در روزهای گذشته، عفونت قارچ سیاه دوباره بر سر زبان‌ها افتاد. «ملوک طلوع‌نژاد»، بازیگر سریال‌های تلویزیونی، روز ۲۰ شهریور بر اثر ابتلا به قارچ سیاه و در پی بیماری کووید ۱۹، جان خود را از دست داد. از آن روز، رسانه‌های ایران از مرگ چند تن دیگر بر اثر ابتلا به این عفونت قارچی خبر داده‌اند. آیا قارچ سیاه در ایران همه‌گیر شده است؟ آمارها چه‌قدر واقعی است و برای پیشگیری و درمان قارچ سیاه چه باید کرد؟
ایران‌وایر برای پاسخ به این سوالات، با دکتر «مصطفی جلالی‌فخر» و یک پزشک بخش اورژانس که در بیمارستان‌های تبریز طبابت می‌کند، گفت‌وگو کرده است.
***
هند اولین کشوری بود که در پی تاخت‌وتاز سویه دلتای ویروس کرونا در موج چهارم همه‌گیری کووید-۱۹، از شیوع عفونت قارچ سیاه در بین بیماران و بهبودیافتگان این ویروس خبر داد. در همان زمان، مقامات بهداشتی این کشور درباره وضعیت بحرانی دست‌کم ۹ استان و ابتلای بیش از ۹ هزار نفر به این عفونت قارچی خبر داده بودند.
در ایران، با وجود این‌که آمارهای ابتلا به قارچ سیاه یا «موکورمایکوزیس» بسیار کمتر از هند است، بسیاری از پزشکان و متخصصان درباره آن ابراز نگرانی کرده‌اند.
در اوایل شهریورماه ۱۴۰۰، وقتی هنوز روزانه حدود ۷۰۰ نفر در اثر ابتلا به ویروس کرونا جان می‌باختند و نرخ واکسیناسیون در ایران نسبت به کشورهای همسایه خود، بسیار ناچیز بود؛ رییس مرکز مدیریت بیماری‌های وزارت بهداشت به خبرگزاری ایرنا گفته بود که فقط حدود ۱۲ نفر در ایران به عفونت قارچی «موکورمایکوزیس» مبتلا شده‌اند.
تنها یک روز پس از اعلام این آمار، سرپرست معاونت بهداشتی و درمانی دانشگاه علوم پزشکی مازندران از شناسایی ۲۰ مورد ابتلا به قارچ سیاه در این استان خبر داد.
البته تعداد به همین موارد محدود نماند و در طی کمتر از یک ماهی که از روزهای اوج پنجم ویروس کرونا در ایران می‌گذرد، هر روز مسئولان یک یا چند دانشگاه علوم پزشکی در گوشه و کنار ایران، از شناسایی بیماران جدید مبتلا به قارچ سیاه خبر داده‌اند.
روز ۲۵ شهریور معاون دانشگاه علوم پزشکی اراک به رسانه‌ها گفت که ۱۱ مورد مشکوک به قارچ سیاه در استان مرکزی شناسایی شده است. دو روز بعد نیز معاون درمان دانشگاه علوم پزشکی قزوین گفته که تعداد بیماران شناسایی‌شده مبتلا به قارچ سیاه در این استان، دو رقمی شده و به ۱۱ نفر رسیده است. او اظهار نگرانی کرده که برخلاف روند چند ماه گذشته که قارچ سیاه اغلب در بیماران درگیر با کووید-۱۹ رخ می‌داده، اکنون در بین افرادی که مبتلا به کرونا نیستند یا بهبود یافته‌اند نیز دیده می‌شود.
آیا عفونت قارچ سیاه در ایران وارد وضعیت همه‌گیری شده است؟
به اعتقاد دکتر «مصطفی جلالی‌فخر»، پزشک متخصص داخلی ساکن تهران، با وجود این‌که دسترسی به آمار قطعی مبتلایان به این بیماری عفونی برای او و همکارانش وجود ندارد، استفاده از اصطلاح همه‌گیری یا اپیدمی درباره شیوع قارچ سیاه در ایران درست نیست.
