خشک‌سالی خوزستان به روایت تصویر

اعتراضات گسترده مردم خوزستان بار دیگر توجه‌ها را به بحران کم‌ آبی و فاجعه زیست‌محیطی که سال‌ها گریبانِ این منطقه را گرفته است، جلب کرده‌اند. ایران از آغاز قرن بیست و یکم، با خشک‌سالیِ «آنتروپوژنیک» (خشک‌سالی ناشی از مداخله انسان در طبیعت) مواجه است؛ کم آبی شدید که به طور مشخص به دلیل مدیریت ناپایدار و مخربِ خاک و آب ناشی شده است.

تابستان امسال، کشاورزان خوزستان از آبیاری محصولات خویش قاصر ماندند. گاومیش‌ها، احشام، پرندگان و حیوانات وحشی تلف شدند یا به‌طور دسته‌جمعی مهاجرت کردند. ساکنان منطقه نیز تشنه ماندند. منابع آبی و قنات‌هایی که سابقه‌ای هزاران ساله دارند، در برابر چشمان‌ آن‌ها خشک شدند و از بین رفتند.

جای تعجب هم ندارد؛ پژوهشی که اخیرا انجام شده است، نشان می‌دهد ۷۷ درصد از خاک ایران از منابع آب زیرزمینی استفاده می‌کنند که در این سال‌ها جایگزین نشده‌اند. میزان آب‌هایی که از ۳۰ حوضه‌ رودخانه و ۶۰۹ زیرحوضه برداشت می‌شوند، سه برابر آب‌هایی هستند که به طور طبیعی جایگزین می‌شوند.

امروز رودخانه‌ها و تالاب‌هایِ در حال خشک شدنِ خوزستان گواهی هستند بر فعالیت‌های بی‌ملاحظه و غیرمسوولانه بشر در طول سالیان. سابق بر این، کشتی‌ها تقریباً در تمام امتداد رودخانه «کارون» که آب ۱۶ شهر مختلف را تأمین می‌کرد، رفت و آمد می‌کردند. حوضه رودخانه کارون که سومین آب‌راه بزرگ ایران است، آب ۹ درصد کل مزارع کشاورزی ایران را تأمین می‌کرد و ۱۱ درصد کشت گندم کشور به آن بستگی داشت. اما سطح آب‌های زیرزمینی در حوضه‌های کارون و «کرخه» تنها بین سال‌های ۲۰۰۲ و ۲۰۱۵ به ترتیب ۹۱ هزار و ۱۰۸ هزار هکتار کاهش یافته است.

در دهه‌ ۷۰ میلادی، تالاب «هور‌العظیم»، مردابی عظیم و یگانه که بخشی از میراث جهانی «یونسکو» نیز محسوب می‌شود، میزبان بیش از ۶۰ گونه پرنده مهاجر و انواع متنوعی از آبزیان و گونه‌های گیاهی بود. این تالاب که بین مرز ایران و عراق قرار دارد، بیش از ۳۰۰ هزار هکتار وسعت داشت. در سال ۲۰۱۸، مساحت تالاب هورالعظیم به ۱۳۰ هزار هکتار کاهش یافت. یکی از عوامل این فاجعه، ساخت سد کرخه بین سال‌های ۱۹۹۲ تا ۲۰۰۱ بود. دلیل دیگر آن، نابود کردن غیرمسوولانه‌ تالاب‌های اطراف، به‌ویژه در دوران ریاست جمهوری «محمود احمدی‌نژاد» بود که با هدف استخراج نفت انجام شد.

اما وقتی از آسمان نگاه می‌کنیم، چه تصویری از کوچک شدن آب‌راه‌های خوزستان می‌بینیم؟ در زیر، مجموعه‌ای از عکس‌های ماهواره‌ای از برخی از بزرگ‌ترین منابع آبی استان خوزستان را می‌بینیم که در حد فاصله دهه‌ ۸۰ میلادی تا بهار سال ۲۰۲۱ گرفته شده‌اند.

می‌توانید خط سفید عمودی (slider) روی عکس‌ها را از چپ به راست جابه‌جا کنید تا روند تخریب این حوضه‌های آبی را ببینید.

تالاب «هورالعظیم» از دسامبر ۱۹۸۴ تا دسامبر ۲۰۲۰

 

رودخانه «کرخه»، جنوب «هویزه»، از دسامبر ۲۰۰۱ تا دسامبر ۲۰۲۰

 

رودخانه «کرخه»، شرق «سوسنگرد»، از جولای ۲۰۱۶ تا دسامبر ۲۰۲۰

 

رودخانه «دزفول»، جنوب دزفول، از می ۲۰۰۳ تا مارچ ۲۰۲۱

 

تالاب «شادگان»، از دسامبر ۱۹۸۵ تا دسامبر ۲۰۲۰

 

شمال شرقی تالاب «هورالعظیم»، از دسامبر ۱۹۸۸ تا دسامبر ۲۰۲۰

 

تمام تالاب‌ها، از دسامبر ۱۹۸۴ تا دسامبر ۲۰۲۰

 

دریاچه‌ «ایذه»، از دسامبر ۲۰۰۱ تا دسامبر ۲۰۲۰

رودخانه «جراحی»، بهبهان، از جولای ۲۰۱۲ تا اکتبر ۲۰۲۰