ساموئل خاچیکیان؛ کارگردان ارمنی معروف به هیچکاک ایران

نیلوفر نامجو؛ شهروندخبرنگار

ایران را تمامی ایرانیان، فارغ از عقاید شخصی، دین یا مذهب‌شان ساخته‌اند. شهروندخبرنگاران «ایران‌وایر» در مجموعه‌ای، چهره‌های برجسته اقلیت‌های دینی و مذهبی را معرفی می‌کنند. شما هم اگر با شخصیت‌های برجسته اقلیت‌های دینی آشنایی دارید یا داستان زندگی و خدمات آن‌ها را می‌دانید، با ایمیل [email protected] تماس بگیرید و روایت خود را با ما در میان بگذارید.

***

«ساموئل خاچيكيان»، كارگردان، تدوین‌گر، نویسنده و تهیه‌كننده ارمنی که ۲۹ مهر ۱۳۰۲ خورشیدی در تبریز به دنیا آمد، بعدها از تاثیرگذارترین و مشهورترین کارگردان‌های سینمای ایران شد؛ تا آن‌جا که به او لقب «هیچکاک ایران» داده شده است و از او به‌ عنوان «استاد دلهره و وحشت» سینمای ایران نام می‌برند.

پدرش، «آرسن» در نخستین جمهوری ارمنستان به نمایندگی مجلس رسید ولی با آغاز انقلاب اکتبر روسیه، به ایران مهاجرت کرد، از سیاست کناره گرفت و در تبریز به خرید و فروش قالی روی آورد.

ساموئل خاچیکیان در سال ۱۳۱۷ خورشیدی در نمایش «سویل» در «تئاتر شیر و خورشیدِ» «باغ ملی» تبریز به ایفای نقش پرداخت. رخ‌دادهای سیاسی شكل گرفته در دهه ۲۰ خورشیدی سبب مهاجرت خانواده او به تهران شدند.

در سال ۱۳۳۶، پس از رفتن خانواده‌اش به تهران، همراه با گروهی از دست‌ اندر کاران تئاتر هم‌چون «آرامائیس آقامالیان»، «آرمان هوسپیان»، مادام «یلنا» و «ژوزف واعظیان»، «گروه تئاتری جوانان ارامنه» را در تهران پایه‌ گذاشت. این گروه، سالنی در محوطهٔ «کلیسای مریم مقدس» دایر کرد که با نمایشی از ساموئل با عنوان «سارا» افتتاح شد.

خاچیكیان نخستین فیلم خود را در سال ۱۳۳۱ خورشیدی با نام «بازگشت» ساخت. این فیلم را می‌توان نقطه شروع فعالیت سینمایی او دانست. 

این كارگردان برجسته، شخصیت‌های هنری بسیاری را به سینمای ایران معرفی كرد كه هر كدام از بزرگان و چهره‌های مطرح این صنعت در روزگار خویش شدند.

شش ماه پس از فیلم بازگشت، دومین فیلم خاچیکیان با نام «دختری از شیراز» در سال ۱۳۳۳به نمایش درآمد. او پیش از فعالیت در سینما، در سال ۱۳۲۴ داستانی به نام «برده‌های خاکستری» در روزنامه «آلیک» به چاپ رسانده بود که دست‌مایه‌اش برای فیلم دختری از شیراز شد.
این فیلم، نخستین فیلم ایرانی بود که برای آن آنونس ساختند.

خاچیکیان در زمره نخستین کارگردانان ایرانی بود که عناصر تکنیکی را برای سینما به کار برد و با دکوپاژ بر سر صحنه فیلم‌برداری می‌رفت. او به عنوان فیلم‌سازی نوآور، ساخت فیلم‌های جنایی را در ایران به راه انداخت.

از میان آثار خاچیكیان می‌توان از چهار فیلم «چهارراه حوادث»، «طوفان در شهر ما»، «دلهره» و «ضربت» به عنوان اثرهای كلیدی این كارگردان و آثار محبوب خود او یاد كرد كه هر كدام روایتی متفاوت از هنرش را به نمایش گذاشتند.
فیلم‌های دلهره و ضربت كه به ترتیب در سال‌های ۱۳۴۱ و ۱۳۴۳ خورشیدی تهیه شدند، در زمره مشهورترین فیلم‌های این هنرمند محسوب می‌شوند كه دارای ساختار كلاسیک‌تری هستند و در آفرینش ترس و خلق دلهره، تاثیر شگرفی بر مخاطب گذاشته‌اند. به همین دلیل، خاچیكیان را استاد دلهره و وحشت لقب داده‌اند.

