دوربین‌ها شکسته، ذخایر اورانیوم افزایش یافته؛ گزارش بسیار منفی آژانس درباره ایران

گزارش شهریور ۱۴۰۰ مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی درباره وضعیت ایران به شورای حکام بین اعضا پخش شده است و این شورا، شامل ۳۵ کشور به زودی درباره محتوای آن تصمیم می‌گیرد. 

محتوای این گزارش در بخش‌های مربوط به ایران به اطلاع «ایران‌وایر» رسیده است. این گزارش منفی‌ترین ارزیابی آژانس درباره برنامه اتمی جمهوری اسلامی طی هشت سال اخیر است.

**

«رافائل گروسی»، مدیرکل آژانس بین المللی انرژی گزارش خود را برای ارائه به شورای حکام آماده کرده که حاوی ارزیابی او از وضعیت برنامه اتمی جمهوری اسلامی ایران و نحوه اجرای مقررات نظارتی آژانس از جمله اجرای توافق هسته‌ای برجام توسط دولت ایران است.

در بخش اجرای قراردادهای نظارتی ایران و آژانس، مدیرکل در گزارش خود گفته است که جمهوری اسلامی «هنوز توضیح لازم را برای حضور مواد هسته‌ای در چهار مکانی که قبلا به اطلاع آژانس نرسیده بود، ارائه نکرده است.»

 آژانس پیش‌تر درباره پیدا شدن ذرات اتمی در سه‌ نقطه متفاوت اعلام‌ نشده و وجود یک مرکز آلوده به مواد رادیواکتیو خبر داده بود و از جمهوری اسلامی در این باره توضیح خواسته بود.

گروسی در گزارش جدید خود نوشته است: «این وضعیت به طور جدی بر توانایی آژانس در ارائه اطمینان از ماهیت صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای ایران تاثیر می‌گذارد.»

سپس در ادامه توضیح داده شده که جمهوری اسلامی ایران در نامه‌ای در ۲شهریور۱۴۰۰ اطلاعاتی در مورد مواد هسته‌ای اعلام نشده، ارائه کرده است؛ اما مدیرکل در تشریح توضیحاتی که از سوی جمهوری اسلامی دریافت کرده، گفته است: «آژانس ارزیابی می‌کند که بخشی از اطلاعات ارائه شده توسط ایران با سایر اطلاعات پادمان‌های آژانس ناسازگار است.» پادمان‌های آژانس قراردادهایی دوجانبه است که ایران با این نهاد برای بازرسی از تاسیسات اتمی خود دارد.

تا به این‌جا در گزارش مدیرکل یک نگرانی قدیمی درباره خودداری ایران از پاسخ درباره علت یافته شدن مواد هسته‌ای در چهار مکان اعلام نشده، وجود دارد؛ اما یک نکته تازه هم در گزارش آمده که نشان از توضیحات غیرقانع‌کننده جمهوری اسلامی درباره مواد اتمی اعلام نشده به آژانس دارد که بر اساس ارزیابی مدیرکل که از جمع‌بندی یافته‌های بازرسان و متخصصان هسته‌ای به دست می‌آید، این اطلاعات با سایر اطلاعاتی منطبق نیست که از ایران در اختیار آژانس قرار دارد.

ایران در دهه ۱۳۸۰ و ۱۳۹۰ همین روش را در برابر آژانس اجرا می‌کرد و اطلاعاتی غیرسازگار به این نهاد ارائه می‌داد. در آن زمان به نظر می‌رسید هدف از این کار وقت‌کشی در پاسخ و گرفتن فرصت بیشتر از این نهاد با هدف تغییر شرایط در آینده دور باشد که در نهایت منجر به شکل‌گیری پرونده‌ای به نام «پی‌ام‌دی» یا ابعاد احتمالی نظامی برنامه اتمی شد؛ اما در جریان توافق برجام، مختومه اعلام شد.

