آن‌چه بر خبرنگاران افغانستانی در بازداشت طالبان گذشت

دانیال دایان، شهروندخبرنگار، افغانستان

طالبان وعده داده بود که خبرنگاران می‌توانند آزادانه به فعالیت‌های رسانه‌ای خود ادامه دهند، به شرط رعایت «شریعت اسلامی»؛ اما در پی تظاهرات ۱۶ شهریور در کابل، این گروه ۱۴ روزنامه‌نگار را بازداشت و با برخی هم با خشونت برخورد کردند. خبرنگاران برای پوشش تظاهرات مردمی در محل حاضر شده بودند؛ اما بازداشت و مورد خشونت واقع شدند. این مساله، خلاف وعده‌های این گروه است که تلاش می‌کند خود را پایبند به آزادی اطلاع‌رسانی معرفی کند. این واقعه درست فردای روزی اتفاق افتاد که «فهیم دشتی» روزنامه‌نگار شناخته‌ شده افغانستانی در درگیری‌های «پنجشیر» کشته شد؛ رسانه‌های محلی خبر داده بودند که او در پی حمله هوایی نیروهای پاکستان، کشته شده است. در پی این واقعه، «احمد مسعود» رهبر جبهه مقاومت و پسر «احمد شاه مسعود» دستور قیام ملی صادر کرد.

***

صدها تن از ساکنان «کابل» پایتخت افغانستان با پرچم‌های ملی این کشور به خیابان‌ها آمدند، آن‌هم فقط پس از چند روز تجمع زنان افغانستانی و رویارویی مستقیم با نیروهای طالبان. در پی تجمعات و تظاهرات برخی از شهروندان افغانستانی در استان‌های مختلف و در پی کشته شدن «فهیم دشتی»، تظاهرات گسترده‌ای علیه پاکستان در کابل و برخی شهرهای دیگر برگزار شد که به خشونت کشید؛ از تیراندازی و زخمی شدن شهروندان تا بازداشت و ضرب‌وشتم خبرنگاران.

ویدیوها راوی تصاویری پرخون است؛ صدای تیراندازی شنیده می‌شود. در خصوص «پنجشیر» تنها مقر مقاومت هم اخبار ضد و نقیض منتشر شد؛ نیروهای طالبان گفتند که پنجشیر سقوط کرده است و نیروهای مقاومت هم خبر از ادامه درگیری دادند. از همین روی، صدها تن از شهروندان افغانستان در حمایت از پنجشیر و محکومیت خشونت و پاکستان و همچنین طالبان، به خیابان آمدند. سهم آن‌ها اما باز هم خشونت شد.

طبق اعلامیه انجمن خبرنگاران آزاد افغانستان، ۱۴ خبرنگار داخلی و خارجی طی این تظاهرات بازداشت شدند که پس از چند ساعت آزاد شدند. در این اعلامیه رفتار خشونت‌بار با خبرنگاران محکوم شده و از طالبان خواسته شده است که برای رفع چنین مشکلاتی اقدام کنند.

از سوی دیگر، سازمان گزارش‌گران بدون مرز با انتشار توییتی از بازداشت بیش از ۱۲ خبرنگار داخلی و خارجی در کابل خبر داده و آن را محکوم کرده است: «این خبرنگاران مظاهره علیه پاکستان و برای آزادی، شمار زیادی از زنان و مردان را پوشش می‌دادند و به مدت سه ساعت بازداشت شدند. با برخی از آن‌ها با خشونت رفتار شده است.»

«رضا معینی» مسئول بخش افغانستان و ایران سازمان گزارش‌گران بدون مرز در گفت‌وگو با «ایران‌وایر»‌ در همین‌ رابطه گفت: «طالبان می‌گویند ما به آزادی رسانه‌ها باور داریم و عملا آن را محترم می‌شماریم، اما وقتی ۱۲ تا ۱۴ روزنامه‌نگار را برای چند ساعت بازداشت می‌کنند، این خود اقدام علیه اطلاع‌رسانی است. خواست ما به شکل مشخص همان‌گونه که بارها تاکید کردیم، محترم شمردن آزادی اطلاع‌رسانی در افغانستان است و پایبندی طالبان به آن‌چه که در حرف می‌گویند.»

در جریان پوشش اعتراضات کابل، خبرنگاران تلویزیون‌های «نور»،‌ «کابل نیوز» و همچنین یک عکاس آزاد ضرب‌وشتم شدند و تصویربردار تلویزیون «کابل نیوز» زخمی شده است. همچنین، تصویربردار تلویزیون «طلوع‌نیوز» و «آریانیوز»، خبرنگار «سلام وطندار»، خبرنگار «کلید» و عکاس و خبرنگاران «رویترز» پس از بازداشت توسط طالبان، رها شدند.

«ظفر مومند»، یکی از خبرنگاران رادیو «سلام وطندار» که برای پوشش تظاهرات اعتراضی افغانستانی‌ها علیه پاکستان و طالبان در محل حاضر بود، در گفت‌وگو با ایران‌وایر توضیح داد که طالب‌ها به خبرنگاران تذکر داده بودند که در میان معترضان افرادی برای «آشوب‌گری» حضور دارند و پس از آن بود که شلیک‌های هوایی رخ داد.