فیلم «یك قدم تا مرگ» این هنرمند در زمان گشایش «سینما حافظ» در سال ۱۳۴۰ خورشیدی با حضور برخی از نویسندگان، منتقدان هنری و خبرنگاران به نمایش درآمد.
این فیلم در نظرسنجی مطبوعاتی، به عنوان بهترین فیلم سینمایی آن سال انتخاب شد.

شناخته‌شده‌ترین فیلمی که خاچیکیان پس از انقلاب کارگردانی کرد، «عقاب‌ها» در سال ۱۳۶۳ بود که یکی از برترین کارهای «سینمای دفاع مقدس» لقب گرفت.

دو فیلم ضربت و عقاب‌ها پرفروش‌ترین فیلم‌های زمانه خودشان در سینما شدند.

او جوایزی هم‌چون بهترین کارگردانی در «نخستین جشنواره فیلم‌های ایران» با عنوان «گلریزان» برای فیلم چهارراه حوادث را كسب كرد. هم‌چنین با حضور در هشتمین دوره «جشنواره فیلم برلین» در سال ۱۹۸۵ میلادی، توانست برای فیلم «شب‌نشینی در جهنم» نامزد دریافت جایزه «خرس طلایی» شود.
جایزه نخستین دوره «جشنواره بین‌المللی فیلم تاشكند» در سال ۱۳۴۸ خورشیدی برای کارگردانی فیلم «ببر مازندران» نیز از جمله جوایز کسب شده این كارگردان ایرانی به شمار می‌رود.

خاچیکیان در ۵۰ سال فعالیت حرفه‌ای مستمر در سینمای ایران، ۴۶ فیلم بلند سینمایی تولید کرد و به تدوین بسیاری از فیلم‌های دیگر پرداخت.

اوهم‌چنین هشت نمایش‌نامه نوشت كه بعدها غیر از ایران، در امریكا و یونان نیز به اجرا در آمدند. آخرین اثر این كارگردان به نام «بلوف»، در سال ۱۳۷۲ با بازی «خسرو شکیبایی» به روی پرده سینما رفت.

خاچیکیان دارای کارشناسی علوم اجتماعی، تاریخ و باستان‌شناسی است. همسر او، «رُزالین» نام داشت و تنها پسرشان، «اروین خاچیکیان» بعدها دستیار تدوین‌گر شد.

این کارگرادان نامی روز ۳۰ مهر ۱۳۸۰، در ۷۸ سالگی در تهران درگذشت. پیکر او بعدازظهر روز پنج‌شنبه سوم آبان از کلیسای «سرکیس مقدس» تشییع و در آرامستان «بوراستان» در جادهٔ «خراسان» تهران به خاک سپرده شد.

از همین سری بخوانید:

مارگانیتا خفری؛ خواننده، پیانیست و موسیقیدان کلاسیک آشوری

نورعلی الهی؛ عارف، فیلسوف، قاضی و موسیقی‌دان یارسان

ویگن دردریان؛ خواننده معروف ارمنی

همایون خرم، موسیقی‌دان مشهور و از درویشان گنابادی

ساتنیک آقابابیان، خواننده اپرا و بازیگر ارمنی ایرانی

سرژ آواکیان، گرافیست برجسته ارمنی ایرانی

سلیمان حییم؛ مترجم و فرهنگ‌نویس یهودی ایرانی

دکتر جمال‌الدین مستقيمى؛  پزشک بهایی که پدر آناتومی ایران لقب گرفت

بهروز دارش، مجسمه‌ساز برجسته آشوری ایرانی

کارو لوکاس؛ شخصیت برجسته ارمنی ایرانی و دانشمند علم روباتیک

محمد ابراهیم باستانی پاریزی، نویسنده، مورخ، شاعر ایرانی و از درویشان گنابادی