پل‌ سرخ کابل؛ روی کار آمدن طالبان و خلوت شدن بزرگ‌ترین مکان فرهنگی افغانستان

دانیال دایان؛ شهروندخبرنگار

طی دو دهه اخیر، «پل‌ سرخ» کابل به محل تجمع فرهنگیان، هنرمندان و روزنامه‌نگاران افغانستان تبدیل شده بود اما تسلط «طالبان» در ۲۴ مرداد ۱۴۰۰ بر این شهر، خیابان‌های منتهی به پل‌سرخ را خلوت‌‌تر از هر زمانی کرده است. بسیاری از اهالی فرهنگ و هنر افغانستانی وطن‌ خود را از ترس طالبان ترک کردند و به دیار غربت پیوستند، بسیاری مخفیانه زندگی می‌کنند و شهر از حضور زنان، کم‌رنگ شده است. 
تا پیش از حکومت دوباره طالبان بر افغانستان، شهروندان این کشور باور داشتند که سفر به کابل بدون بازدید از محل پرشور پل‌ سرخ به انجام نمی‌رسد. حالا اما با حضور طالبان، انگار رمقی برای گشت‌وگذار در پل‌ سرخ هم وجود ندارد. 
***
تا پیش از تسلط طالبان بر افغانستان، عصرها تا پاسی از شب جمعیت در پل سرخ موج می‌زد و بازار کافه‌ها و هتل‌ها داغ بود. اما حالا تمام مراکز خدماتی و فروشگاه‌ها در بحران اقتصادی غرق و بسیاری از فعالیت‌ها متوقف شده‌اند. انگار پل سرخ هم خالی از اهالی فرهنگ، هنر و روزنامه‌نگاران شده است. 
«فرشاد فتانی»، یکی از روزنامه‌نگاران افغانستانی ساکن پل‌ سرخ منتظر دریافت ویزا از کشور «آلبانی» برای ترک افغانستان است. پیش از تسلط طالبان بر افغانستان، او هم مثل دیگر اهالی رسانه و فرهنگ، در این منطقه حضور پررنگ داشت اما حالا در گفت‌وگو با «ایران‌وایر» یادآور می‌شود که انگار تمام امیدها و آرزوهای افغانستانی‌ها، به‌ویژه نسل جوان، به خاک نشسته است. 
فرشاد هم به انتظار ترک افغانستان است: «من از گروه طالبان هیچ توقع حکومت‌داری ندارم، آن‌ها ۲۰ سال در کشور جنگیدند و حالا هم آزادی‌های فردی و هم‌چنین آزادی بیان را سلب کرده‌اند. با آمدن طالبان، بسیاری از روزنامه‌نگاران از کارشان بی‌کار شده‌اند و فقر و بدبختی مردم افزایش یافته است.»
«خلیل پژواک» روزنامه‌نگار دیگری است که در توییتر خود، در مورد کاهش ازدحام در پل‌سرخ چنین نوشت: «پل‌سرخ که علی‌رغم تمامی خطرها، تا نیمه شب باز بود، اکنون عصرها از شدت تنهایی زانوی غم بغل می‌کند و غروب نشده، چشمانش را به روی زندگی می‌بندند.»
«مینا رضایی» مالک یکی از مشهورترین و در عین‌حال شلوغ‌ترین کافه پل‌سرخ، موسوم به «سمپل» بود. او به «ایران‌وایر» می‌گوید با ورود طالبان به کابل، دروازه این کافه بسته شده است: «طالبان نه به آزادی باور دارند، نه به زن و نه اجازه می‌دهند مکان‌هایی چون کافه‌ها دوباره بازگشایی شوند. کابل و پل‌سرخ بدون کافه‌ها و صدای خنده و جنب‌وجوش جوانان انگار مرده است.»
کافه سمپل محلی بود برای اهل موسیقی تا هنرمندان در آن کنسرت برپا کنند. همین مساله یکی از دلایل محبوبیت این کافه به شمار می‌آمد. 
تا پیش از حاکمیت دوباره طالبان، شماری از دختران و پسران افغانستانی فارغ از سنت‌ها، در این کافه به قصه‌گویی و سرگرمی مشغول بودند. حتی دختران با لباس‌های شیک و اغلب بدون روسری، با حس رهایی از محدودیت‌ها، در این کافه حضور می‌یافتند.
از همان زمان حاکمیت طالبان تا هنوز اما شهر خالی از جوانان و شور و شوق و صدای موسیقی شده است. 