او در این باره به ایران‌وایر میگوید: «طبیعتا کسانی که در وزارت بهداشت مسئولیت دارند و به تمام بیمارستان‌ها و گزارش‌های پزشکی اشراف دارند باید بگویند که آیا قارچ سیاه در ایران در شرایط همه‌گیری است یا خیر. من از برداشت میدانی‌مان، از بیماران خودمان و گزارش‌های همکاران‌مان است که احساس می‌کنم، این وضعیت همه‌گیری نیست.»
برخلاف این نظر، یکی از پزشکان بخش اورژانس بیمارستانی دولتی در تبریز که با نام مستعار دکتر «اصغری» با ایران‌وایر گفت‌وگو کرده است، به تعریف همه‌گیری در سایت مرکز کنترل بیماری و پیشگیری امریکا اشاره کرد: «همه‌گیری یا اپیدمی یعنی یک بیماری از سطح اندمیک یا پایه، در زمان خاصی، به شکل ناگهانی و در بخشی از جامعه، مثلا یک شهر و محله، بیشتر شود.»
این پزشک ادامه داد: «بنابراین با توجه به این‌که هم‌اکنون دست‌کم در نیمی از استان‌ها این عفونت قارچی دیده شده و وزارت بهداشت هم یک هفته پیش اعلام کرده که گایدلاین [دستورالعمل] تشخیص و درمان عفونت قارچ سیاه را تنظیم می‌کند، می‌توانیم بگوییم که همه‌گیری عفونت قارچ سیاه در ایران آغاز شده است.»
او همچنین به غیر‌منسجم بودن داده‌ها درباره تعداد بیماران قارچ سیاه و پراکندگی آن‌ها در شهرها و استان‌هایی که خبری مبنی بر وجود این بیماری در آن‌ها بیرون نیامده، نیز پرداخته و میگوید: «چند روز پیش یکی از همکاران در یکی از شهرستان‌های حومه تبریز تماس گرفت و گفت که مورد مشکوک به قارچ سیاه در بیمار بهبود‌یافته کووید دیده، ولی خانواده اصرار داشته‌اند که بیمار را مرخص کنند. او از من می‌پرسید که وضعیت بیمارستان ما چطور است»
قارچ سیاه مسری نیست
دکتر اصغری به مسری نبودن این عفونت قارچی نیز اشاره کرده و میگوید: «خوشبختانه قارچ سیاه نه زونوتیک (قابل انتقال از حیوان به انسان) است و نه از انسان به انسان مسری است، بلکه بیشتر از طریق تنفس هاگ‌های قارچ سیاه وارد مجاری تنفسی و سینوس‌ها شده و ایجاد عفونت می‌کند.»
به اعتقاد این پزشک تبریزی، یک روش دیگر هم برای انتقال این عفونت قارچی وجود دارد و آن نیز از طریق زخم بازی است که با سطح آلوده در تماس مستقیم باشد و به همین دلیل رعایت پروتکل‌های ضدعفونی کردن تجهیزات، خصوصا تجهیزاتی که برای بیماران بستری در بخش‌های مراقبت ویژه و زیر دستگاه ونتیلاتور هستند، نقشی حیاتی در پیشگیری از گسترش این بیماری در بین بهبودیافتگان کووید-۱۹ دارد.
این گفته‌های محمد اصغری را مصطفی جلالی‌فخر، پزشک متخصص داخلی نیز تایید کرده و می گوید: «اگرچه قارچ سیاه واگیردار نیست؛ ولی برای پیشگیری از ابتلا به عفونت قارچ سیاه، مردم باید از حضور در مکان‌های شلوغ و کثیف خودداری کنند و اگر در مکان‌های عمومی هستند، دست‌های خود را مرتبا با ژل‌های ضدعفونی یا آب‌گرم و صابون بشویند. این‌ها عوامل حاشیه‌ای است که می‌تواند از گسترش عفونت قارچ سیاه جلوگیری کند.»