قسمت دوم گزارش درباره تعهدات هسته‌ای ایران در چارچوب برجام است که محتوای آن منفی‌تر از بخش اجرای پادمان‌ها توسط جمهوری اسلامی است. بر اساس گزارش رافائل گروسی، یک دوربین در کارگاه تولید قطعات ماشین‌های غنی‌سازی در «کرج» خراب شده و یکی از آن‌ها به شدت آسیب دیده است. مدیرکل آژانس گفته است این نهاد، اطلاعاتی در مورد وضعیت بقیه تجهیزات نظارتی خود در ایران که اواخر اسفند ۱۳۹۹ نصب شده، دریافت نکرده است.

 اینها همان دوربین های نظارتی هستند که پس از کاهش بازرسی‌های آژانس در ایران و قطع اجرای پروتکل الحاقی، در توافقی موقت بین دو طرف، در تاسیسات اتمی جمهوری اسلامی نصب شده و ایران گفته بود اگر در پایان سه ماه تحریم های اتمی آمریکا رفع شود، اطلاعات ذخیره شده در آن را در اختیار بازرسان آژانس قرار می‌دهد؛ در غیر این صورت این اطلاعات را برای همیشه از بین می‌برد.

هدف از این کار این بود که همزمان با شروع مذاکرات احیای برجام در وین و قطع بازرسی‌های سرزده بازرسان از تاسیسات جمهوری اسلامی، اختلالی در نظارت آژانس به وجود نیاید؛ اما در پایان سه ماه، وقتی تحریم‌های ایالات متحده رفع نشد، ایران توافق سه ماهه با آژانس را تمدید نکرد.

همزمان حملاتی از طریق هوا که ظاهرا توسط پهپاد یا هواپیمای بدون سرنشین بوده به «شرکت تکنولوژی سانتریفیوژ ایران، تسا» در کرج رخ داد که به نظر می‌رسد، مرتبط با اسراییل باشد. دو دوربینی که گزارش آژانس می‌گوید یکی از آن‌ها از بین رفته و یکی دیگر به شدت آسیب دیده است، در همین شرکت نصب بوده است.

بخش مهمی از گزارش مدیرکل آژانس به شورای حکام درباره میزان ذخایر اورانیوم غنی شده در جمهوری اسلامی است که به دلیل استفاده دوگانه‌ای که از جمله در ساخت جنگ‌افزار اتمی دارد، به طور پیوسته مورد توجه شورای حکام است. 

گزارش مدیرکل در این زمینه «برآورد» وی است که به دلیل عدم دسترسی بازرسان به دوربین‌های نظارتی رخ داده است. تخمین آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تا ۹شهریور۱۴۰۰ حاکی از آن است که میزان اورانیوم غنی شده با خلوص ۲۰ درصد جمهوری اسلامی به ۸۴ کیلو و ۳۰۰ گرم افزایش یافته است. سه ماه قبل مقدار اورانیوم ۲۰ درصد غنی شده ایران، ۶۲ کیلو و ۸۰۰ گرم بود.

اورانیوم غنی شده جمهوری اسلامی با خلوص ۶۰ درصد هم به ۱۰ کیلوگرم افزایش یافته است که در گزارش سه ماه قبل ۲ کیلو و ۴۰۰ گرم بود. نوسان این مقدار غنی‌سازی یک بار به بیشتر از ۶۰ درصد هم رسیده بود. مدیرکل آژانس پیش از این گفته بود این میزان غنی‌سازی فقط در کشورهایی که دارای بمب اتمی هستند، انجام می‌شود.

قضاوت مدیرکل آژانس درباره وضعیت جاری بازرسی‌ها در جمهوری اسلامی این است که نظارت‌ها بر برنامه اتمی ایران به طور جدی تضعیف شده است. شورای حکام حالا باید درباره این وضعیت تصمیم‌گیری کند.

سه ماه پیش این شورا در حالی که مذاکرات احیای برجام در حال برگزاری بود، از صدور قطع‌نامه با هدف تضمین حسن نیت برای به نتیجه رسیدن آن خودداری کرد؛ اما این مذاکرات سه ماه است که متوقف شده و چشم‌انداز روشنی هم درباره از سرگیری آن وجود ندارد.

 از این رو احتمال دارد رویکرد شورای حکام به گزارش شهریور ۱۴۰۰ مدیرکل درباره ایران متفاوت از قبل باشد.