اعتیاد زنان افغانستان زیر پرچم طالب‌ها

بسیاری از اهالی استان «هرات» در غرب افغانستان، هم‌مرز با ایران به مواد مخدر اعتیاد دارند. طبق آماری که مسئولان بهداشتی هرات به «ایران‌وایر» ارائه کردند، در این استان بین ۵۰ تا ۶۰ هزار معتاد زندگی می‌کنند که بیش از ده درصد آن‌ها زن هستند. اما ظرفیت درمان و بازپروری این معتادان در پایین‌ترین سطح ممکن است. در استان هرات تنها یک مرکز درمانی با ۲۵ تخت برای درمان اعتیاد زنان وجود دارد.
تا پیش از سقوط افغانستان توسط طالبان، تهیه گزارش از این مراکز ساده‌تر بود و رسانه‌ها و روزنامه‌نگاران دسترسی بیشتری داشتند. اما رعب و وحشت از وضعیت زنان زیر سلطه طالب‌ها، حتی شرایط را برای تهیه گزارش از زنان معتاد هم دشوار کرده است. این گزارش و گفت‌وگوها با زنان معتاد به شرط عدم عکس‌برداری از مرکز انجام‌ گرفته است.

آیا طالبان که طی دو دهه گذشته از کشت و قاچاق خشخاش و تریاک کسب درآمد داشته است، برای زنان افغانستانی معتاد اقدامی انجام خواهد داد؟

***

افغانستان یکی از بزرگ‌ترین کشورهای جهان در تولید خشخاش و پخش آن در جهان به حساب می‌آید. حالا پس از تسلط طالبان بر افغانستان، پرداختن به مسائل زنان و همچنین اعتیاد این قشر از جامعه دشوارتر از هر زمانی شده است. جدای از پرداختن به این مساله، چه‌گونگی سیاست‌گذاری طالب‌ها برای قشر زنان معتاد هم چشم‌انداز روشنی ندارد. با این وجود، مرکز درمانی زنان معتاد در هرات با شرط ذکر شده، اجازه مصاحبه داد. این مرکز به دلیل مسائل امنیتی که در دوران جدید طالبان تهدیدآمیزتر هم شده است، تابلویی نصب نکرده است و سعی می‌کند امنیت زنان در حال بازپروری را با چراغ‌های خاموش تامین کند.

«زمری حصین» یکی از مسئولان بهداشتی هرات به ایران‌وایر گفت که ظرفیت درمان سالانه معتادان به کمتر از دو هزار تن می‌رسد و از این میان، شمار بالایی دوباره به استفاده از مواد مخدر روی می‌آورند. زندگی برای زنان معتاد بسیار دشوارتر از مردان است؛ بیشتر این زنان از سوی خانواده‌های‌ خود طرد شده‌اند و در خیابان‌ها زندگی می‌کنند. در کنار چنین شرایطی، فقر روزافزون و بیکاری را نیز باید در نظر گرفت.

«فریبا» ۳۸ ساله است و ده سالی می‌شود که شبانه‌روزش با مواد مخدر می‌گذرد. او سه فرزند دارد و این دومین بار است که به قصد ترک اعتیاد، در این مرکز تحت درمان قرار گرفته است. نخستین بار که تریاک مصرف کرد، به تشویق شوهرش بود که در پی سردرد و کمردرد به او پیشنهاد استعمال مواد مخدر داده بود. او در گفت‌وگو با ایران‌وایر از عزم خود برای ترک اعتیاد گفت: «استفاده از تریاک زندگی من را خراب کرد و حتی روزهایی داشتم که فرزندانم از گرسنگی گریه می‌کردند؛ اما پولی نداشتم که برای‌ آن‌ها نان بخرم. حالا دو هفته می‌شود که به مرکز ترک اعتیاد آمد‌ه‌ام و می‌خواهم ترک کنم.»

«فرشته» با ۳۵ سال سن یکی دیگر از زنان تحت درمان در این مرکز است. پنج سالی می‌شود که «هروئین» مصرف می‌کند. به گفته خودش بیکاری و فقر از یک‌سو و نداشتن شریک عاطفی-جنسی از سوی دیگر او را به سمت استفاده از مخدر کشاند. او مدت‌ها در خیابان زندگی کرده است؛ روزها در سطح شهر تکدی‌گری می‌کرد و شب‌ها در خانه برادرش می‌خوابید.

فرشته برای ایران‌وایر شرح داد که روزانه کمتر از ۸۵ افغانی، یعنی معادل یک دلار آمریکا از مردم تکدی می‌کرد و بیشتر از نیمی از این پول را هم به خرید هروئین اختصاص می‌داد: «برای یک زن، معتاد بودن خیلی سخت است و کسی نیست که از او حمایت کند. همگی اعضای خانواده‌ و اقوام، وقتی معتادی را می‌بینند از او دوری می‌کنند. می‌توانید تصور کنید که این طردشدگی برای زنان چقدر بیشتر و پرهزینه‌تر است.»