دکتر جلالی‌فخر همچنین ادامه می‌دهد: «علاوه بر این‌ها، باید قند خون افرادی که مبتلا به دیابت هستند، کنترل شود و به کسانی که کورتون مصرف می‌کنند، در حال شیمی‌درمانی هستند یا به هر دلیلی سیستم ایمنی قوی ندارند؛ با دقت بیشتری در مراکز پزشکی برخورد کرد و آن‌ها را در اتاق‌های تک‌‌نفره بستری کرد تا خطر قارچ سیاه کمتر شود.»
قارچ سیاه فرصت‌طلب است
دکتر اصغری، به علت بروز عفونت قارچ سیاه در بیماران مبتلا به کووید-۱۹ و بهبودیافتگان این بیماری پرداخته و میگوید: «قارچ سیاه بیماری فرصت‌طلبی است و به محض این‌که دری را باز ببیند، وارد می‌شود. کووید همان پنجره است و چون سیستم ایمنی بدن بعد یا در حال مقابله با ویروس به شدت تضعیف شده، قارچ سیاه خود را بیشتر در این بیماران نشان می‌دهد.»
البته از نظر این پزشک بخش اورژانس، این فقط منحصر به بیماران و بهبودیافتگان کووید-۱۹ نیست و بیماران دیابتی، کسانی‌که سیستم ایمنی ضعیفی دارند، افرادی که با سرطان دست‌وپنجه نرم می‌کنند و البته کسانی که به دلایل مختلف مانند پیوند عضو، در حال دریافت داروهای سرکوب سیستم ایمنی هستند، در خطر جدی این عفونت قارچی نادر، اما جدی قرار دارند.
تورم صورت و تب؛ علایم و پیامدهای قارچ سیاه
دکتر اصغری درباره علایم ابتلا به عفونت قارچ سیاه نیز به ایران‌وایر میگوید: «علایم اولیه با توجه به این‌که کدام قسمت بدن بیمار با قارچ درگیر شده، متفاوت است. بعضی ممکن است صورت و چشم‌شان متورم شود، در حالی‌که برای برخی تب، ضایعات سیاه رنگ در دهان و اولسر (زخم) پوستی علایم ابتلا به عفونت قارچ سیاه هستند.»
او همچنین ابتلا به این عفونت را برای بسیاری از افراد بی‌خطر خوانده و میگوید: «شاید همین میوه‌ای که ته یخچال کپک زده و ما قسمت کپک‌زده‌اش را دور می‌اندازیم و بقیه‌اش را می‌خوریم، یک یا چند نوع از شاخه موکورمایست‌ها را داشته باشد؛ ولی خب، چون سیستم ایمنی بدن ما در حالت عادی قوی است، به‌راحتی با بروز عفونت قارچ سیاه مبارزه می‌کند و آن را شکست می‌دهد.»
این پزشک عمومی در ادامه به بالا بودن احتمال درگیری شدید سیستم ایمنی با قارچ سیاه و گاه مغلوب شدن بخش‌هایی از بدن مانند، چشم‌ها، فک و حتی مغز در افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند، میگوید: «اگر این بخش‌های بدن درگیر شوند و چون روش تشخیص پیچیده است، اگر دارو به بیمار نرسد، ممکن است کار به عمل‌های جراحی تخلیه چشم و فک یا حتی بروز علایم سکته مغزی، لمس شدن بدن و حتی مرگ بینجامد.»
اصغری در ادامه میگوید: «تحقیقات جدیدی که در هند و در پی شیوع قارچ سیاه در این کشور انجام شده، نشان می‌دهد که بیشتر بیمارانی که به صورت جدی به این عفونت مبتلا شده بودند، کسانی بودند که دیابت داشتند؛ ولی حتی خودشان هم نمی‌دانستند.»
