امانت‌الله روشن‌زائر؛ نویسنده و فیزیک‌دان بهایی

لیلا شیخ؛ شهروندخبرنگار

ایران را تمامی ایرانیان، فارغ از عقاید شخصی، دین یا مذهب‌شان ساخته‌اند. شهروندخبرنگاران «ایران‌وایر» در مجموعه‌ای، چهره‌های برجسته اقلیت‌های دینی و مذهبی را معرفی می‌کنند. شما هم اگر با شخصیت‌های برجسته اقلیت‌های دینی آشنایی دارید یا داستان زندگی و خدمات آن‌ها را می‌دانید، با ایمیل [email protected] تماس بگیرید و روایت خود را با ما در میان بگذارید.

***

«امانت‌الله روشن‌زائر»، نویسنده، از فیزیک‌دان‌های پیش‌کسوت ایران و از اساتید اصلی دانشکده علوم «دانشگاه تهران» بود که سال ۱۲۸۶ در روستای «همت‌آباد» شهر آباده، از توابع استان فارس در یک خانواده بهایی متولد شد.

نام پدرش «نصرالله» بود. او دستی نیز در هنر داشت و تار می‌زد. در اوایل کودکی، نزد پدرش خواندن و نوشتن و نیز ریاضیات را آموخت، سپس در مدرسه «همت» آباده به تحصیل پرداخت.

در سال ۱۳۰۱، پدرش او را برای ادامه تحصیل به تهران فرستاد. امانت‌الله تحصیلات ابتدایی و متوسطه خود را در مدرسه «تربیت» تهران که ویژه بهاییان بود، به پایان رساند. مدارس تربيت دختران و تربيت پسران، از مدارس بهایيان در تهران بودند که معلمان بهایی در آن‌جا تدريس می‌کردند. در آن دوران، توجه به تعليم زبان انگليسی در آن مدارس بيش از زبان فرانسه بود.

خودش درباره رفتن به تهران و شروع به تحصیل در مدرسه تربیت می‌گوید: «چون امکانات تحصیل در آباده نبود، به تهران فرستاده شدم. البته خواندن و نوشتن و فارسی را نزد پدر و مادرم یاد گرفته و خیلی بیشتر از حد به فارسی مسلط بودم. بعد از من امتحان گرفتند و گفتند از نظر فارسی برای چهارم ابتدایی و در بقیه دروس برای سوم مناسب هستی. خواهش کردم من را به چهارم بفرستند و چون فارسی من خوب بود، من را به چهارم فرستادند و شاگرد اول شدم.»

روشن‌زائر تحصیلاتش را تا کلاس نهم ادامه داد. از آن جا که فقط تا کلاس نهم امکان تحصیل در مدرسه تربیت وجود داشت، در همان مدرسه مشغول تدریس برای دانش‌آموزان کلاس‌های پایین‌تر شد تا این که به کمک دوستان خود توانست تحصیلات متوسطه را به پایان ببرد و خود را تا حدی برساند که بتواند در کنکور شرکت کند.

روشن‌زائر در سال ۱۳۰۷ در امتحان اعزام محصل به خارج از کشور شرکت کرد و پس از پذیرفته‌ شدن در این امتحان، عازم فرانسه شد. او از جمله نخستین گروه محصلان اعزامی به اروپا بود. او در دانشگاهی در شهر پاریس به تحصیل پرداخت و در همان سال‌های اولیه تحصیل در فرانسه، به رشته فیزیک علاقه‌مند شد و تحصیلات خود را در این رشته ادامه داد. در سال ۱۳۱۴، مدرک دکترا در رشته فیزیک را دریافت کرد.

روشن‌زائر پس از اتمام تحصیلات خود در فرانسه، به ایران رفت و در تهران به کار تدریس در دانشکده علوم دانشگاه تهران مشغول شد. در این دوران، یکی دیگر از مسوولیت‌هایش، ریاست اداره امتحانات آموزش و پرورش بود.

روشن‌زائر هم‌دورهٔ «محمود حسابی» بود و با همکاری هم توانستند اولین آزمایشگاه علوم را که دکتر حسابی در دانشگاه تهران تاسیس کرده بود، گسترش دهند.
به گفتهٔ او، بعد از تکمیل و گسترش این آزمایشگاه در آن زمان، با همکاری «کمال‌الدین جناب» و «علی‌اکبر خمسوی» به آموزش و تدریس دانشجویان دانشکده علوم دانشگاه تهران مشغول شدند.

دکتر امانت‌الله روشن‌زائر در سال‌های پایانی عمر به‌ دلیل بیماری و کهولت سن و به دستور پزشک معالج خود، تحقیق و پژوهش را علی‌رغم میل باطنی کنار گذاشت و تنها به آموزش می‌پرداخت و تا پایان عمر تمام وقت خود را وقف تعلیم و تربیت کرد.

در تاریخ ۱۰ تیر ۱۳۶۰، نامه‌ای با امضای «کمیته بررسی» به «غلامعلی افروز»، معاونت مالی و اداری وقت دانشگاه تهران با عنوان «محرمانه» ارسال شده بود که نشان می‌داد از او درخواست شده است حقوق یا مستمری بازنشستگی کارمندان و اساتیدی که بهایی بودند، قطع شوند. نام امانت‌الله روشن‌زائر نیز در این لیست ۴۲ نفره به چشم می‌خورد.

امانت‌الله روشن‌زائر حدود ۲۳ جلد کتاب تالیف کرده است که شش جلد آن به سفارش وزارت فرهنگ وقت و بقیه کتاب‌ها به سفارش دانشگاه تهران برای سطوح مختلف آموزشی در دبیرستان و دانشگاه تالیف شدند که از جمله آن‌ها می‌توان به فیزیک و شیمی نظام قدیم قبل از سال‌های ۱۳۵۰ و فیزیک نجومی اشاره کرد. این کتاب‌ها هم‌چنان به عنوان کتاب‌های مرجع در ایران مورد استفاده قرار می‌گیرند.

نام امانت‌الله روشن‌زائر به عنوان فیزیک‌دان پیش‌کسوت کشور، در مجموعه کتاب‌های «آشنایی با مفاخر ایران» ثبت شده است. در سال ۱۳۸۶، «انتشارات دانشگاه تهران» از او به همراه تنی چند از مؤلفان و مترجمان این انتشارات تقدیر کرد.

از همین سری بخوانید:

ویگن دردریان؛ خواننده معروف ارمنی

همایون خرم، موسیقی‌دان مشهور و از درویشان گنابادی

ساتنیک آقابابیان، خواننده اپرا و بازیگر ارمنی ایرانی

سرژ آواکیان، گرافیست برجسته ارمنی ایرانی

سلیمان حییم؛ مترجم و فرهنگ‌نویس یهودی ایرانی

دکتر جمال‌الدین مستقيمى؛  پزشک بهایی که پدر آناتومی ایران لقب گرفت

بهروز دارش، مجسمه‌ساز برجسته آشوری ایرانی

کارو لوکاس؛ شخصیت برجسته ارمنی ایرانی و دانشمند علم روباتیک

محمد ابراهیم باستانی پاریزی، نویسنده، مورخ، شاعر ایرانی و از درویشان گنابادی