خانه‌ای در تسخیر شعر و موسیقی وسط  یک اتوبان پر سرو صدا

غزل اختیاری، شهروند خبرنگار، تهران

 در همهمه و شلوغی تهران، در مجاورت اتوبان پر هیاهوی «امام علی»، خانه‌‌ای با مساحتی حدود ۸۸۰ متر مربع قرار دارد که از اولین خانه‌های ساخته شده در محله «۴۰۰ دستگاه» تهران (منطقه ۱۴) به حساب می‌آید و قدمتش به دوران پهلوی اول باز می‌گردد. 

این خانه، محل زندگی استاد «محمدعلی امیر جاهد»، شاعر و تصنیف‌ساز و داماد ادیبش، دکتر «محمد معین»، پدید آورنده «فرهنگ فارسی معین» بوده است. در حقیقت، این خانه بزرگ قدیمی از تلفیق دو خانه دیوار به دیوار پدرزن و دامادی صاحب‌نام ایجاد شده است.

در سال ۱۳۸۱، این ملک توسط شهرداری تهران خریداری شد و پس از بازسازی و ادغام، در سال ۱۳۸۳ در قالب «مرکز فرهنگی و هنری غدیر» به بهره‌برداری رسید. اما سرانجام، در سال ۱۳۹۵ به شکل خانه موزه و به عنوان «مرکز آموزش تخصصی‌ موسیقی، ادبیات و خوش‌نویسی» در شرق تهران آغاز به کار کرد تا محفلی برای علاقه‌مندان به هنر و ادبیات باشد.

زیبایی‌ شاعرانه این خانه با وجود این که عمارت‌های زیادی این روزها در تهران با معماری دوره قاجار و پهلوی در قالب کافه وجود دارد، آن قدر زیاد است که مورد توجه کارگردانان و اهالی هنر تصویر هم قرار گرفته است. این خانه، لوکیشن فیلم‌های خاطره انگیزی مثل «شهرزاد» (خانه شهرزاد و قباد)، «سرزمین کهن»، «دنگ و فنگ روزگار»، «اکسیدان» و «۲۱روز بعد» بوده است.

***

ساختمان آجری، کاشی‌های آبی، شیشه‌های رنگی و حوض فیروزه‌ای، همه یادآور معماری اصیل دوران قاجار هستند. تزیینات داخلی هم دست کمی از نمای بیرونی ندارند؛ از مبل‌های چوبی با پشتی‌های قرمز تا گلیم‌های لاکی و ترمه‌هایی که روی طاقچه‌ها پهن شده‌اند. تصور ساز زدن  و مشق خط کردن هم در چنین فضایی عیش محض است.  

«ترانه»، نوازنده تنبور و یکی از هنرورزان خانه دکتر معین و استاد امیر جاهد می‌گوید: «در این خانه قدیمی، عشق و هنر و ذوق جاری است. این را از همان ابتدا و با دیدن سردر زیبایی که بر در چوبی ورودی قراردارد، می‌توان فهمید؛ خانه‌ای در تسخیر سازها و نواها، واژه‌ها و شعرها که هر کدام از اتاق‌هایش به نام اسطوره‌ای از هنر و برای آموزش موسیقی طراحی شده و لابه‌لای سازهای شورانگیز، آثار و اشیای قدیمی نیز به نمایش درآمده‌اند.»

برخی سازهای تزیینی در این خانه، سازهای محمدعلی امیر جاهد، شاعر و تصنیف سازی است که زمانی در این خانه سکونت داشته است.

محمدعلی امیر جاهد متولد ۱۲۷۵ در تهران بود. او تا آغاز جنگ جهانی اول به حرفه خبرنگاری و مطبوعات مشغول بود و در سال ۱۲۹۹ به استخدام مجلس شورای ملی درآمد و برای مدتی نیز مسوولیت هنرستان شبانه موسیقی را بر عهده داشت. 

تصنیف‌های این استاد موسیقی با صدای «قمرالملوک وزیری» و تار «ارسلان درگاهی» و «مرتضی نی داوود» بر روی صفحات ۷۸ دور ضبط شده‌اند. 

عمر این موسیقی‌دان بزرگ با دو جلد کتاب و بیش از ۱۰۰ سرود و تصنیف با فضاهای میهنی، فلسفی، اجتماعی، سیاسی و عاطفی در سال ۱۳۵۶ در ۸۱ سالگی به پایان رسید.

محمدعلی امیرجاهد دارای دو جلد کتاب است که جلد اول او، «دیوان امیرجاهد»، در سال ۱۳۳۳ با نت آهنگ‌هایش به چاپ رسید و جلد دوم نیز در مرداد ۱۳۴۹ انتشار یافت.

ترانه در بخش دیگری از حرف‌هایش می‌گوید: «در دل این خانه، اتاق کار دکتر محمد معین قرار دارد؛ نگین ارزشمندی که معین و اندیشه‌هایش را به جهان معرفی کرده و ماندگارترین برگ‌های ادبیات این سرزمین در آن به نگارش درآمده است.»

«مهین امیرجاهد»، دختر محمدعلی امیرجاهد، همسرمحمد معین بود. خانه محمد معین دیوار به دیار خانه پدرزنش قرار داشت. حالا هر دو خانه تبدیل به خانه موزه شده‌اند و فقط تیغه‌ای وسط آن خانه‌ها باقی مانده است.

محمد معین دوره شش ساله ابتدایی را تنها طی دو سال به پایان برد و در ۱۶ سالگی لیسانس ادبیات، فلسفه و علوم تربیتی را از دانشکده ادبیات «دانشگاه تهران» و «دانش‌سرای عالی» گرفت. او سال ۱۳۱۴ در حالی که فقط ۱۷ سال داشت، به ریاست دانش‌سرای شبانه‌روزی اهواز منصوب شد. 

معین دوره روان‌شناسی عملی، خط‌شناسی، قیافه‌شناسی و مغزشناسی را به صورت مکاتبه‌ای از «آموزشگاه روان‌شناسی بروکسل» فرا گرفت و در ۲۴ سالگی به عنوان نخستین دکترای ادبیات فارسی ایران، در دانشگاه ادبیات دانشگاه تهران مشغول تدریس و تحقیق شد.

دکترمحمد معین در ۲۷ سالگی همکاری با «علامه دهخدا» را در تنظیم لغت‌نامه آغاز کرد و تا آخرین روز حیات علامه، به عنوان نزدیک‌ترین همکار او فعالیت داشت. پس از درگذشت دهخدا، با وصیت او، به عنوان ریاست امور علمی سازمان لغت‌نامه منصوب شد. 

معین در طول حیات خود، ۴۰ اثر ارزشمند از خود به یادگار گذاشت که معروف‌ترین آن‌ها، فرهنگ شش جلدی معین است.

دکتر محمد معین ۹ آذر ۱۳۴۵ خورشیدی، پس از بازگشت از «کنفرانس میراث مشترک ترکیه» سکته کرد و پنج سال آخر زندگی خود را در اغما گذراند. او در  تیر ۱۳۵۰ درگذشت و در آستانه اشرفیه به خاک سپرده شد.