اشاره دکتر اصغری به تحقیقی است که پزشکان هندی در موج چهارم شیوع کرونا در هند درباره بیمارانی انجام داده بودند که بعد از ابتلا و بهبود از کووید-۱۹، به عفونت جدی قارچ سیاه مبتلا شده و حتی برخی جان خود را از دست داده بودند. شبکه خبری «سی‌تی‌وی» کانادا در گزارشی از این تحقیق که در ماه مارس سال جاری در ژورنال «میکروارگانیسم» هند منتشر شده، نوشته است: «با وجود این‌که نظام نظارتی منسجمی در دنیا درباره قارچ سیاه وجود ندارد، ولی در شمارش موارد این بیماری قارچی نادر که در سال‌های ۱۹۹۲ تا ۱۹۹۳ در آزمایشگاه سان‌فرانسیسکو انجام شده، مشخص شده که از هر یک میلیون نفر، در آمریکا ۱.۷ نفر در طول زندگی خود یک بار به قارچ سیاه مبتلا می‌شوند.»
همین گزارش گفته است که به دلیل رطوبت هوا، دیابت کنترل نشده و سطح متفاوت رعایت بهداشت در هند، شیوع عفونت قارچ سیاه در این کشور، ۷۰ برابر بیشتر از سایر نقاط جهان بوده است.
داروی قارچ سیاه کمیاب شده بود؛ ولی اکنون در دسترس است
دکتر مصطفی جلالی‌فخر، پزشک متخصص داخلی که در صفحه اینستاگرام خود داستان‌های بسیار تکان دهنده‌ای را از بیماران مبتلا به کرونای خود منتشر کرده، درباره در دسترس بودن داروی عفونت قارچ سیاه، یا همان «آمفوتریسین بی» نیز به ایران‌وایر میگوید: «برای مدتی داروی قارچ سیاه بسیار کم شده بود و همکاران ما مجبور بودند فلوکونازول تجویز کنند. اما خوشبختانه به سرعت آمفوتریسین وارد شد و خبرش را شنیدیم که در داروهای منتخب هم توزیع شده است. ما نیاز آن‌چنانی هم نسبت به آمفوتریسین در کشور نداریم که نیاز به بازار آزاد و قضایای مربوط به آن داشته باشیم.»
نقش بهداشت دیابت در کنترل قارچ سیاه
به اعتقاد دکتر جلالی‌فخر، عوامل مختلفی از جمله شناسایی به موقع بیماران مبتلا به دیابت و تحت کنترل گرفتن آن‌ها در سال‌های گذشته، امروز باعث شده که قارچ سیاه در ایران تبدیل به فاجعه نشود.
او در همین رابطه به ایران‌وایر میگوید: «بسیاری از بیماران دیابتی در هند اصلا شناخته شده نیستند و حتی نمی‌دانند که دیابت دارند و پیگیر ماجرا هم نیستند. ضمن این‌که هند اولین مواجهه جدی‌اش با کرونا با دلتا شروع شد، یعنی حتی ایمنی قبلی هم نداشتند. ما ولی چند پیک را رد کرده بودیم و چند نوع سویه کرونا را سپری کرده بودیم و بنابراین جامعه حداقلی از ایمنی در مقابل کرونا را داشت.»
به باور این پزشک متخصص داخلی، خوشبختانه در ایران، عفونت قارچ سیاه «خارج از کنترل» نشد.
البته، آن گونه که دکتر اصغری میگوید، درست است که کنترل نشدن دیابت نقش بزرگی در شیوع قارچ سیاه دارد، ولی شرایط آب و هوایی و رطوبت موجود در هوا را نمی‌توان نادیده گرفت.
او با اشاره به نتایج تحقیقی که در ژورنال میکروارگانیسم‌ها در هند منتشر شده، میگوید: «در این مقاله مشخص شده که بیشتر افرادی که در اثر قارچ سیاه دچار تخلیه عضو یا حتی مرگ شده‌اند، دیابت داشته‌اند و خودشان هم بی‌خبر بوده‌اند، ولی در هند رطوبت هوا به خصوص در استان‌های جنوبی و جنوب‌غربی، به قدری بالاست که هر چیزی که روی زمین افتاده باشد، قابلیت تبدیل شدن به محل رشد و نمو کپک مولد قارچ سیاه را دارد.»
اصغری در پایان میگوید: «بنابراین این فکر که برای بیمار مبتلا به کرونا دستگاه بخور روشن کنیم، خطرناک است و باید از آن شدیدا دوری کرد.»
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر