توییت آقا‌محمد و دروغ پردازی‌های کرونایی

در توییتر، کاربری به نام «آقامحمد» که نزدیک به ۶۲ هزار دنبال‌ کننده دارد، نوشته است: «اگه کرونا اینقدر واگیر داره، چرا برای نمونه‌گیری اون سواب رو‌ یک متر فرو‌ میکنن ته حلق و‌بینی؟ یعنی تو تف بیمار ویروس نیست؟ جدی سواله برام...»

این توییت و پاسخ‌های پای آن، یکی از صدها محتوای دروغ یا اشتباهی است که  معیارهای مدرن  پزشکی، از جمله استفاده از واکسن برای کنترل شیوع ویروس کرونا را مورد انتقاد قرار می‌دهند. 

محتوایی که آقامحمد و هم‌فکرانش هر روز به‌ اشکال مختلف تولید می‌کنند، به دنبال کم‌ اهمیت‌ نشان‌ دادن خطر ویروس کرونا و ناموثر بودن برنامه واکسیناسیون در کشورهای مختلف، از جمله ایران، مورد پرسش قرار دادن میزان مسری بودن ویروس کرونا و «توطئه» خواندن واکسیناسیون و سیستم ارایه خدمات با کارت واکسن است.

آیا این توییت آقامحمد که مشتی از خروارها محتوای تولید شده در فضای مجازی درباره کم‌ خطر، کم‌ اهمیت و بی‌تاثیر یا حتی مضر بودن واکسن و تست کووید-۱۹ است، حقیقت دارد؟

ویروس کرونا، کم‌ اهمیت و کم‌ خطر نیست

اگرچه تولید و انتشار محتوایی که ویروس کرونا را «ساختگی»، «توطئه قدرت‌های جهان»، «کم‌ خطر» و مانند «آنفولانزا» می‌خوانند، در همه جای جهان در حال انجام است اما فقط در تعداد محدودی کشور، از جمله ایران، سران کشورها و رهبران نظام سیاسی آغازگر چنین گفتمانی بوده‌اند.

در ایران، «علی خامنه‌ای» در روز ۱۳ اسفند ۱۳۹۸، یعنی تنها چند روز بعد از اعلام رسمی شیوع ویروس کرونا در قم و انتشار آن به تمام نقاط ایران، کرونا را بلایی دانسته بود که آن‌چنان بزرگ نیست و گفته بود: «من نمی‌خواهم مساله را خیلی کوچک فرض کنم اما آن را خیلی بزرگ هم نکنیم، این مساله مدتی نه چندان طولانی برای کشور وجود خواهد داشت و سپس رخت برمی‌بندد.»

در ادامه همین رویکرد تقلیل‌گرایانه او، سرانجام در دی‌‌ ماه ۱۳۹۹، خامنه‌ای با این توجیه که به امریکا و بریتانیا اعتماد ندارد و اگر امریکایی‌ها واکسن داشتند، خودشان در چنین وضعیتی نبودند، ورود واکسن‌های ساخت این دو کشور را ممنوع اعلام کرد.

تنها چند ماه بعد از این تصمیم رهبر جمهوری اسلامی و در روزهای اوج موج پنجم ویروس کرونا که روزانه بیش از ۷۰۰ نفر جان خود را از دست می‌دادند، خود او اندکی عقب نشست و در یک پیام تصویری، خواستار تامین گسترده واکسن به هر شکل ممکن شد و تاکید کرد: «کرونا مساله اول کشور است.»

این مقدمه درباره دیدگاه علی خامنه‌ای نسبت به همه‌گیری ویروس کرونا، در ابتدا شاید به رویکرد آقامحمد، کاربر توییتری که به‌ شکلی سازمان یافته و هدفمند، روزانه محتوای غیرعلمی و توطئه‌پندارانه درباره کرونا تولید می‌کند، مربوط نباشد اما اندکی موشکافی درباره آن‌ چه آقامحمد سر در راه آن گذاشته است، نشان می‌دهد که این کاربر از بسیاری جهات، خط علی خامنه‌ای را دنبال می‌کند.

البته این کم‌ اهمیت‌ دانستن، چیزی از میزان خطر ویروس کرونا کم نمی‌کند. بنابر آمارهای جهانی، تا به‌ حال بیش از چهار میلیون و ۸۳۵ هزار نفر در جهان جان خود را در اثر ابتلا به این ویروس از دست داده‌اند. در ایران، با وجود شبهه‌های بسیاری که نسبت به آمار روزانه مبتلایان جدید و جان باختگان وجود دارد، تا به‌حال نزدیک به ۱۲۲ هزار نفر جان خود را از دست داده‌اند؛ یعنی از بین هر ۱۰۰ نفری که بنا بر روش‌های تشخیصی قطعی (تست «پی‌سی‌آر»)، ابتلای آن‌ها به ویروس کرونا توسط وزارت بهداشت اعلام شده است، ۲.۱۵ نفر جان خود را از دست داده‌اند.

