سندرم دولت مستعجل و نیمه کاره ماندن مذاکره اتمی؛ تکرار تاریخ

«رافائل گروسی»، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گفته است برای رفع تحریم‌های امریکا از ایران و بازگرداندن جمهوری اسلامی به محدودیت‌های اتمی، باید منتظر دولت جدید ایران ماند.

گروسی درباره وضعیت مذاکرات احیای «برجام» که از دو ماه پیش در وین در جریان است، گفته است: «همه می‌دانند که در این مرحله باید منتظر دولت جدید ایران بود.»

این اولین بار نیست که مذاکرات درباره مسایل اتمی جمهوری اسلامی با به پایان رسیدن عمر یک دولت هم‌زمان می‌شود.

**

با این که جمهوری اسلامی از اواخر فروردین ۱۴۰۰ تلاش کرده است تا مذاکرات احیای برجام برای رفع تحریم‌های اتمی را پیش از رسیدن موعد انتخابات ریاست جمهوری به سرانجام برساند اما در نهایت نه تنها رفع مذاکرات به قبل از انتخابات نرسید که حالا مدیرکل آژانس می‌گوید باید منتظر تشکیل دولت جدید ایران هم شد. اختلاف دو طرف در هفته‌های اخیر بالا گرفته و رفع تحریم از ایران هم بدون رضایت آژانس از کیفیت همکاری جمهوری اسلامی، امری نشدنی است.

رییس جمهوری که جانشین «حسن روحانی» می‌شود، ۱۲ مرداد کار خود را آغاز می‌کند و تا اعضای کابینه خود را تکمیل کند، تا اواخر شهریور طول می‌کشد. هشت سال پیش که روحانی به ریاست جمهوری رسید، با این‌که ایران و امریکا ماه‌ها قبل از آن مذاکرات مستقیمی در عمان انجام داده بودند، رسیدن به توافقی که بخشی از پول‌های بلوکه شده جمهوری اسلامی را آزاد کرد، به آذر ماه، یعنی سه ماه پس از روی کار آمدن دولت جدید کشیده شد.

گرچه سیاست‌های اتمی ایران محصول تصمیم آیت‌الله «علی خامنه‌ای» است اما دولت‌ها مسوول اجرای آن هستند.حالا باز هم برای بار دیگر در تاریخ مذاکرات اتمی جمهوری اسلامی، زمان تغییر دولت در ایران باعث شده است که رسیدن به توافق عملا به دولت بعدی محول شود. تجربه دولت‌های اروپایی و دولت ایالات متحده از مذاکره با جمهوری اسلامی در اواخر عمر دولت چندان امیدوار کننده نیست.

در آخرین هفته‌های ریاست جمهوری «محمد خاتمی»، گروه مذاکره کننده اتمی جمهوری اسلامی که به ریاست روحانی فعالیت می‌کرد، به توافقی با کشورهای اروپایی رسید که در ازای تعلیق غنی سازی اورانیوم در ایران، پرونده این کشور در شورای حکام آژانس بین‌المللی از حالت ویژه خارج و خطر ارسال پرونده به شورای امنیت هم لغو شود.

با طولانی شدن مذاکرات، آیت‌الله خامنه‌ای تصمیم گرفت به تعلیق بخشی از فرایند غنی سازی اورانیوم پایان دهد و اصرار کرد تا این تصمیم در آخرین روزهای ریاست جمهوری خاتمی عملی شود. جمهوری اسلامی این تصمیم را عملی کرد اما غنی‌سازی اورانیوم را از سر نگرفت. با این حال، شکسته شدن توافق با سه کشور اروپایی، باعث متشنج شدن فضا شد.

کشورهای اروپایی قطع‌نامه‌ای در شورای حکام صادر کردند و «محمود احمدی نژاد» که در بیان و عمل نظرات بسیار تندرویی داشت، حکومت ایران را راضی به شروع غنی سازی اورانیوم کرد که به ارسال پرونده به شورای امنیت، قطع‌نامه‌های متعدد و در نهایت تحریم‌های تا آن زمان بی‌سابقه منجر شد.

ماه‌ها مذاکرات اروپایی‌ها با جمهوری اسلامی با روی کارآمدن دولت احمدی نژاد در چند ماه کاملا از دست رفت. همین تجربه در پایان دولت وی هم تکرار شد؛ با این تفاوت که این بار نمایندگان دولت ایالات متحده هم در آن حضور داشتند. مذاکره کننده ارشد اتمی که آن زمان «سعید جلیلی» بود، در هفته‌ها مذاکره با گروه ۱+۵، به توافقی با آن‌ها نرسید.

 با این که آیت‌الله خامنه‌ای هم‌زمان در مذاکرات پنهانی مستقیم با امریکا که در عمان برگزار می‌شد، چراغ سبز پذیرفتن محدودیت‌های اتمی را نشان داده بود اما به دلیل در پیش بودن تغییر دولت، نه این اختیار را به جلیلی داد و نه امریکایی‌ها که سرگرم مذاکره پنهانی دیگری با جمهوری اسلامی بودند، آن گفت‌و‌گوهای علنی را جدی گرفتند. مذاکره جدی عملا به تشکیل دولت بعدی موکول شد.

حالا علی‌رغم تلاش جمهوری اسلامی، به نظر می‌رسد تاریخ یک بار دیگر در حال تکرار شدن است. مقام‌های ایرانی دو ماه پیش از انتخابات، مذاکره برای احیای برجام را آغاز و توافقی برای کار دوربین‌های آژانس امضا کردند که تاریخ انقضای آن پیش از انتخابات بود.

با این کار، جمهوری اسلامی عملا نوعی ضرب‌الاجل برای واداشتن امریکا به توافق پیش از تغییر دولت ایران تنظیم کرد. مذاکره کنندگان اتمی ایران احتمالا تصور کرده بودند که مذاکره صرفا برای بازگشت به وضعیت پیش از خروج امریکا از برجام، با توجه به این که همه مفاد توافق از قبل آماده است، نباید زمان‌بر باشد اما گفت‌وگوها در عمل طور دیگری پیش رفت.

جمهوری اسلامی با در پیش گرفتن سیاست «وحشت اتمی»، سبد ذخایر اورانیوم غنی شده خود را تنوع داده و به میزان آن به شکل چشم‌گیری افزوده است. دولت «جو بایدن» این موضوع را جدی گرفته و آن را خطری عنوان کرده است که با آن جمهوری اسلامی از زمان تصمیم تا رسیدن به سلاح اتمی تنها چند هفته فاصله دارد.

به نظر می‌رسد احتمال رفع تحریم‌های اتمی با هدف کم کردن از ذخایر اورانیوم ایران کاملا وجود دارد اما این‌که برداشتن تحریم‌ها به عمر دولت روحانی برسد، تردید جدی وجود دارد.

روحانی حتی اگر پس از معلوم شدن جانشین خود موفق شود کار رفع تحریم‌ها را در دولت خود به سرانجام برساند، بهره‌ای از رسیدن منابع مالی دوباره به جمهوری اسلامی نمی‌برد.