تنها شباهت گزارش تازه بانک مرکزی و مرکز آمار درباره رشد اقتصادی ایران در بهار ۱۴۰۰، انتشار همزمان آنها در یک روز است؛ دو گزارش با اعداد و ارقام متفاوت که هر دو تصویری از بازگشت اقتصاد ایران به دامنه رشد مثبت ارائه میکنند، اما جزییات این دو گزارش چیست؟ بازه اختلاف میان دو مرجع آماری در مهمترین گزارش اقتصادی کشور چقدر است؟ و دست آخر آیا میتوان به خروج اقتصاد ایران از رکود امیدوار شد؟
***
روایت بانک مرکزی
بر اساس گزارش بانک مرکزی که صبح روز ۲۸شهریور۱۴۰۰ منتشر شده، اقتصاد ایران در بهار ۱۴۰۰ به نسبت بهار گذشته ۶.۲ درصد (شش و دودهم درصد) رشد کرده است. بدون نفت نیز رشد اقتصادی سه ماهه اول امسال
۴.۷ درصد (چهار و هفتدهم درصد) محاسبه شده است.
محاسبه دادههای بانک مرکزی نشان میدهد، اگرچه هنوز سهم نفت از اقتصاد ایران از حد معمول کمتر است، اما بالاترین نرخ رشد در گروه نفت رقم خورده است. رشد این گروه در بهار ۱۴۰۰ بیش از ۲۳ درصد بوده است، به عبارتی تولید نفت در بهار امسال به نسبت بهار گذشته حدود یک چهارم افزایش پیدا کرده است. سهم ارزش افزوده نفت از تولید ناخالص داخلی ایران پیش از تحریمها حدود ۲۵ درصد بود، اما در حال حاضر کمتر از ۱۰ درصد است.
بعد از بخش نفت گروه خدمات با ۷درصد رشد، بیشترین رشد را داشته است. به نظر میرسد موتور محرک رشد گروه خدمات، بازیابی نسبی بعد از ضربه شدید کرونا است.
در این گروه به جز زیرگروه «فعالیتهای مالی و بیمه» که رشد آن منفی ۱۷ درصد بقیه زیرگروهها رشد مثبت داشتهاند. به طور مشخص رشد زیرگروه «فعالیتهای حرفهای، علمی و فنی» ۵۸ درصد و رشد زیرگروه «فعالیتهای مربوط به تامین جا و غذا» نزدیک ۲۹ درصد بوده است.
اما شاید نکته قابل توجه رشد نزدیک به صفر (چهار دهم درصدی) زیر گروه «فعالیتهای املاک و مستغلات» است. اگر این را کنار رشد منفی ۱۲ درصدی زیرگروه «ساختمان» از گروه صنعت قرار دهیم، به این نتیجه میرسیم که در بهار امسال همزمان با افزایش چشمگیر قیمت مسکن عملا ساختوساز و بازار خرید و فروش ملک در ایران وارد یک رکود عمیق شده است.
در سایر زیرگروههای صنعت رشد بین ۴ تا ۶ درصد بوده است. در استخراج «معدن» و «صنعت» و «تامین برق و گاز» رشد حدود ۶ درصدی ثبت شده و رشد زیرگروه «آبرسانی و مدیریت پسماند» حدود ۴ درصد محاسبه شده است.
گروه کشاورزی، اما تنها گروهی است که بر اساس محاسبات بانک مرکزی رشد منفی (نزدیک به صفر) را تجربه کرده است. بر اساس گزارش بانک مرکزی این گروه به نسبت بهار گذشته منفی یک دهم درصد رکود داشته است. به عبارتی میزان تولید در بخش کشاورزی در بهار امسال به نسبت سال قبل تغییری نکرده است.
روایت مرکز آمار
در گزارش مرکز آمار که چند ساعت بعد از گزارش بانک مرکزی منتشر شد، نرخ رشد اقتصادی ۷.۶ درصد (هفت و ششدهم درصد) با نفت و ۴.۶ درصد (چهار و ششدهم درصد) بدون نفت محاسبه شده است.
در این گزارش، رشد بخش «استخراج نفت و گاز طبیعی» ۲۷ و نیم درصد محاسبه شده است. به عبارتی طی یک سال اخیر و به دنبال تحولات یک سال گذشته میزان تولید نفت در ایران بیش از یکچهارم افزایش پیدا کرده است.
در گزارش مرکز آمار نیز تنها گروه اصلی که گرفتار رکود است، «کشاورزی» است. رشد اقتصادی در این گروه در بهار امسال منفی ۴ و نیم درصد محاسبه شده است که نشان از کاهش ۵ درصدی تولیدات کشاورزی دارد. شاید مهمترین دلیل کاهش تولید وضعیت آب و هوایی بهار امسال به نسبت سال گذشته بوده که متاسفانه همچنان ادامه دارد.
اما در گروه «صنایع و معادن»، رشد اقتصادی با احتساب نفت نزدیک ۱۴ درصد و بدون نفت بیش از ۷ درصد اعلام شده است. رشد زیرگروه «صنعت» ۵ و نیم درصد و زیرگروه «تامین آب، برق و گاز» ۹ درصد برآورد شده است.
نکته جالب اینکه در گزارش مرکز آمار، رشد زیرگروه «ساختمان» نزدیک ۱۳ درصد محاسبه شده است که قاعدتا نشاندهنده رشد بسیار زیاد ساختوساز در کشور است. حتی در زیرگروه «مستغلات، کرایه و خدمات کسب و کار» هم رشد اقتصاد مثبت ۴.۴ درصد اعلام شده که قاعدتا نشاندهنده رونق معاملات است.
