«آیت‌الله رئيسی»؛ این عنوانی است که در مصاحبه مطبوعاتی «ابراهیم رئیسی» از سوی نمایندگان رسانه‌های حامی حکومت استفاده می‌شد. آیا ابراهیم رئيسی آیت‌الله است؟
***
در مصاحبه مطبوعاتی ابراهیم رئیسی، رییس‌جمهوری دوره سیزدهم، مجری و برخی از رسانه‌های اصول‌گرا از عبارت «دکتر» یا «آیت‌الله دکتر» برای او استفاده می‌کردند. مطرح شدن موضوع شش کلاس سواد ابراهیم رئیسی در مناظره‌های انتخابات دلیل اصرار بر استفاده از عبارت دکتر است.
او این مشکل را درباره تحصیلات حوزوی نیز دارد؛ تنها حدود پنج سال به شکل رایج در حوزه درس خوانده است و بقیه تحصیلات حوزوی وی هم‌زمان با سمت‌های قضایی او، در تهران بوده‌اند، نه در قم و مشهد.
رئیسی هم‌چنین هرگز درس خارج فقه و اصول را در حوزه علمیه قم یا مشهد تحصیل نکرده است. او با این حال و با وجود داشتن سمت‌های قضایی بالا در ۴۱ سال گذشته، مدعی است که هم تحصیلات حوزوی دارد و اینک درس خارج تدریس می‌کند و هم دکترا گرفته است.
«محسن کدیور»، پژوهشگر دینی به کنایه این موضوع را از «معجزات جمهوری اسلامی» خوانده و ضمن بررسی سابقه تحصیلات حوزوی رئیسی، نوشته که او نه فقیه است و نه حتی مجتهد.
در این میان اما «حسن فرشتیان»، حقوق‌دان و دین‌پژوه ایرانی یادآوری می‌کند که رییسی بر اساس معیارهای حکومت جمهوری اسلامی، مجتهد محسوب می‌شود چون رییس قوه قضاییه و عضو مجلس خبرگان رهبری است اما این معیارها با معیارهای ساختار سنتی حوزه متفاوت است.
او میگوید در ساختار حوزوی، رئیسی به عنوان مجتهد مشهور نیست ولی در ساختار سیاسی حکومتی، اشتغال او در مناصب فوق، به معنای مجتهد شناخته شدن وی توسط ساختار حاکمیت است.
فرشتیان اضافه می‌کند که مراجع تقلید در گذشته به شاگردانی که سال‌ها آن‌ها را می‌شناختند و به این نتیجه رسیده بودند که به استقلال در صدور فتوای دینی و به تعبیری اجتهاد رسیده‌اند، اجازه اجتهاد می‌دادند.
به گفته وی، اجتهادی که در جمهوری اسلامی به افراد داده می‌شود، به کلی متفاوت است؛ برای مثال، در انتخابات مجلس خبرگان رهبری از افراد امتحان کتبی می‌گیرند و اگر در این امتحان موفق شوند، اجتهاد آن‌ها را تایید می‌کنند. در حالی که ساختار اجتهاد در حوزه بر اساس امتحان گرفتن نبوده و شبیه دوره‌های تخصصی پزشکی بوده است که افراد پس از دو یا سه سال کار عملی در بیمارستان، مدرک خود را می‌گیرند و نه بر اساس امتحان. در حوزه‌ها نیز طلاب برجسته پس از مشارکت در دروس خارج فقه و اصول اساتید خویش و در روند تبادل و بحث و نظر فقهی و اصولی به اجتهاد می‌رسند.
با این توصیفات، ابراهیم رئیسی بر اساس استانداردهای حکومتی در جمهوری اسلامی مجتهد محسوب می‌شود اما این عنوان سیاسی است و در ساختار سنتی حوزه جایگاهی ندارد. حتی در ساختار خود جمهوری اسلامی نیز ابراهیم رئیسی در میان روسای قوه قضاییه پس از انقلاب ۱۳۵۷ پایین‌ترین جایگاه حوزوی را داشته است.
او گفته است که در مشهد، در مدرسه ابتدایی «جوادیه» درس خوانده، سپس به حوزه علمیه «نواب» و پس از مدت کوتاهی به مدرسه علمیه آیت‌الله «موسوی‌نژاد» رفته و سپس در سال ۱۳۵۴ در سن ۱۵ سالگی به توصیه برادر بزرگ خود به قم رفته است.
در همین حال، محسن کدیور نوشته است که معلوم نیست او دوره سطح را هم به اتمام رسانیده باشد.
دوره مقدمات اولین دوره و سطح دوره بعدی در حوزه علمیه است. دوره سطح معمولا حدود هشت سال یا ۹ سال طول می‌کشیده است.
«حسن یوسفی اشکوری»، محقق و دین‌پژوه نیز میگوید رئیسی در مدت حضور در حوزه علمیه قم، تنها می‌توانسته است «جامع المقدمات(مقدمات)» را خوانده باشد.
با این حال، او پس از انقلاب و در حالی که هنوز ۲۰ سال نداشته، وارد سمت‌های قضایی شده است.
