توانند فعالیت اجتماعی کنند، نشانه سرسپردگی این کاندیدا به گفتمانی است که زنان را پیش از هر چیز، مادر می‌خواهد و فقط در کنار آن، به آن‌ها اجازه می‌دهد در جهت تقویت همان نقش مادری و تحکیم ایدئولوژی حاکم فعالیت کنند. وگرنه همگان می‌دانند فعالیت اجتماعی زنانی که بخواهند مغایر با چارچوب حاکم فعالیت کنند، با زندان و محرومیت از کار و زندگی اجتماعی پاسخ داده خواهد شد.

زنی که قاضی‌زاده هاشمی حتی نام او را بر زبان نیاورد ولی بلافاصله ‌گفت که مادر سه فرزند است، «زهرا شیخی»، نماینده اصفهان در مجلس یازدهم است. یک جست‌وجوی ساده در اینترنت نشان می‌دهد که دو روز پیش، قاضی‌زاده هاشمی، مردی به نام «مهدی بادپا» را جایگزین شیخی کرده است تا رییس ستاد مردمی وی باشد. بنابراین حتی این ادعا که رییس ستاد او مادر سه فرزند است، اگر نگوییم دروغ است، واقعیت ندارد.