این در حالی است که مثلا در مورد آنفلوآنزا، سالانه بین ۲۹۰ تا ۶۵۰ هزار نفر در جهان می‌میرند. با این اوصاف، خطر مرگ ناشی از کووید-۱۹ حدود پنج برابر بیشتر از خطر مرگ در اثر ابتلا به آنفلوآنزا است و اصلا شبیه به آنفلوآنزا یا سرماخوردگی نیست.

در مورد بیماری «سارس» نیز که ناشی از ابتلا به ویروسی از خانواده کرونا است و در سال ۲۰۰۲ تا ۲۰۰۳ در برخی نقاط دنیا شایع شد، فقط ۷۴۴ نفر جان خود را از دست دادند.

بیماری‌های قلبی و عروقی که بزرگ‌ترین عامل مرگ و میر بشر در جهان هستند، سالانه جان حدود ۱۷.۹ میلیون نفر را می‌گیرند. باید در نظر داشت که بیماری‌‌های قلبی و عروقی به‌ تنهایی عامل ۳۲ درصد مرگ‌های جهان به شمار می‌روند. با این‌حال، این رقم نسبت به آمار ۱۲ ماهه جان‌باختگان کرونا، یعنی حدود سه میلیون و ۲۰۰ هزار نفر، فقط ۵.۵ برابر است.

در کنار میزان کشندگی این ویروس، صدمات اقتصادی و اجتماعی آن را هم باید در نظر گرفت. بر اساس برآوردی که سایت تحلیل داده‌های آماری «استاتیستا» انجام داده، از زمان شروع پاندمی در ماه مارچ ۲۰۲۰ تا نیمه ماه سپتامبر سال جاری میلادی، نزدیک به ۷۷ میلیارد دلار از میزان تولید ناخالص داخلی در تمام کشورهای جهان کاسته شده است.

هم‌چنین، بنا بر گزارشی که سایت بانک جهانی در خرداد امسال منتشر کرده، اقتصاد جهان در سال ۲۰۲۱ به ۸۰ سال قبل بازگشته است.

کارشناسان این سازمان بر این باورند با وجود تکان‌هایی مثبت در اقتصادهای بزرگی مانند ایالات متحده و چین، احتمالا میزان «جی‌دی‌پی» یا تولید ناخالص داخلی جهانی ۳.۲ درصد کمتر از نرخ این شاخص مهم اقتصادی در دوران پیشاپاندمی باشد.

ضریب سرایت ویروس کرونا افزایش یافته است

با وجود این‌ که روزانه محتوای بسیاری مانند آن‌ چه آقامحمد، کاربر توییتری درباره میزان سرایت ویروس کرونا منتشر کرده است، نشر و بازنشر می‌شود اما محققان می‌گویند سویه «دلتا» ویروس کرونا ضریب سرایت یا «R0» این ویروس را نسبت به ماه‌های اولیه شروع پاندمی چندین برابر کرده و از رقم سه به ۹ رسانده است.

جدول زیر میزان سرایت‌پذیری یا میزان انتقال ویروس از یک بیمار به افراد دیگر را نشان می‌دهد:

جدا از این‌ که میزان سرایت‌پذیری ویروس کرونا با وجود سویه دلتا سه برابر شده است، ضریب انتقال ویروس حتی در سویه اصلی که همه‌گیری ویروس با آن شروع شد نیز در مقایسه با ویروس‌های دیگری که در زمان اوج شیوع خود بسیار سرایت‌پذیر بوده‌اند، کمتر نیست؛ مثلا ویروس «اچ‌آی‌وی» که برای دهه‌ها بحث داغ تمام محافل پزشکی، دانشگاهی و حتی رسانه‌ها بود، در اوج زمان شیوع خود در دهه ۱۹۸۰ میلادی، ضریب سرایتی نزدیک به چهار داشت. این یعنی در آن زمان، هر نفری که به ویروس اچ‌آی‌وی آلوده می‌شد، می‌توانست در چهار نفر دیگر نیز عفونت ناشی از این ویروس را ایجاد کند.

بنابراین، در برخورد با اظهارنظرهایی هم‌چون توییت آقامحمد، باید گفت که نه تنها ویروس کرونا جزو ویروس‌های بسیار مسری است بلکه ضریب سرایت آن نیز در جهش‌های ژنتیکی اخیر این ویروس، به شدت در حال افزایش بوده است.