رئیسی مدعی شده در سال اول پذیرش مسوولیت دادستان انقلاب اسلامی در کرج، با سه نفر از طلبه‌ها، حضور در یک دوره فقهی با تدریس آیت‌الله «مدرسی» را آغاز کرده است و برای آن که به اشتغالات اداری او ضربه‌ای وارد نشود، زمان آن را در هماهنگی با استاد، اولین ساعات صبح‌گاهی تنظیم کرده بود.
او گفته که این رویه را علاوه بر صبح‌ها، در تعطیلات با برخی روحانیون دیگر هم ادامه داده است؛ دوره‌ای که رئیسی از آن نام برده، اوج درگیری‌های نیروهای امنیتی و دادستانی با نیروهای مخالف جمهوری اسلامی بوده است که مقامات قضایی از اشتغالات زیاد و فعالیت شبانه‌روزی خود در آن سال‌ها سخن می‌گویند.
دهه ۷۰ نیز زمان ادعایی رئیسی و وب‌سایت‌های طرف‌دار او برای آغاز شرکت مجدد در کلاس‌های دروس حوزوی است. اما این بار دروس مقطع بالاتر، یعنی «سطح خارج» بوده است. از «محمود هاشمی شاهرودی» و «مجتبی تهرانی» در کنار «علی خامنه‌ای» به عنوان مدرسان دروس حوزوی رئیسی نام برده می‌شود.
این ایام مقارن با ابتدای دهه ۷۰ است که خامنه‌ای دو سه سالی پس از آغاز رهبری و برای جا انداختن موضوع مرجعیت خود، درس خارج خود را آغاز کرد.
معلوم نیست که کلاس های این مدرسان چند روز در هفته تشکیل می‌شده‌اند و رئیسی چند جلسه در آن‌ها شرکت کرده است.
او هم‌چنین از سال ۱۳۸۰ تدریس سطح دروس حوزوی در مدارس «مجد»، «امیرالمومنین»، «امام حسین» و «مروی» را هم به عهده گرفت. فلسفه برخی از این دروس اما توسعه روابط سیاسی افراد بوده است، نه درس خواندن؛ از جمله «مرتضی لطفی»، یکی از شاگردان آیت‌الله «حسینعلی منتظری» ماجرایی را به نقل از یک قاضی درباره رئیسی نقل کرده و گفته او مکاسب درس می‌داده است و شاگردانش نیز بیشتر قاضی بوده‌اند و برای آشنایی بیشتر با او برای انتصابات، در این کلاس‌ها حاضر می‌شدند.
رئیسی در این ایام با مدرک معادل حوزوی، دانشجوی کارشناسی ارشد حقوق خصوصی «مدرسه عالی شهید مطهری» بوده است.
«محسن کدیور» در این باره به کنایه نوشته است که او با وجود شغل تمام وقت معاونت اول قوه قضاییه، هم‌چنان وقت کافی برای گرفتن دو درس خارج فقه و اصول، تدریس حوزوی (قواعد فقه)، تدریس دانشگاهی در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری (در «دانشگاه امام صادق»، مدرسه عالی مطهری و «دانشگاه آزاد اسلامی») و تحصیل در دوره دکتری هم داشته و این از «معجزات» جمهوری اسلامی است.
رئیسی از سال ۱۳۸۵ توسط شورای نگهبان به عنوان مجتهد به رسمیت شناخته شد و برای انتخابات مجلس خبرگان رهبری تایید صلاحیت شده است. درباره شرایط نامزدهای مجلس خبرگان نوشته شده است: «اجتهاد در حدی كه قدرت استنباط بعضی مسایل فقهی را داشته باشد و بتواند ولی‌فقيه واجد شرايط رهبری را تشخيص دهد.»
تایید صلاحیت نامزدهای انتخابات این مجلس نیز البته بیشتر تابع موضوعات سیاسی بوده است تا موضوعات تخصصی.
او پس از سال ۱۳۹۴، در مدرسه «نواب» در مشهد تدریس خارج فقه وقف را آغاز کرد تا عنوان آیت‌الله را برای خود تثبیت کند.
ارتقا از حجت الاسلام به آیت الله
پس از پیروزی ابراهیم رئیسی در انتخابات ریاست جمهوری، «حسین نوری همدانی»، مرجع تقلید در پیام تبریک خود او را «حجت‌الاسلام والمسلمین» خواند.
عناوین استفاده شده برای رئیسی توسط رهبر جمهوری اسلامی نیز در سال‌های گذشته خبرساز شده‌اند. خامنه‌ای در اسفند ۱۳۹۴ برای او در حکم انتصاب به تولیت آستان قدس رضوی، «حجت‌الإسلام» را به کار برد. حدود یک سال بعد اما رسانه‌های اصول‌گرا برای وی عنوان «آیت‌الله» را به کار بردند و از همان زمان زمزمه‌هایی نیز درباره اضافه شدن رئیسی به فهرست گزینه‌های جانشینی رهبری مطرح شد.