«حمید جوادی» یکی از ساکنان شهر کابل است. او به «ایران‌وایر» گفت حضور افراد تا دندان مسلح طالبان در میدان پل‌‌سرخ وحشت‌آفرین است و به همین خاطر دختران کمتر جرات می‌کنند در شهر قدم بزنند. 
او از روزهای خوش کابل، به‌ویژه در همین منطقه روایت می‌کند که با دوستان پسر و دختر خود بیشتر عصرها در کافه‌ها جمع می‌شدند و به دور از دغدغه‌های روزگار، لحظات خوشی را سپری می‌کردند. 
از زمان تسلط طالبان اما دختران حضوری در این منطقه و کافه‌هایش ندارند: «طالبان تمام آزادی‌های فردی ما را گرفتند و از ترس و هراس آن‌ها، همگی ما مردان باید لباس افغانستانی بپوشیم و هیچ‌گاهی نمی‌توانیم با دوستان دختر خود در کافه قرار بگذاریم. متاسفانه شمار زیادی از مردم از ترس طالبان، افغانستان را ترک کردند. من هم می‌خواهم از این کشور بروم.»
انگار طالبان بساط فرهنگ را هم جمع کرده‌اند. فعالیت‌های فرهنگی در این کشور متوقف شده است و بسیاری از انتشارات و فروشگاه‌های کتاب هم در آستانه تعطیلی هستند. 
«مارکت میلی» در پل‌‌سرخ یکی از مراکز پر تجمع جامعه کتاب‌خوان افغانستان بود اما حالا بیشتر مغازه‌های آن بدون بازدیدکننده و خریدار رها شده‌اند. احتمالا با تداوم خروج فرهنگیان و هم‌چنین وضعیت بد اقتصادی، بسیاری از کتاب‌فروشی‌ها هم تعطیل شوند. 
«تقی محمدی» یکی از فروشندگان کتاب در پل‌‌سرخ است. او کسادی بازار کتاب را برای «ایران‌وایر» چنین شرح می‌دهد: «با آمدن طالبان، مردم در وحشت و هراس زندگی می‌کنند و به‌خاطر وضعیت بد روانی، تمایلی به خواندن و خریداری کتاب ندارند. اگر همین قسم [به همین شکل] بازار کساد باشد، مجبور می‌شوم که مغازه خود را بسته کنم [ببندم] و کتاب‌ها را هم به قیمت ناچیز حراج کنم.»
موسیقی هم رخت از پل‌سرخ بربسته است. در این منطقه چندین مرکز فروش ابزار موسیقی و مکان آموزش این هنر وجود داشت اما هنر برای طالب‌ها، «شوم» است و همه این مراکز بسته شده‌اند. در عین‌حال، بسیاری از اهالی موسیقی هم افغانستان را ترک کرده‌اند. 
«قاسم جامی» یکی از آوازخوان‌های فولکلور افغانستان است که حالا به‌دلیل اعمال محدودیت بر جهان موسیقی از سوی طالبان، به ایران رفته است. او در گفت‌وگو با «ایران‌وایر» می‌گوید: «طالبان مخالف هنر موسیقی هستند و من هم با دل ناخواسته [بدون خواست قلبی] با مردم خود در افغانستان وداع کردم و حالا در ایران هستم. امیدوارم که روزی بشود دوباره به کشور خود برگردم و برای مردم خود آواز بخوانم. طالبان نباید مانع فعالیت هنرمندان موسیقی شوند. هنر در تمام کشورها حتی کشورهای اسلامی آزاد است.»
پیشینه طالبان با هنر موسیقی، تیره و تاریک است. در دوران نخست حاکمیت گروه طالبان در نیمه دوم دهه ۹۰ میلادی، آن‌ها موسیقی را منع کرده بودند و تمام ابزار موسیقی را تخریب می‌کردند. در آن دوره، افغانستان به کشوری بدون ساز و سرود در سطح جهان بدل شده بود. به تعبیر اهالی فرهنگ و هنر افغانستان، آن دوران سیاه بار دیگر تکرار شده است.
پل سرخ این روزها کم‌کم رنگ فرهنگی خود را هم از دست می‌دهد. انگار حضور گسترده دوباره جمعیت به‎شمول هنرمندان، آوازخوانان، روزنامه‌نگاران و فرهنگیان بیشتر از واقعیت، به یک رویای دست نیافتنی در دوران حاکمیت طالبان در افغانستان می‌ماند.