روش‌های نمونه‌برداری در تست تشخیص کرونا متفاوت است

آقامحمد، کاربر توییتری می‌‌گوید چون برای دریافت نمونه از مخاط، سواب یا ابزار مربوط به نمونه‌برداری را وارد محدوده «نازوفارنژیال» یا بخش انتهایی بینی که به حلق متصل می‌شود، می‌کنند، پس کرونا آن‌قدرها هم واگیردار نیست. با این‌حال، در دنیا برای نمونه‌برداری تست پی‌سی‌آر یا «زنجیره واکنشی پلیمراز» که قابل اتکاترین نوع تست برای تشخیص عفونت به ویروس کرونا است، روش‌های متفاوتی وجود دارد. یکی از این روش‌ها، استفاده از ابزارهای نمونه‌برداری از مخاط بینی و دهان است که در روزهای اولیه ابتلا به عفونت کووید-۱۹، بیشترین تعداد و تمرکز ویروس کرونا در این مناطق است.

حتی در روش نمونه‌برداری از مخاط بینی نیز بنا بر معیارهای دولت کانادا در زمینه کنترل کیفیت ابزارهای نمونه‌برداری که در اختیار تولیدکنندگان و عموم نیز قرار گرفته‌اند، چنان‌چه شکل و تمرکز قسمت الیافی آن‌ها به‌گونه‌ای باشد که بتوانند از قسمت قدامی بینی و قسمت میانی آن، یعنی «مید تربینیت» نیز نمونه بردارند، قابل استفاده هستند. بنابراین، احتمالا در ایران به این دلیل از سواب‌های بلندی که تا نازوفارنژیال پیش می‌روند استفاده می‌شود که سواب‌های دیگری در بازار در دسترس نیستند.

علاوه بر تفاوت نوع ابزارهای نمونه‌برداری، سایت سازمان غذا و داروی ایالات متحده (اف‌دی‌ای) برخی روش‌های جایگزین سواب یا نمونه‌برداری از بینی و دهان را نیز مشخص کرده است. در این سایت آمده‌ است روش نمونه‌برداری بزاقی که در آن فرد داخل یک لوله آزمایش در چندین مرحله پشت سر هم آب دهان خود را می‌ریزد یا روش قرقره کردن مقدار کمی آب مقطر و ریختن آن در یک ظرف استریل شده نیز درست به اندازه سواب، دقیق است.

علاوه بر این‌ها، سازمان اف‌دی‌ای می‌گوید این روش‌ها به این دلیل که توسط خود فرد بیمار هم قابل انجام هستند و میزان ارتباط آن‌ها را با کادر درمانی و آزمایشگاهی به‌ حداقل می‌رسانند، در کنترل شیوع این ویروس نیز موثر هستند.

امکان تست مثبت کاذب تقریبا صفر است

در بخش پاسخ‌ها به توییت مد‌نظر این گزارش، عده زیادی، از جمله خود آقامحمد به لطمه‌ زننده بودن و احتمال بالای نتیجه مثبت کاذب تست‌های سواب بینی اشاره کرده‌اند.

بررسی‌ها اما نشان می‌دهند که امکان بروز نتیجه مثبت کاذب در تمام تست‌های پی‌سی‌آر که توسط افراد آموزش‌ دیده و در آزمایشگاه انجام می‌شوند، بسیار ناچیز است.

بنابر اطلاعاتی که در سایت سازمان غیر‌انتفایی «مایو» که سازمانی مختص آموزش عمومی موضوعات مربوط به سلامت و اطلاع‌رسانی به عموم مردم درباره تحقیقات پزشکی است، آمده که نمونه‌برداری‌ها در محیط استریل ظرف نمونه‌برداری نگه‌داری می‌شوند.

هم‌چنین گفته شده است که پس از نمونه‌برداری، نمونه‌ها یا به مراکز آزمایشگاهی که امکان بررسی نمونه را دارند، انتقال داده می‌شوند و یا در همان آزمایشگاه، وارد دستگاهی که امکان تشخیص ویروس را دارد، خواهند شد تا نتیجه به‌ دست بیمار برسد.

بنابراین، به گفته سازمان غیر‌انتفاعی مایو، امکان بروز نتیجه مثبت کاذب تقریبا نزدیک به صفر است و تنها زمانی نتیجه مثبت کاذب خواهد بود که ابزار نمونه‌برداری یا ظرفی که ابزار تا زمان انجام آزمایش در آن نگه‌داری می‌شود، آلوده به ویروس باشد که با توجه به حساسیت این تست‌ها، این موضوع منتفی است.