طالبان آمد؛ زنان هرات از حضور در دانشگاه و اداره‌های دولتی منع شدند

بعد از دو دهه رهایی از حکومت «طالبان»، با سقوط افغانستان توسط این گروه، آینده زنان در هاله‌ای از ابهام قرار گرفته است. دانشگاه‌ها به دستور طالبان تعطیل شده‌اند، بسیاری از رسانه‌ها فعالیت خود را متوقف کرده‌‌اند و برخی از زنان هم پس از حضور در اداره‌های محل کار خود، به خانه‌هایشان فرستاده شده‌اند.

پیش‌تر، «ذبیح‌‌الله مجاهد»، سخن‌گوی طالبان در گفت‌وگو با «ایران‌وایر» اعلام کرده بود زنان در صورتی می‌توانند به کار و تحصیل خود ادامه دهند که فعالیت‌های آن‌ها مطابق با «شریعت اسلامی» باشد.

مشخص نیست چه در انتظار زنان افغانستانی است؛ آیا قرار است دوباره به دوران سیاه حکومت طالبان بازگردند و از حضور در عرصه عمومی منع شوند یا هم‌چنان می‌توانند به فعالیت‌های خود ادامه دهند؟

***

صبح دومین روز پس از سقوط افغانستان توسط طالبان، هم‌چنان رعب و وحشت در دل زنان موج می‌زند و بسیاری از کنش‌گران حقوق زنان و زنان فعال در جامعه، در خانه‌های خود پنهان شده‌اند. برخی البته توانسته‌اند در محیط کار حاضر شوند. شبکه تلویزیونی «طلوع نیوز» خبر داده که شرایط کابل را توسط خبرنگار زن این رسانه گزارش کرده است. در عین‌حال، در همین روز تعدادی از فعالان حقوق زنان در کابل تجمع و اعلام کرده‌اند:‌ «کار، تحصیل و مشارکت سیاسی حق ما است.»

از سوی دیگر، خبرها حاکی از منع ورود زنان به دانشگاه‌ها و اداره‌ها هستند. معلوم نیست آینده زنان در افغانستان چه‌گونه رقم خواهد خورد اما مسلم، شرایط ناامن امروز برای آن‌ها است. رسانه‌های جهان صدای زنان و نگرانی‌های‌ آن‌ها را به گوش جهانیان می‌رسانند ولی معلوم نیست طی مذاکرات انتقال حکومت، تا چه اندازه دست‌آوردهای زنان حفظ شود.

در تجربه منع ورود زنان به اداره‌های دولتی، «معصومه الکوزی»، از کارمندان اداره مستوفیت [مالیات] استان «هرات» به «ایران‌وایر» می‌گوید پس از سقوط هرات و با فراخوان طالبان که کارمندان دولتی می‌توانند در اداره‌ها حاضر شوند، در محل کارش حاضر شده اما به او گفته‌اند که مرخص است و نیازی به حضورش نیست زیرا این فراخوان تنها مردان را در بر می‌گیرد.

البته الکوزی حجاب هم بر سر داشته است: «با وجودی که مثل همیشه چادر نماز به سر داشتم، جنگ‌جویان طالبان به من اجازه داخل شدن به دفترم را ندادند. تصور نمی‌کردم که در ذهنیت طالبان هیچ تغییر مثبتی نسبت به حضور زنان در اداره‌های دولتی ایجاد نشده باشد. ما برای حضور در عرصه‌های عمومی کنار مردان، خواهیم جنگید و اجازه نمی‌دهیم که یک بار دیگر حقوق زنان را بر باد بدهند. طالبان باید اجازه دهد که زنان دوباره به محل کارشان برگردند.»

معصومه الکوزی مثل بسیاری از زنان افغانستان، تامین‌کننده معیشت خانواده‌اش است.

طالبان در نیمه‌ دوم دهه ۹۰ میلادی در افغانستان حاکمیت داشت. در آن دوران، زنان از بسیاری از حقوق‌ خود، حتی رفتن به مکتب [مدرسه] محروم بودند. هرگاه زنانی بدون محرم شرعی از خانه بیرون می‌رفتند، مورد خشونت طالبان قرار می‌گرفتند و حتی شلاق می‌خوردند.

چنین حافظه‌ای در ذهن مردمان افغانستان، باور به تغییر طالبان را دشوار کرده است؛ به‌ویژه زنانی که دست‌آوردهای خود را از دست داده می‌پندارند یا نگران از دست رفتن آن‌ها هستند.

در هرات، زنان دانشجو اجازه حاضر شدن در کلاس‌های دانشگاه دولتی را پیدا نکرده‌اند. طالبان به آن‌ها تذکر داده‌اند که تا زمان اعمال تفکیک جنسیتی در کلاس‌های درس، حق حضور در دانشگاه را ندارند. به گفته طالبان، هیچ استاد مردی هم نمی‌تواند به دختران دانشجو آموزش دهد.

«مژده فیض‌زاده»، دانشجوی دانشکده حقوق و علوم سیاسی «دانشگاه هرات» در گفت‌وگو با «ایران‌وایر»، برخورد طالبان با خود را توضیح می‌دهد: «آن‌ها نگذاشتند که به دانشگاه وارد شوم. هرچه اصرار کردم، نپذیرفتند. به خانه برگشتم. هیچ معنی نمی‌دهد که طالبان ما را از رفتن به دانشگاه محروم کنند. برای تفکر طالبانی متاسفم. آن‌ها مخالف رشد و حضور زنان در جامعه هستند. من از آن‌ها می‌پرسم که با ممانعت از حضور ما در دانشگاه، چه را می‌خواهند ثابت کنند؟»

خبر ممانعت از حضور زنان در دانشگاه هرات در شبکه‌های اجتماعی موجی از اعتراض به همراه داشت. در پی همین فشار افکار عمومی بود که طالبان اعلام کرد مانع حضور زنان در دانشگاه نخواهد شد.

در خبرنامه دانشگاه هرات آمده است «داوود منیر»، سرپرست این دانشگاه در جمع مسوولان طالبان به صراحت اعلام کرده که ممانعت از حضور اساتید و دانشجویان زن، خط قرمز شروع کلاس‌های درسی است و نباید زنان را از حق کار و تحصیل محروم کرد.

در این خبرنامه هم‌چنین آمده که «مولوی نورالحق مظهری»، معاون اداره تحصیلات عالی جنوب غرب افغانستان گفته است هیچ‌گاه زنان از حق آموزش محروم نخواهند شد. اگرچه طالبان هم پذیرفته است که آموزش را بر زنان حرام نخواهد کرد اما هم‌چنان بر لزوم حجاب اجباری و تفکیک جنسیتی در کلاس‌های درسی اصرار دارد.

دختران افغانستانی پس از سقوط رژیم طالبان، پیشرفت‌های بسیاری داشته‌اند. ۲۰ سال است که جامعه افغانستان تلاش کرده نسلی نو به بار آورد و شاهد پیشرفت‌های آن‌ها باشد. هنوز معلوم نیست مذاکرات در دوران انتقال به چه شکل پیش بروند. اما به نظر می‌رسد جمهوری اسلامی ایران الگویی برای «امارت اسلامی» شده است تا با اعمال محدودیت‌، تبعیض و خشونت علیه زنان، آن‌ها را از رشد برابر محروم کند. اگرچه این وعده‌ها در دوران انتقال حکومت داده شده‌اند ولی معلوم نیست طالبان پس از تثبیت قدرت و احتمالا کسب مشروعیت از جامعه جهانی و به رسمیت شناخته شدن در آن، چه قدر به وعده‌های خود پایبند خواهد بود.