رسانه‌ها و روزنامه‌نگاران افغانستانی که در پی قدرت‌گیری طالبان خاموش شده‌اند

 افغانستان- دانیال دایان، شهروند خبرنگار

زنان و فعالان حقوق زنان در افغانستان پس از قدرت‌گیری «طالبان»، در سایه‌ای از ترس، مخفیانه زندگی می‌کنند و بسیاری محل کار خود را ترک کرده‌اند. از سوی دیگر، فعالیت برخی رسانه‌ها در این کشور تعطیل یا کم شده است.

در حالی‌ که «ذبیح‌الله مجاهد»، سخن‌گوی طالبان به «ایران‌وایر» گفته بود این گروه مشکلی با فعالیت اهالی رسانه و خبرگزاری‌ها ندارد، در روزهای گذشته با شدت‌گیری تظاهرات‌های مختلف در کابل و شهرهای مختلف افغانستان، ده‌ها تن از روزنامه‌نگاران بازداشت شدند، مورد خشونت قرار گرفتند و پس از چند ساعت، آزاد شدند.
با تشدید اعمال محدودیت‌ها علیه روزنامه‌نگاران، به نظر می‌رسد طالبان نمی‌توانند به وعده‌های خود پایبند باشند و از سوی دیگر، به تعهدات بین‌المللی خود نیز بی‌توجه هستند. در این میان، با خروج گسترده روزنامه‌نگاران، کناره‌گیری‌های خودخواسته یا به توصیه کارفرما و یا به دلیل تعطیلی رسانه‌ها، اطلاع‌رسانی و آزادی بیان در افغانستان در تهدید و محدودیت بیشتر قرار گرفته است.

***

به تازگی «سازمان گزارش‌گران بدون مرز» طی اطلاعیه‌ای خبر داد که از ۷۰۰ خبرنگار زن شاغل در کابل، تنها ۱۰۰ نفر آن‌ها پس از قدرت‌گیری طالبان به کار بازگشته‌اند.

زنان بیش از سایر اقشار جامعه در افغانستان در خطر کنار گذاشته شدن از عرصه‌های اشتغال و رسانه هستند و از سوی طالبان مورد محدودیت قرار گرفته‌اند. اما مساله رسانه‌ها در دوران جدید حکومت طالبان، محدود به زنان نیست بلکه رسانه‌ها هم نیروهای خود را با خروج گسترده خبرنگاران از دست داده‌اند و حالا برای جذب نیروی حرفه‌ای، به مشکل برخورده‌اند.

رادیو «صدای بادغیس» در استان «بادغیس»، یکی از این رسانه‌های محلی است که دو سال و نیم پیش فعالیت خود را آغاز کرد اما پس از سقوط کابل به دست طالبان، تاکنون هشت کارمند خود را از دست داده است. برخی از آن‌ها افغانستان را ترک کرده‌اند و برخی دیگر تمایلی به ادامه فعالیت زیر پرچم «امارت اسلامی» ندارند.

«عبدالرزاق صدیقی»، مسوول این رادیو در گفت‌وگو با «ایران‌وایر» تاکید کرد که آینده رسانه‌های آزاد را زیر سلطه طالبان، تیره و تار می‌بیند، خودش هم ناامید شده و در فکر ترک افغانستان است: «با سقوط حکومت، نشرات رادیوی ما تا حالا قطع است و یکی از مهم‌ترین دلایل قطع فعالیت رسانه، نبود کارمندان حرفه‌ای است. من هم پول کافی برای پرداخت حقوق کارمندان خود ندارم و فعالیت رسانه ما متوقف شده است.»

برای این مسوول ایستگاه رادیویی، سقوط حکومت به دست طالبان به معنای پایان روزهای خوش رسانه‌های آزاد است.

تاکنون دستورالعمل مشخصی برای فعالیت‌های رسانه‌ها از سوی طالبان منتشر نشده بلکه صرفا در اظهارنظر مقامات این گروه، از جمله ذبیح‌الله مجاهد، سخن‌گوی طالبان آمده است که فعالیت رسانه‌ها باید بر اساس «موازین شریعت» باشد.

اگرچه طالبان به سازمان گزارش‌گران بدون مرز تعهد داده است که آزادی رسانه‌ها و امنیت خبرنگاران را به رسمیت خواهد شناخت اما به نظر می‌رسد نه اعتماد عمومی به وعده‌های طالبان وجود دارد و نه آن‌ها به وعده‌های خود پایبند هستند. بازداشت خبرنگاران و ضرب و شتم آن‌ها نمونه‌ای از این خلف وعده است که هر روز اتفاق می‌افتد.

از سوی دیگر، تعیین مرز موازین شریعت به معنای پایان روزهای آزادی رسانه‌ها است. همین پیش‌شرط طالبان، نشان از اعمال محدودیت می‌دهد و بیان‌گر دخالت آن‌ها در محتوای رسانه‌ها است. در دوران حکومت نخست طالبان که به نیمه دوم دهه ۹۰ میلادی برمی‌گردد، تلویزیون ممنوع بود و تنها رادیو «صدای شریعت» در کابل اجازه فعالیت داشت.

«سید زبیر سادات» مدیر مسوول تلویزیون «ترقی» در هرات است. فعالیت این رسانه با سقوط حکومت افغانستان متوقف شده است. او در گفت‌وگو با «ایران‌وایر» تصریح می‌کند که رسانه‌اش به کارمند حرفه‌ای نیاز دارد اما ناتوان از استخدام است: «بیش‌تر کارمندان بخش‌های کلیدی تلویزیون ما ترک شغل کرده‌اند و حالا نه وقت آموزش کارمندان جدید را داریم و نه کارمند برای کار کردن پیدا می‌شود. من نمی‌دانم که چه‌گونه نشرات تلویزیون خود را فعال سازم.»

به روایت او، بسیاری از کارمندان رسانه‌ها در استان «هرات» از ترس طالبان پنهانی زندگی می‌کنند و تمایل دارند که از هر طریق ممکن و حتی سفر قاچاقی، از افغانستان خارج شوند.

بنا به اظهارات سادات، از میان بیش از ۵۰ رسانه دیداری، شنیداری، چاپی و آنلاین، کم‌تر از پنج رسانه در هرات فعالیت دارند.

اهالی رسانه‌های افغانستان هیچ‌گاه تصور نمی‌کردند که به این زودی‌ها حکومت افغانستان مورد حمایت جامعه جهانی، به‌ویژه امریکا قرار گیرد که در یک چشم بر هم زدن، در ۱۵ آگوست ۲۰۲۱، افغانستان را به طالبان تحویل داد. هنوز هم اهالی رسانه‌ها در شوک سقوط حکومت و هم‌چنین توقف فعالیت‌های خود هستند.

این روایت صدها خبرنگار افغانستانی است که از ترس طالبان، در تلاش برای ترک کشورشان هستند. خروج آن‌ها از افغانستان به هر شکل و دلیلی رخ دهد، فعالیت رسانه‌ها و هم‌چنین گردش آزاد اطلاعات را در تهدید قرار می‌دهد. بیشتر خبرنگاران افغانستانی معتقدند که چشم‌اندازی برای فعالیت آزاد رسانه‌ها وجود ندارد. اگرچه برخی هم با همه دشواری‌ها و تهدید‌ها، هم‌چنان به کار مشغول هستند اما آن‌چه در پی تهدیدات طالبان و بازداشت روزنامه‌نگاران افزایش می‌یابد، ناامیدی بیشتر اهالی رسانه از ادامه فعالیت است.