او به ایران‌وایر گفت که در چهارراه «زنبق» در شهر «کابل»، طالب‌ها هوایی شلیک کردند و خبرنگاران برای نجات جان خود به هتل «کابل استار» پناه بردند. اما پس از آن‌که هتل را ترک کردند، از سوی طالبان مورد ضرب‌وشتم قرار گرفتند. خبرنگاران به طالب‌ها گفتند که از اهالی رسانه هستند؛ اما انگار گوشی شنوا وجود نداشت: «طالب‌ها دست‌های ما را بستند و به خودرو منتقل‌مان کردند. ما مقاومت می‌کردیم که سوار شویم، اما به زور ما را منتقل کردند.»

به روایت او، چهار ساعت پس از حبس بود که مقام‌های بلندپایه طالبان برای بررسی هویت آن‌ها حاضر شدند و مجوز رهایی‌ ایشان صادر شد.

چند تن دیگر از خبرنگاران بازداشتی به شرط حفظ هویت‌ خود با ایران‌وایر گفت‌وگو کردند. به گفته آن‌ها «استخبارات طالبان» شماره تماس و نشانی خانه‌های آن‌ها را ثبت کرده‌اند. آن‌ها حالا وارد دنیای نگرانی دیگری شده‌اند؛ یعنی احتمال تهدید از سوی طالبان نسبت به خود و خانواده‌های‌ خود.

اعتراض علیه طالبان و پاکستان خصوصا پس از افزایش درگیری‌ها پیرامون «پنجشیر» و کشته شدن «فهیم دشتی» در کابل و شماری از استان‌های افغانستان آغاز شده است. معترضان پاکستان را به مداخله در امور داخلی افغانستان متهم کرده‌اند. همچنین حمایت از طالبان برای جنگیدن در استان پنجشیر، مقر نیروهای مقاومت مردمی علیه طالبان به رهبری احمد مسعود، وجه دیگری از اعتراضات است. معترضان معتقدند که آن‌چه در پنجشیر می‌گذرد، مستقیم به فعالیت‌های پاکستان در راستای اهداف طالبان مربوط است.

از سوی دیگر، منابع مردمی در استان «هرات» به ایران‌وایر خبر داده‌اند که در جریان اعتراضات علیه طالبان و پاکستان، نیروهای استخبارات طالبان، «مرتضی صمدی» عکاس خبرنگار را بازداشت کرده‌اند و تا زمان تنظیم این گزارش خبری از سرنوشت او در دست نیست.

در عین‌حال، روز قبل از این وقایع، یعنی ۱۵ شهریور، بنا به گزارش‌های مردمی دست‌کم دو خبرنگار در استان بلخ، هنگام پوشش اعتراضات توسط نیروهای طالب مورد ضرب‌وشتم قرار گرفته‌اند.

این در حالی است که سازمان عفو بین‌الملل از خشونت طالبان علیه خبرنگاران ابراز نگرانی کرده است. این سازمان در توییتی نوشت که استفاده از حق آزادی تجمع مسالمت‌آمیز، یک حق بشری است و طالبان باید به این حق افغان‌ها احترام بگذارند.

آزادی بیان و رشد رسانه‌ها از جمله بزرگ‌ترین دستاوردهای افغانستان طی دو دهه اخیر به حساب می‌آید؛ اما با قدرت‌گیری طالب‌ها در افغانستان، بیش از هر چیز آزادی بیان است که در خطر جدی قرار گرفته است. با توجه به بازداشت خبرنگاران، به نظر می‌رسد که نگرانی‌ها بابت غیرعملی بودن وعده‌های این گروه، بی‌دلیل نبوده است.

این در حالی است که بسیاری از خبرنگاران از ترس طالبان افغانستان را ترک کرده‌اند و شماری هم در تلاش هستند تا بتوانند از کشور بگریزند. به باور آن‌ها آزادی اطلاع‌رسانی در دوران حاکمیت طالب‌ها «خطرات جانی» برای آنان و خانواده‌های‌ آنان در پی خواهد داشت.

اگرچه «ذبیح‌الله مجاهد» سخن‌گوی طالبان در گفت‌وگو با ایران‌وایر تاکید کرده بود که مخالف فعالیت آزاد رسانه‌ها نیست و از تداوم فعالیت آن‌ها حمایت می‌کند، اما به نظر می‌رسد که این ادعا در حد حرف و وعده باقی مانده است.

پیش‌تر، سازمان گزارش‌گران بدون مرز طی اطلاعیه‌ای اعلام کرده بود که از ۷۰۰ خبرنگار زن شاغل در کابل، تنها ۱۰۰ نفر از آن‌ها به کار خود بازگشته‌اند. بنا بر تحقیق انجام شده از سوی سازمان گزارش‌گران بدون مرز در سال ۲۰۲۰، در کابل ۱۰۸ رسانه وجود داشت که چهار هزار و ۹۴۰ نفر در آن‌ها به کار مشغول بودند. از این تعداد، هزار و ۸۰ زن بودند که ۷۰۰ تن از آن‌ها کار خبرنگاری می‌کردند. هم‌چنین در میان ۵۱۰ خبرنگار زن که در هشت گروه رسانه‌ای و رسانه‌های بزرگ کار می‌کردند، در حال حاضر تنها ۷۶ نفر (۳۹ خبرنگار) هم‌چنان به کار خود ادامه می‌دهند.