كیخسرو خسرویانی راستی؛ بنیان‌گذار نخستین چاپخانه زرتشتیان

مرمر تسلیمی؛ شهروندخبرنگار

ایران را تمامی ایرانیان، فارغ از عقاید شخصی، دین یا مذهب‌شان ساخته‌اند. شهروندخبرنگاران «ایران‌وایر» در مجموعه‌ای، چهره‌های برجسته اقلیت‌های دینی و مذهبی را معرفی می‌کنند. شما هم اگر با شخصیت‌های برجسته اقلیت‌های دینی آشنایی دارید یا داستان زندگی و خدمات آن‌ها را می‌دانید، با ایمیل [email protected] تماس بگیرید و روایت خود را با ما در میان بگذارید.

***

«كیخسرو خسرویانی راستی»، بنیان‌گذار نخستین چاپخانه زرتشتیان، مبتكر چاپ كتاب «اوستا» و كتاب‌های دینی و سال‌نمای فصلی زرتشتیان (راستی) در ایران، در سال ۱۲۹۷ خورشیدی در «رحمت‌آباد» یزد به دنیا آمد.

او علاقه فراوانی به درس و آموزش دینی داشت و با راهنمایی «میرزا سروش لهراسب» توانست مدرك ششم ابتدایی را بگیرد. در سن ۱۴سالگی برای دانش‌اندوزی و درآمد بیشتر به هندوستان رفت. سفر او ۱۲سال طول کشید و در سن ۲۶ سالگی به ایران بازگشت. کیخسرو خسرویانی راستی پس از مدتی زندگی در رحمت‌آباد، به تهران رفت و در خیابان «منوچهری»، در مغازه‌ای به‌ نام «راستی» سرگرم به كار فروش نوشت‌افزار شد.

او در این دوران آگاه شد كه کارهای چاپی انجمن زرتشتیان به دلیل ناآگاهی چاپخانه‌ها به واژه‌های اوستایی، با غلط‌های بسیار به چاپ می‌رسند. از این رو ماشین چاپ کوچکی خرید و از چاپ کارت و آگهی و جزوه‌های کوچک دینی آغاز کرد، سپس با ماتریس حروف «دین دبیره» (خط اوستایی) که از هندوستان تهیه کرده و با خود به ایران آورده بود، اولین چاپخانه زرتشتیان را راه‌ انداخت.

تا آن روزگار، زرتشتی دیگری در ایران دست به این کار نزده بود و پس از آن، كتاب اوستا با برگردان و قلم موبد «اردشیر آذرگشسب» و موبد «رشید شهمردان» در چاپخانه راستی به چاپ رسید.

رفته رفته بر حجم و وسعت کار چاپخانه راستی افزوده شد. به همین دلیل، پیش از سال ۱۳۵۲، به مکان وسیع‌تری در خیابان «انقلاب» انتقال یافت و با ۱۵ ماشین مجهز آلمانی، در زمینه حروف‌چینی، لیتوگرافی و صحافی کار خود را توسعه داد تا جایی كه به غیر از آثار تخصصی مربوط به دین زرتشت، آثار ناشران دیگر را در زمینه‌های مختلف نیز به چاپ رساند.

چاپخانه راستی به تدریج با افزایش حجم کار، فعالیت خود را منحصر به چاپ كرد و امتیاز «نشر» را به «انتشارات فروهر» داد. این چاپخانه از سال ۱۳۵۲ تا ۱۳۶۲ با چاپ انواع کتاب، سربرگ و جزوه، جزو سه چاپخانه‌ بزرگ ایران بعد از چاپخانه «اقبال» و «روزنامه کیهان» بود.

از كارهای با ارزش دیگر او كه می‌توان نام برد، چاپ سال‌نما (تقویم) همراه با نام روز و ماه زرتشتی بود. تا سال ۱۳۳۲ خورشیدی، هیچ‌گونه تقویمی كه نام روزهای زرتشتی را داشته باشد، تهیه نشده بود. خسرویانی راستی در این سال اقدام به چاپ تقویم جیبی و دیواری با فرم سال‌نمای راستی كرد .

