راستی آزمایی ادعای وزیر کشور؛ آیا ۹۰ درصد کشفیات مواد مخدر توسط ایران انجام می‌شود؟

«احمد وحیدی»، وزیر کشور دولت «ابراهیم رئیسی» روز ۲۷ مهر ۱۴۰۰ در حاشیه «نشست تخصصی روند برنامه تحول راهبردی مبارزه با مواد مخدر» مدعی شد: «۹۰ درصد کشفیات مواد مخدر توسط ایران انجام می‌شود.» 

او این اظهارات را در واکنش به ادعای رییس جمهوری آذربایجان که گفته ارمنستان به‌ مدت ۳۰ سال با کمک ایران مواد مخدر به اروپا قاچاق می‌کرده است، عنوان کرد و گفت: «این اظهارات را هیچ‌کس در دنیا تایید نمی‌کند؛ آمارهای رسمی وجود دارند که ۹۰ درصد کشفیات مواد مخدر در دنیا توسط جمهوری اسلامی ایران انجام می‌شود و برخی از کشورهای مدعی، کمتر از یک درصد کشفیات دارند.»

آیا ۹۰ درصد کشفیات مواد مخدر در دنیا در ایران انجام می‌شود؟ آیا سهم سایر کشورهای دنیا در کشف مواد مخدر تنها ۱۰ درصد است؟ آیا اسنادی از دخالت ایران در قاچاق مواد مخدر به اروپا از کانال ارمنستان وجود دارد؟ 

«ایران‌وایر» در این گزارش می‌کوشد به این پرسش‌ها پاسخ دهد.

کشف مواد مخدر در کشورهای مختلف دنیا

برای این که دریافت هر کشور در جهان چه نقشی در کشف مواد مخدر دارد، اول باید به این پرسش پاسخ داد که مواد مخدر در کدام مناطق دنیا تولید می‌شوند و مسیرهای ترانزیت مواد مخدر کجا است؟ قاعدتا کشورهایی که در مسیر ترانزیت مواد مخدر قرار دارند، می‌توانند و باید نقشی در کشف و مبارزه با قاچاق مواد مخدر ایفا کنند. 

پس سوال اول این است: مواد مخدر در کدام کشورها تولید می‌شود؟

ما در دنیا کشوری نداریم که دست برتر در تولید تمام انواع مواد مخدر را داشته باشد. معمولا هر کشور فعال در تولید مواد مخدر، در یک ماده افیونی نقش عمده دارد. براساس گزارش سال ۲۰۲۱ دفتر مواد مخدر و جرایم سازمان ملل متحد، افغانستان در تولید تریاک، مرفین و هرویین با در اختیار داشتن  ۸۳ درصد تولید جهان، حرف اول را می‌زند و میانمار با دارا بودن هفت درصد تولید کشور، دوم. ۱۰ درصد تریاک، مرفین و هرویین دنیا نیز در سایر کشورها تولید می‌شود. کلمبیا، پرو و بولیوی کشورهای عمده در تولید کوکایین هستند و مواد مخدر حشیش یا گل نیز تقریبا در همه جای دنیا کشت می‌شود. بسیاری از کشورها هم در تولید مواد مخدر «اکستازی» یا «توهم‌زا» و «ترامادول» نقش دارند.

بنابراین، همان‌گونه که تولید مواد مخدر محدود به یک کشور نیست، نباید انتظار داشت که همه معتادان دنیا نیز یک ماده مخدر را مصرف کنند. نمودار زیر نشان می‌دهد هر ماده مخدر چند درصد جامعه مصرف کنندگان در دنیا را جذب خود ساخته است:

براساس آن‌چه در این نمودار آمده، تریاک، مرفین و هرویین که در کتگوری «Opioid» به رنگ آبی روشن مشخص شده است، تنها ۱۳ درصد جامعه مصرف‌کنندگان مواد مخدر را پوشش می‌دهند و ۸۷ درصد مصرف کننده مواد مخدر، موادی غیر از تریاک، هرویین و مرفین که محصول عمده کشور افغانستان است را مصرف می‌کنند.