با این حال، علی خامنه‌ای در سال ۱۳۹۷ نیز در حکم انتصاب رئیسی به ریاست قوه قضاییه، او را حجت‌الاسلام والمسلمین خطاب کرد. «صادق لاریجانی» هنگام انتصاب به ریاست قوه قضاییه با عنوان حجت‌الاسلام والمسلمین و در پنج سال دوم انتصاب، به همین سمت آیت‌الله خوانده شده بود.
به کار برده شدن عبارت حجت‌الاسلام برای رئیسی برای برخی از جوانان اصول‌گرا نیز سوال شده بود.
خبرگزاری «تسنیم» در واکنش به این ابهام‌ها نوشت برخی افراد در فضای حقیقی و مجازی مغرضانه یا از روی ناآگاهی با اشاره به مورد خطاب قرار گرفتن رئیسی با عنوان حجت‌الاسلام ایراد گرفتند که رییس جدید قوه قضاییه شرط اجتهاد برای انتصاب ریاست دستگاه قضا را ندارد.
این خبرگزاری بدون اشاره به تحصیلات حوزوی رئیسی، این استدلال را به کار برد که «روح‌الله خمینی» نیز در صدور حکم ریاست دیوان عالی کشور برای «محمدحسین بهشتی» و ریاست دادستانی کل کشور برای «عبدالکریم موسوی اردبیلی»، از عنوان حجت‌الاسلام استفاده کرده بود.
پیش از انتصاب ابراهیم رئیسی به سمت ریاست قوه قضاییه و در دوره تصدی سمت دادستانی کل کشور، «میزان»، خبرگزاری رسمی قوه قضاییه از عنوان حجت‌الاسلام برای رئیسی استفاده می‌کرد. این خبرگزاری پس از انتصاب رئیسی به ریاست قوه قضاییه، عبارت «آیت‌الله دکتر ابراهیم رئیسی» را برای او استفاده کرد.
هر چند موضوع استفاده از این القاب در جمهوری اسلامی به یک رویه سیاسی تبدیل شده است. پس از اعتراضات سال ۱۳۸۸، «عبدالرضا داوری»، معاون خبری خبرگزاری «ایرنا» دستور داد که برای «اکبر هاشمی رفسنجانی» عنوان حجت‌الاسلام استفاده شود.
در عرف، روحانیون معمولی با عنوان حجت‌الاسلام، روحانیونی که تحصیلات و جایگاه بیشتری در حوزه دارند و در دوره خارج فقه و اصول پیشرفته باشند، حجت‌الاسلام‌والمسلمین و روحانیونی که دروس خارج فقه طولانی‌مدت داشته‌اند، «آیت‌الله» خوانده می‌شوند. «آیت‌الله‌العظمی» نیز برای مراجع تقلید شاخص به کار می‌رود.
حسن فرشتیان، حقوق‌دان و دین‌پژوه میگوید این القاب، عرفی هستند.
به گفته او، پیش از انقلاب ۱۳۵۷ سواد حوزوی، جایگاه اجتماعی و سن، سه موضوع تاثیرگذار برای استفاده از این لقب‌ها بودند و پس از انقلاب نیز موضوعات سیاسی به این سه موضوع اضافه شده‌اند.
او یادآوری می‌کند که حجت‌الاسلام خوانده شدن یک فرد به این معنا نیست که او مجتهد نیست، زیرا اگر فردی شرایط سواد علمی مربوطه را دارا باشد ولی فاقد آن جنبه‌های دیگر باشد، چه بسا مجتهد باشد ولی پیشوند آیت‌الله در مورد وی استفاده نشود.
«محسن غرویان»، استاد حوزه علمیه قم نیز درباره استفاده از عنوان آیت‌الله برای رئیسی گفته بود این فرآیند از شکل سنتی خود خارج و تا حد زیادی سیاسی شده است.
به گفته غرویان، قبلا وقتی شاگردان مراجع اجازه نقل روایت واجتهاد می‌گرفتند، مراجع در اجازه نامه‌ها از این عناوین استفاده می کردند اما اکنون انضباط خاصی در کار نیست.
در این بین، آیت‌الله شدن ابراهیم رئیسی با وجود داشتن سمت‌های قضایی و اشتغالات کاری، شبیه موضوع «یک‌شبه آیت‌الله شدن» و پس از آن مرجع شدن آیت‌الله خامنه‌ای است که در ۳۰ سال گذشته بحث‌های دامنه‌داری درباره آن مطرح بوده است.
آیت‌الله «حسین وحید خراسانی»، از مراجع تقلید قم در سال ۱۳۹۳ گفته بود: «کار به جایی رسیده که بعضی‌ها یک جفتک می‌اندازند، آیت‌الله می‌شوند، یک جفتک دیگر می‌اندازند، آیت‌الله العظمی می‌شوند، حالا هم جفتک انداخته، می‌خواهند مرجع تقلید اعلم شوند.»
با این وضعیت، در صورت پروژه رهبر شدن رئیسی، باید منتظر عبارت‌های جدیدتر و یک شبه دیگر درباره او نیز بود.
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر