فوتبال المپیک؛ بغض و حسرت زنان ایرانی

آتوسا ایران‌مهر، شهروندخبرنگار، تهران 

پیش از آن‌که کاروان ورزشکاران حاضر در رقابت‌های المپیک در مراسم افتتاحیه رژه بروند، مسابقات فوتبال المپیک آغاز شد؛ چه در بخش مردان و چه در بخش فوتبال زنان. بازی‌های زنان در سه گروه ۴ تیمی برگزار می‌شود و در نهایت، ۸ تیم به دور حذفی صعود می‌کنند. 

از اولین بار که زنان فوتبالیست حق حضور در رقابت‌های المپیک را به دست آوردند، فقط ۲۵ سال می‌گذرد. فوتبال نوپای زنان ایران اما تنها در سه دوره از این انتخابی مسابقات برای حضور در المپیک شرکت کرده است.

حکایت المپیک و فوتبال زنان ایران، بازگوکننده بخشی از تبعیض‌ها، محدودیت‌ها، امکانات اندک و مجموعه‌ای از بی‌توجهی‌ها در نظام جمهوری اسلامی است. 

گنجاندن فوتبال زنان در جدول المپیک

سال ۱۹۹۶ که فوتبال زنان برای نخستین بار المپیکی شد، هشت کشور از چهار قاره حضور داشتند. نمایندگان آسیا تنها چین و ژاپن بودند. جالب است بدانید که آن روزها، بازی کردن در زمین فوتبال برای زنان ایران ممنوع بود. 

سال ۱۹۹۶در کل کاروان ایران فقط یک ورزشکار زن حضور داشت که از قضا برای نمایش در خاک آمریکا، پرچمداری در افتتاحیه را به او سپردند. بگذریم از این‌که وقتی از المپیک به ایران بازگشت، تهدیدش کردند که او را از صفحه ورزش ایران حذف می‌کنند و دست برقضا، چنین هم کردند. 

نامش «لیدا فریمان» بود و به عنوان تیرانداز اعزامی به مسابقات، تا پایان رقابت‌ها سکوت کرد. اما بعدها: «نمی‌دانم چرا اجازه می‌دهند افرادی که مرا از ورزش گریزان کردند، در راس کار باشند. خدا می‌داند که با تصمیمات غلط خود چند ورزشکار دیگر را مثل من از ورزش فراری داده‌اند. به من گفتند کاری می‌کنیم دیگر اسمی از تو در ورزش نباشد. من هم ورزش را رها کردم.» 

در المپیک ۲۰۰۰ سیدنی هم هنوز فوتبال زنان در ایران فعالیتی نداشت و تازه داشت پای تعدادی محدود از دختران به داخل سالن‌های فوتسال باز می‌شد که خبرش هم تحت عنوان «فوتبال بعد از افطار در ماه رمضان» رسانه‌ای شد. می‌خواستند حساسیت نیروهای تندرو برانگیخته نشود. 

المپیک ۲۰۰۴ آتن، هم‌زمان شد با آغاز فعالیت فوتبال زنان در ایران. اما دختران پا به توپ ایرانی، حتی دوره بعدی هم در مسابقات انتخابی المپیک شرکت نکردند. فدراسیون فوتبال، کمیته ملی المپیک و وزارت ورزش و جوانان، برای آن‌چه بعدها «جلوگیری از حساسیت در جامعه» خوانده می‌شد، اجازه حضور زنان فوتبالیست ایرانی در رقابت‌های انتخابی المپیک را نداده بودند. 

تصور کنید که شما، به عنوان یک شهروند ایرانی، ممکن بود با شنیدن خبر حضور زنان فوتبالیست ایرانی در این مسابقات، «حساس» شوید. 

آن سال، تعداد تیم‌های فوتبال زنان حاضر در المپیک در پکن به عدد ۱۲ افزایش یافت. بازی‌های مقدماتی در قاره‌ها به صورت گروهی برگزار شد. کره شمالی و ژاپن به همراه چین میزبان المپیک، نمایندگان قاره آسیا شدند.  

اولین فرصت المپیکی شدن

المپیک ۲۰۱۲ لندن، زنان فوتبالیست ایران اولین شانس خود برای حضور در المپیک را تجربه کردند. قدم اول‌ خود را هم مقتدرانه برداشتند. 

