ساتنیک آقابابیان، خواننده اپرا و بازیگر ارمنی ایرانی

مهوش شیرازی؛شهروندخبرنگار

ایران را تمامی ایرانیان، فارغ از عقاید شخصی، دین یا مذهب‌شان ساخته‌اند. شهروندخبرنگاران «ایران وایر» در مجموعه‌ای، چهره‌های برجسته اقلیت‌های دینی و مذهبی را معرفی می‌کنند. شما هم اگر با شخصیت‌های برجسته اقلیت‌های دینی آشنایی دارید یا داستان زندگی و خدمات آن‌ها را می‌دانید، با ایمیل [email protected] تماس بگیرید و روایت خود را با ما در میان بگذارید.

***

«ساتنیک آقابابیان» معروف به «مادام ساتو پری آقابابوف» متولد ۱۲۷۹ خواننده اپرا، بازیگر تئاتر، سینمادار و نمایش‌نامه‌نویس ایرانی ارمنی‌ و جزء نخستین خوانندگان اپرای زن ایرانی بود. از وی در منابع فارسی به عنوان «مادام پری آقابابوف» یاد شده ‌است.

همسر وی رافائل آقابابوف یک ارمنی-روسی بود و وکیل دادگستری بود. آلکس آقابابوف، موسس داریوش فیلم (و پیشگام کار دوبله فیلم در ایتالیا) نیز فرزند او بود.

او همچنین در زمینه بازیگری نمایش و نمایشنامه‌نویسی نیز فعالیت داشته است. آقابابوف دانش‌آموخته کنسرواتوار شارلتنبورک برلین و کنسرواتوارهای سلطنتی مسکو، رم و فرانسه در رشتۀ آواز، باله و نمایش بود.

آقابابوف در برلین و مسکو دوره آواز و تئاتر را گذراند. وی که آوازخوان اپرا بود، در دهه‌های ۱۳۰۰ و ۱۳۱۰ خورشیدی در نمایش‌هایی همچون «پریچهر و پریزاد»، «شب هزار و یکم» و «الهه» آواز خواند و ایفای نقش کرد.

ساتنیک آقابابوف نویسنده‌ای توانا، خواننده‌ای تابوشکن و هنرپیشه‌ای کم‌نظیر بود تا جایی که «سعید نفیسی»، نویسنده شهیر ایرانی از او به منزله مردمک چشم جامعه هنری ایران یاد می‌کند. سعید نفیسی در ۱۳۰۴ خورشیدی، در آستانه سفر کوتاه‌مدت مادام پری به خارج، از او به منزله مردمک چشم جامعه هنری تهران یاد کرده و «مسعود کوهستانی‌نژاد» وی را در زمره بزرگان عرصه نمایش در ایران دانسته است.

آقابابوف در دهه ۱۳۰۰ خورشیدی همکاری با «رضا کمال شهرزاد» را آغاز کرد و در نمایشنامه‌های موزیکال وی شرکت کرد و آواز خواند. وی جزء نخستین زنان ایرانی محسوب می‌شود که بر روی صحنه نمایش اپرا خواند و لباس بازی به تن کرد و به بازیگران دیگر نیز لباس بازیگری پوشاند و به عنوان اولین خواننده زنِ ایرانیِ ارمنی در دوران معاصر، نقش به‌سزایی در اعتلای این هنر داشت. آقابابوف بین سال‌های ۱۲۹۷ تا ۱۳۰۰ در بسیاری از نمایشنامه‌هایی که در تئاترهای مختلف تهران روی صحنه آورده می‌شدند، نقش‌آفرینی کرد و به عنوان خواننده اپرت‌هایی به زبان فارسی نیز بر صحنه رفت.

آقابابوف که تحصیلات خود را در رشته‌های آواز، باله و نمایش در کنسرواتوار شارلتنبورگ برلین، کنسرواتورهای سلطنتی مسکو، رم و پاریس به اتمام رسانده بود در سال ۱۲۹۵ «جمعیت نمایشی مادام پری آقابابوف» را تهران تاسیس کرد. او در سال ۱۳۰۶ اپرت الهه جشن گلها را نوشت و در سال ۱۳۰۷ آن را به روی صحنه برد. موضوع این اپرت داستانی تخیلی درباره تحول طبیعت هنگام شروع فصل بهار و جشن گلهاست که با پذیرایی از ملکه گلها آغاز می‌شود و با رفتن ملکه گلها فصل پاییز فرا می‌رسد و گلها پراکنده می‌شوند. نقش ملکه گل را در این اپرت خود خانم آقابابوف بازی می‌کند. آقاباییان همچنین در سال ۱۳۰۷ سینما-تئاتر پری را در میدان مخبرالدوله تاسیس کرد. این سینما-تئاتر در سال ۱۳۰۹ تعطیل شد و فقط کار سینمای آن ادامه پیدا کرد.

از خوانندگان ارمنی تنها کسی که نامش در فهرست فارسی آمده، خانم «پری آقابابوف» است که در عرصه بازیگری تئاتر و هنر رقص و پانتومیم نیز شایستگی داشت و آن را در کنسرواتوارهای روسیه قبل از انقلاب اکتبر آموخته بود.

آقابابوف مدتی نیز با ارکستر مدرسه عالی موسیقی به سرپرستی کلنل «علینقی وزیری» کار کرد، اما از آنجا که طرز خوانندگی و لهجه او برای شنوندگان فارسی‌زبان کمی بیگانه بود، همکاری‌شان ادامه نیافت. در سال ۱۳۰۲ علینقی وزیری موسیقی را با تئاتر درهم آمیخت و با تاسیس «کلوپ موزیکال» در تهران با کمک چندی از هنرمندان از جمله «آقابابوف، لرتا، مادموازل بلینگ، مادموازل سیرانوش، غلامعلی فکری و فضل‌الله بایگان» و دیگران نمایشنامه‌هایی را اجرا کردند. این نمایشنامه‌ها شامل «گُل سرخ»، «خانم خوابند»، «تشک پرقو»، ‏«شوهر بدگمان» و «دایی کچل» بود که از آثار خود وزیری بودند و با موفقیت در شهرهای رشت و انزلی هم اجرا شدند.

اما از آنجا که طرز خوانندگی و لهجه او برای شنوندگان فارسی زبان کمی بیگانه بود (درست مثل آوازهای مادام لرتا همسر عبدالحسین نوشین که به همراه پیانوی حسین استوار در صفحات Columbia ضبط شده است)، همکاریشان ادامه نیافت. خانم آقابابوف چند نمایشنامه قفقازی از جمله افسانه عشق (۱۳۰۶)، اصلی و کرم (۱۳۰۷) و کمربند سحرآمیز (۱۳۰۸) را نیز اجرا کرد.

او در سال‌های ۱۳۰۰-۱۳۲۰ در تهران شهرت و محبوبیت فوق‌العاده داشت؛ ولی از آن به بعد خبری از او و خانواده‌اش در دست نیست. در برخی منابع سال‌مرگ وی ۱۳۵۸ نوشته شده است و در هیچ منبعی به محل دفن وی اشاره نشده است.

 از همین سری بخوانید:

سرژ آواکیان، گرافیست برجسته ارمنی ایرانی