در این سال‌نماها، به جشن‌ها و مناسبت‌های ایران باستان مانند «نوروز»، «مهرگان»، «سده» و «تیرگان» پرداخته شده و برای آگاهی از هر یک از جشن‌ها، نوشته‌های کوتاهی ارایه شده است. هم‌چنین نام‌گذاری روزهای ماه بر اساس گاه‌شماری ایران باستان در این سال‌نماها آمده بود که نخستین روز با «اورمزد» (اهورامزدا) آغاز می‌شود و روز سی‌ام، «انارام» (فروغ و روشنایی بی پایان) است.

مجله «هوخت» كه در آن زمان تنها نشریه زرتشتی بود و با سردبیری «اردشیر جهانیان» اداره می‌شد نیز از کارهای چاپخانه‌ راستی بود. از آغاز تا پایان مجله‌ هوخت در چاپخانه راستی به چاپ می‌رسید. پس از آن، چند سالی چاپ مجله فروهر نیز در چاپخانه راستی انجام می‌شد.

چاپخانه راستی در سال ۱۳۶۶ به دفتر نشر تبدیل شد و پس از تعطیلی چاپخانه راستی، با استفاده از امکانات دیگر چاپخانه‌های تهران، کار خود را محدود به چاپ سال‌نامه کرد که تحت عنوان «سال‌نامه راستی» در اختیار زرتشتیان قرار می‌گرفت.   

کیخسرو خسرویانی راستی که از پیشگامان در «اتحادیه‌ چاپخانه‌داران» تهران بود، در سال ۱۳۷۳ از سوی سازمان تامین اجتماعی به عنوان خوش‌حساب‌ترین کارفرما در تهران برگزیده شد و در ۱۴ آذر ۱۳۷۷، در حالی که سال‌نامه ۱۳۷۸ را به چاپ رسانده بود، در تهران درگذشت. پس از او، دخترش مهندس «پریرخ خسرویانی» به جای پدر مدیریت و مسوولیت دفتر نشر راستی را بر عهده گرفت.

در حال حاضر محل چاپخانه به دلیل سال‌ها تعطیلی و به سرقت رفتن تعدادی از دستگاه‌های چاپ در سال‌های گذشته، به متروکه تبدیل شده است. دفتر نشر راستی در سال‌های ۱۳۹۰ و ۱۳۹۱ در دو نمایشگاه گاه‌شمار که در محل نمایشگاه مجلس شورای اسلامی برگزار شده بودند، شرکت داشت و در آن نمایشگاه‌ها، کلیشه‌های قدیمی باقی‌مانده از چاپخانه و تعدادی از کتاب‌های قدیمی را در محل موزه به نمایش گذاشت. این نمایشگاه در سال ۱۳۹۲ جمع‌آوری و موزه تعطیل شد.

 

از همین سری بخوانید:

مارگانیتا خفری؛ خواننده، پیانیست و موسیقیدان کلاسیک آشوری

نورعلی الهی؛ عارف، فیلسوف، قاضی و موسیقی‌دان یارسان

ویگن دردریان؛ خواننده معروف ارمنی

همایون خرم، موسیقی‌دان مشهور و از درویشان گنابادی

ساتنیک آقابابیان، خواننده اپرا و بازیگر ارمنی ایرانی

سرژ آواکیان، گرافیست برجسته ارمنی ایرانی

سلیمان حییم؛ مترجم و فرهنگ‌نویس یهودی ایرانی

دکتر جمال‌الدین مستقيمى؛  پزشک بهایی که پدر آناتومی ایران لقب گرفت

بهروز دارش، مجسمه‌ساز برجسته آشوری ایرانی

کارو لوکاس؛ شخصیت برجسته ارمنی ایرانی و دانشمند علم روباتیک

محمد ابراهیم باستانی پاریزی، نویسنده، مورخ، شاعر ایرانی و از درویشان گنابادی