زنان ایرانی در گروه c با اردن میزبان، بحرین و فلسطین هم گروه بودند. 

فلسطین و بحرین را به ترتیب با ۴ و ۲ گل شکست دادند و مقابل اردن به تساوی رسیدند.

سرمربی «مریم ایراندوست» بود و پدرش «نصرت ایراندوست»، بازیکن و سرمربی سابق ملوان بندرانزلی، مدیر فنی. بسیاری از بازیکنان و مربیان آن تیم را بهترین تیم ملی در تاریخ فوتبال زنان ایران می‌دانند. 

حتی بارقه‌هایی از شانس صعود ایجاد شده بود. به یاد بیاورید که این اسامی چه تیم قدرتمندی ساخته بودند؛ «نیلوفر اردلان»، «سارا قمی»، «فرشته کریمی»، «مریم رحیمی»، «زهرا قنبری»، «افسانه اقبال»، «زمرد سلیمانی»، «آذر موسوی»، «کوهستان خسروی»، «فاطمه ارژنگی»، «وحیده ایثاری»، «کتایون خسرویار» و «هاجر شاه‌ملک‌پور». 

تراژدی حجاب اجباری

دور دوم نیز به میزبانی اردن برگزار شد. ایران با اردن، تایلند، ویتنام و ازبکستان هم‌گروه شد و در صورت صدرنشینی می‌توانست به دور نهایی صعود کند.

در اولین دیدار مقابل اردن، ناظر بحرینی به دلیل نوع پوشش، اجازه بازی به زنان ایران نداد. با یک جست‌وجو در گوگل می‌توان عکس‌های بسیاری از دختران ایرانی را مشاهده کرد که وسط زمین نشسته‌اند و گریه می‌کنند. بازتاب این تصویر در جهان و حتی اشک ریختن برخی از بازیکنان تیم زنان اردن برای دختران ایرانی، هیچ تاثیری در «ایدئولوژی مذهبی و سیاسی» جمهوری اسلامی نداشت. 

یکی از بازیکنان می‌گوید: «داور و ناظر گفتند نمی‌توانید مقنعه سرتان کنید؛ ولی لباس‌تان باید استاندارد باشد. با کلی سر و کله زدن با نماینده فیفا در دور اول موفق شدیم، رضایت‌شان را جلب کنیم. زیر پیراهن‌مان یقه اسکی می‌پوشیدیم. یک کلاه هم برای ما تدارک دیده بودند که از پشت، به یقه لباس کوک می‌زدیم تا بدون مقنعه اما با پوشش کامل سر و گردن بازی کنیم.» 

اما دور دوم ناظر بحرینی گفت کوکی که به لباس زده‌اید، خطرناک است. کادر فنی شب قبل از بازی، از تصمیم ناظر بحرینی باخبر بود. چون در همان جلسه هماهنگی پیش از بازی، حتی ناظر فیفا از یقه بلند لباس‌ها ایراد گرفت. 

بازیکن سابق تیم ملی فوتبال زنان به «ایران‌وایر» می‌گوید: «خانم ایراندوست گفت به خاطر پوشش‌تان نمی‌توانید بازی کنید؛ اما باور نمی‌کردیم. به زمین رفتیم، با این خیال که ناظر فیفا دلش به حال‌مان می‌سوزد. اما این اتفاق نیفتاد و با دنیایی از امید و آرزو حذف شدیم.» 

او که تمایل ندارد نامش فاش شود، از تیمی که به خاطر حجاب اجباری نتوانست به راهش ادامه دهد، این‌گونه توضیح می‌دهد: «آن تیم با انگیزه‌ترین و بهترین تیم ملی زنان بود. می‌توانستیم صعود کنیم. ازبکستان که حالا غول شده، آن زمان از ما می‌ترسید. حتی گفتند به خاطر اینکه تیم ایران بسیار خوب است، ما موضوع پوشش را مطرح کردیم تا حذفشان کنیم. ما شوکه بودیم و نمی‌خواستیم باور کنیم؛ اما خانم ایراندوست گفت گریه نکنید و سرتان را بالا بگیرید.» 