یکی از مهم‌ترین چالش‌های جدی بر سر راه درمان معتادان پس از درمان، جلوگیری از بازگشت دوباره آن‌ها به دامان پرخطر مواد مخدر است. بازگشت دوباره آن‌ها به اعتیاد و کمبود گسترده امکانات باعث می‌شود که بسیاری از زنان معتاد از امکانات درمانی بی‌بهره بمانند. خصوصا که بیشتر آن‌ها توسط ماموران شهری از سطح خیابان به مرکز آورده شده‌اند.

«ستاره عزیزی» مسئول مرکز ترک اعتیاد زنان در هرات است. او در گفت‌وگو با ایران‌وایر از تخصیص کم امکانات برای درمان زنان گلایه دارد و معتقد است با چنین امکاناتی نمی‌توان به قشر زنان معتاد کمک‌های جدی کرد. به گفته او هر شش ماه، ۱۰۰ زن دوران ترک اعتیاد را سپری می‌کنند، اما بیشتر آن‌ها دوباره به اعتیاد روی می‌آورند. اعتیاد یکی از آسیب‌های اجتماعی است که در پی فقر و بیکاری شدت می‌یابد. در واقع اگر مسئولان نتوانند زمینه حضور زنان را در اشتغال تامین کنند، این معضل بیش از پیش گریبان زنان را خواهد گرفت. خصوصا حالا که با روی کار آمدن دوباره طالبان، مسائل زنان اولویتی برای حکومت تازه نیست.

ستاره عزیزی می‌گوید: «ما نهایت تلاش خود را می‌کنیم تا از کم‌ترین امکانات برای درمان اعتیاد زنان استفاده کنیم. اما متاسفانه به دلیل نبود کار، برخورد نامناسب خانواده و جامعه با معتادان، بیشتر زنان دوباره به استفاده از مواد مخدر روی می‌آوردند. تمام کارمندان بهداشتی مرکز ترک اعتیاد زنان، از تمام قوت و نیروی‌ خود برای کاهش شمار زنان آغشته به اعتیاد استفاده می‌کنند، اما حکومت و رسانه‌ها هم در هماهنگی با یکدیگر باید سیاست مشخصی در آگاهی‌دهی از زیان‌های مواد مخدر تدوین کنند.»

آیا مسائل زنان و ترمیم روح‌ها و بدن‌های آسیب‌دیده آن‌ها در دستور کار طالبان قرار دارد؟

جامعه افغانستان ضمن تجربه حکومت پیشین طالبان دیدگاه مثبتی به آن‌ها ندارد. در هفته‌های اخیر و شکل‌گیری تجمعات و تظاهرات اعتراضی از سوی زنان یا تظاهرات‌هایی دیگر که زنان صف اول را تشکیل می‌دادند، از یک‌سو رویکرد طالب‌ها را مشاهده می‌کنیم که تغییری با گذشته ندارند و از سوی دیگر، متوجه عزم راسخ زنان می‌شویم که مقاومت را بخشی جداناپذیر از زندگی خود می‌دانند. آن‌ها چشم در چشم طالب‌ها خواسته‌های خود را که مغایر با ارزش‌های طالبان است، در صورت آن‌ها فریاد می‌زنند.

از زمان روی کار آمدن دوباره طالب‌ها در افغانستان سطح خدمت‌رسانی بهداشتی هم به کمترین میزان خود رسیده است. مراکز ترک اعتیاد دولتی در هرات هشدار داده‌‌اند که بودجه و داروهای آن‌ها در حال اتمام است. مسئولان این مراکز از نهادهای خارجی و همچنین طالب‌ها می‌خواهند که تسهیلات لازم را برای دوام فعالیت آن‌ها فراهم کنند.

این در حالی است که کشت کوکنار، یعنی همان خشخاش و قاچاق مواد مخدر یکی از منابع اصلی تمویل و تجهیز طالبان به شمار می‌آید. البته حکومت پیشین و همچنین دولت‌های دیگر هم در تسهیل این قاچاق نقش ایفا می‌کنند. اما گفته می‌شود که طالب‌ها در مناطق تحت تسلط خود طی دو دهه گذشته به کشاورزان فشار آورده بودند که کوکنار کشت کنند تا آن‌ها بتوانند از این طریق کسب درآمد کنند.

کشت و قاچاق گسترده استعمال تریاک را در افغانستان آسان کرده و در دسترس قرار داده است. در بخش گسترده‌ای از زمین‌های کشاورزی شهرستان‌های استان‌های غربی و جنوبی افغانستان کوکنار کشت می‌کنند.

حالا هم که طالب‌ها قدرت را در افغانستان به دست گرفته‌اند بعید به نظر می‌رسد که سیاستی خلاف قبل در این خصوص داشته باشند. اگرچه دورنمای مبارزه با مواد مخدر مبهم است و به نظر می‌رسد که شمار معتادان نه تنها کاهش نیابد، بلکه رو به افزایش هم باشد.