در این گزارش رشد گروه خدمات ۴ و نیم درصد اعلام شده است. در این گروه به جز زیرگروه «واسطهگریهای مالی» در بقیه زیرگروهها رشد اقتصادی مثبت و بیشترین رشد با رقم ۲۴ درصد در زیرگروه «سایر خدمات عمومی، اجتماعی و شخصی» ثبت شده است. در زیرگروه «عمده و خردهفروشی، هتل و رستوران» میزان رشد نزدیک ۵ درصد بوده و در زیرگروه «حمل و نقل، انبارداری و ارتباطات» رشد ۸ درصدی رقم خورده است.
تفاوت رشد اقتصادی بانک مرکزی و مرکز آمار چقدر است؟
در یک نگاه اول شاید به نظر برسد اختلاف میان دو مرجع آماری مربوط به بخش نفت است؛ چراکه به رغم اختلاف یک و نیم واحد درصدی در برآورد رشد اقتصادی کل، نرخ رشد بدون نفت تقریبا نزدیک به هم است و تنها یکدهم واحد درصد اختلاف دارد.
اما وقتی به اجزای گزارش نگاه میکنیم، میبینیم که در بخش غیرنفتی هم اختلاف میان گروهها و زیرگروهها بسیار زیاد است. به طور مشخص میتوان به بخش ساختمان و خریدوفروش املاک اشاره کرد که دو تصویر کاملا متفاوت ارائه میکند. در گزارش بانک مرکزی حجم رکود ساختمان منفی ۱۲ درصد است، در حالی که در گزارش مرکز آمار رشد بخش ساختمان مثبت ۱۳ درصد محاسبه شده است. در بخش مستغلات هم در گزارش بانک مرکزی رشد اقتصادی حدود صفر و در گزارش مرکز آمار بیش از ۴ درصد اعلام شده است.
یا در گروه کشاورزی با اینکه در هر دو گزارش رشد اقتصادی منفی محاسبه شده، اما در گزارش مرکز آمار این رقم نزدیک ۵ درصد و در گزارش بانک مرکزی کمتر از منفی یک درصد است.
دادههای این دو مرجع آماری در محاسبه رشد اقتصادی بخش خدمات هم ۲ و نیم واحد درصد است. رشد اقتصادی بخش خدمات در گزارش بانک مرکزی ۷ درصد و در گزارش مرکز آمار ۴ و نیم درصد محاسبه شده است. این اختلاف ۲ و نیم واحد درصدی اگرچه ممکن است در نگاه اول ناچیز به نظر برسد، اما در مقیاس دهها و صدها هزار میلیارد تومانی تولید ناخالص داخلی یک اختلاف فاحش و معنیدار است؛ اختلافی که کار کارشناسان را برای تحلیل میزان بازیابی نسبی بخش خدمات، بعد از ضربه شدید کرونا در سال ۱۳۹۹ سخت و پیچیده میکند.
و اما در بخش نفت هم اختلاف رشد اقتصادی محاسبه شده از سوی مرکز آمار و بانک مرکزی حدود ۴ واحد درصد است. مرکز آمار رشد اقتصادی بخش نفت را ۲۷ و نیم درصد و بانک مرکزی کمی بیش از ۲۳ درصد اعلام کرده است. دو نرخ متفاوت که اگرچه به پول واقعی اختلاف فاحشی با هم دارند، اما هر دو نشان از آن دارند که میزان تولید نفت در بهار امسال به نسبت بهار گذشته افزایش چشمگیری داشته است.
آیا میتوان به آینده امیدوار بود؟
نرخ رشد ۶ یا ۷ درصدی در شرایط عادی خیلی اتفاق خوبی است، اما با توجه به رکود انباشته سه سال گذشته نمیتوان آن را یک موفقیت به حساب آورد. درست مثل این میماند که کسی از کوهی ۳۰ متری سقوط کرده باشد ولی ۵ متر خود را بالا بکشد. درست است که ۵ متر بالا آمده، اما هنوز ۲۵ متر پایینتر از جایی است که از آن سقوط کرده است.
گزارش رشد اقتصادی بهار ۱۴۰۰ اولین گزارش مهم اقتصادی بعد از روی کار آمدن دولت «ابراهیم رئیسی» است؛ البته ربطی به رئیسی و دولت او ندارد. حسابداری در بهار و زمانی که دولت «روحانی» سر کار بود، انجام شده است.
عامل اصلی مثبت شدن رشد اقتصادی ایران در بهار امسال افزایش نسبی تولید نفت است؛ اتفاقی که به نظر میرسد تحت تاثیر مذاکرات هستهای و گشایش نسبی در صادرات نفت محقق شده است، اما آیا این روند ادامه خواهد داشت؟
هنوز هیچ نشانهای از حلوفصل بحران هستهای به چشم نمیخورد، با توجه به رکود انباشته و بلند شدن موج تورمی سنگین، به نظر نمیرسد سایر بخشهای اقتصاد ایران در فصلهای آینده ظرفیت رشد چندانی داشته باشند؛ آن هم در حدی که بتوانند بدون باز شدن گره مذاکرات و جاری شدن دوباره نفت به اقتصاد ایران، نرخ رشد اقتصادی را مثبت نگه دارند. بنابراین به نظر میرسد همهچیز بستگی به نفت و تحولاتی دارد که در حوزه سیاسی و بینالمللی در هفتهها و ماههای آینده رقم خواهند خورد.
ثبت نظر