اگر امکان برداشتن حجاب وجود داشت، آیا این کار را انجام می‌دادند؟ می‌گوید: «بله صد در صد. می‌خواستیم بازی کنیم. این تلخ‌ترین خاطره ورزشی بسیاری از بچه‌هاست. هنوز هم از این اتفاق به عنوان بدترین خاطره زندگی‌مان یاد می‌کنیم. نمی‌توانم توصیف کنم چه حالی داشتیم. مظلومانه حذف شدیم. البته وعده‌های زیادی دادند. می‌گفتند احمدی‌نژاد (رییس‌جمهور وقت) می‌خواهد از شما تجلیل کند. اما در عمل هیچ تجلیلی در کار نبود.» 

المپیک ۲۰۱۶ ریو

ایران در دور نخست و در رقابت با لائوس و چین تایپه با عملکردی ضعیف حذف شد تا برای اولین و آخرین بار، نتواند از دور اول صعود کند.

ایران در بازی اول لائوس را ۵ بر ۱ شکست داد. اما در دیدار دوم از چین تایپه با یک گل شکست خورد تا با توجه به پیروزی چین تایپه بر لائوس حذف شود.

«فاطمه ارژنگی» در دقایق ابتدایی ضربه پنالتی را از دست داد. البته علت اصلی باخت، تشنج در اردوی تیم ملی بود. «مهناز امیرشقاقی» هدایت این تیم را بر عهده داشت. گفته می‌شد او پس از حذف مریم ایراندوست در جریان پرونده‌سازی‌های حراست و کمیته انضباطی، از هدایت تیم ملی جوانان به نیمکت بزرگسالان رسید. 

حراست فدراسیون و وزارت ورزش، با تصاویر خصوصی زندگی خانم ایراندوست و همین‌طور اتهام ارتباط با بازیکنان تیم ملی فوتبال زنان ایران، او را برکنار کرده بودند. اتهاماتی که هرگز ثابت نشد. 

بسیاری علت عدم نتیجه‌گیری تیم را اشتباه امیرشقاقی در ادغام بزرگسالان با جوانان می‌دانند. جوانان زیر ۱۹ سال مانند «شبنم بهشت»، «سارا ظهرابی‌نیا»، «حلاله عبداللهی»، «پریا نوروزی» و «ملیکا متولی» اولین حضور برون‌مرزی خود را تجربه می‌کردند.

یکی از بازیکنان آن تیم می‌گوید: «خانم امیرشقاقی بار فنی بالایی دارد؛ اما متاسفانه از لحاظ روانی نمی‌تواند تیمش را کنترل کند. چون خودش عامل اصلی ایجاد تنش در تیم است. او عاشق تکه پراندن و تمسخر بازیکنان است. شرایط روحی ما در چین تایپه به قدری خراب بود که فقط دوست داشتیم بازی‌ها تمام شود و برگردیم ایران.» 

المپیک ۲۰۲۰ توکیو

ایران برای دومین بار، دور نخست مقدماتی المپیک را با برتری پشت سر گذاشت. سرمربی روی کاغذ «مریم آزمون» بود، اما در واقعیت حسین عبدی تیم را تمرین می‌داد و مدیریت می‌کرد. 

او با نام مشاور روی نیمکت نشست تا وجه شرعی قضیه هم رعایت شود. در تمام بازی‌ها از کنار زمین بازیکنان را هدایت می‌کرد و مریم آزمون روی نیمکت نظاره‌گر بود.

ایران ۸ بر صفر لبنان را شکست داد و با هنگ‌کنگ به تساوی رسید تا به لطف تفاضل گل، به عنوان سرگروه به دور دوم برسد.

فلسطین میزبان دور دوم شد که به دلیل منع سیاسی و ممنوع بودن حضور ورزشکاران ایرانی در این کشور، فدراسیون از انصراف تیم زنان خبر داد. اما با تصمیم فیفا میزبانی به قطر رسید. در دور دوم ایران از فیلیپین و چین تایپه شکست خورد و فقط فلسطین را شکست داد تا بار دیگر حذف شود. 

داستان حذف‌ زنان فوتبالیست و حسرت حضور آن‌ها در المپیک فعلا به این نقطه رسیده است. جمهوری اسلامی با سیاست‌های خود در ورزش زنان، می‌تواند این داستان را طولانی‌تر کند. 

مطالب مرتبط:

داستان ایران در المپیک؛ از شازده فریدون تا مصائب همیشگی زنان

آن‌چه باید از المپیک بدانیم؛ از رویای دوکوبرتن تا جنگ و خونریزی