سوال دوم این است که مسیرهای ترانزیت مواد مخدر کدام هستند؟

پاسخ این سوال بسته به نوع مواد مخدری که ترانزیت می‌شود، متفاوت است. طبیعتا ایران تنها در مسیر ترانزیت مواد مخدر تولیدی در افغانستان قرار دارد. نقشه زیر مسیرهای ترانزیت تریاک، هرویین و مرفین را نشان می‌دهد که ایران در مرکز آن قرار دارد ولی محدود به ایران نیست:

با وجود آن که کشورهای مختلفی در ترانزیت مواد مخدر افغانستان نقش دارند اما گزارش سازمان ملل متحد حاکی از آن است که سه کشور ایران، ترکیه و پاکستان بیشترین نقش را در ترانزیت هرویین در دنیا دارند. در واقع این سه کشور، کشورهای مبدا به شمار می‌روند:

در نقشه بالا، کشورهایی که با رنگ بنفش مشخص شده‌اند، تولید کننده عمده تریاک و هرویین دنیا هستند.

برخلاف مسیرهای ترانزیت تریاک و هرویین دنیا که ایران محور اصلی آن است، هیچ‌کدام از مسیرهای اصلی یا فرعی ترانزیت کوکایین از ایران نمی‌گذرند. نقشه زیر مسیرهای ترانزیت و کشورهای اصلی تولید و توزیع کننده هرویین دنیا را نشان می‌دهد:

حال پرسش اصلی این است که آیا ۹۰ درصد مواد مخدر دنیا در ایران کشف می‌شود و سهم سایر کشورهای جهان ۱۰ درصد است؟

پاسخ این پرسش به طور قطع، «خیر» است. ایران بیشترین تریاک را سالانه کشف و گزارش می‌کند. در کشف هرویین و مرفین هم ایران در ردیف مهم‌ترین کشورها است. اما سهم بسیار اندکی در سایر مواد مخدر دارد. 

براساس گزارش دفتر مواد مخدر و جرایم سازمان ملل متحد، ۱۰۲ کشور در سال ۲۰۱۹ سهمی در کشف تریاک و هرویین داشته‌اند اما ۹۸ درصد مواد کشف شده توسط سه کشور ترکیه، ایران و پاکستان گزارش شده است؛ یعنی سه کشوری که عمده‌ترین کشورهای مبدا ترانزیت تریاک و هرویین به شمار می‌آیند، عمده‌ترین کشورها در کشف این مواد نیز هستند.

نمودار و جدول کشورهای موثر در کشف تریاک و هرویین:

میزان کشف تریاک، مرفین و هرویین در دنیا (اعداد به تن مشخص شده‌اند):

کم‌رنگ بودن نقش سایر کشورها در کشف تریاک و هرویین به معنای بی‌تفاوتی آن‌ها در کشف مواد مخدر نیست بلکه آن‌ها در مسیر ترانزیت این مواد قرار ندارند و باید در کشف سایر مواد مخدر دنبال نقش آن‌ها بود.

در گزارش سازمان ملل متحد آمده که ۹۴ درصد کوکایین کشف شده در امریکای شمالی، توسط کشور امریکا انجام شده است. این کشور با کشف ۲۷۷ تن در سال ۲۰۱۹، معادل ۱۸ درصد کل کوکایین کشف شده در دنیا را گزارش کرده است. ۱۹ درصد کوکایین در امریکای مرکزی، توسط کشورهای پاناما، گواتمالا و کاستاریکا کشف و گزارش و بخشی دیگری نیز توسط کشورهای اروپایی کشف شده‌اند.

اگر به سایر مواد مخدر، از جمله مواد مخدر صنعتی و توهم‌زا هم نگاه کنیم، باز ایران سهمی بسیار ناچیز دارد؛ برای مثال، در کشف مواد مخدر «متامفتامین»، بیشترین کشف در امریکا انجام می‌شود و ایران پس از امریکا، تایلند، مکزیک، چین، میانمار و اندونزی در رتبه هفتم قرار دارد:

در کشف مواد مخدر اکستازی نیز ایران در میان ۱۵ کشور اول جایی ندارد و اگر سهمی هم داشته باشد، در ۱۴ درصدی که با عنوان «سایر کشورها» در نمودار زیر مشخص شده است، باید لحاظ شده باشد:

 

در کشف مواد توهم‌زا توسط کشورهای دنیا که باز امریکا بیشترین نقش را دارد، ایران بعد از امریکا، مکزیک، تایلند، عربستان، بریتانیا، ترکیه، گواتمالا، اندونزی و هلند، در رتبه دهم قرار دارد:

در این اکسل شیت (Drug seizures 2015–2019)، کل مواد مخدری که توسط کشورهای جهان در سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۹ کشف و گزارش شده‌اند، به تفکیک جنس و وزن در دسترس هستند و با مرور آن می‌توان نقش هر کشور را بررسی کرد.

بنابراین، برخلاف ادعای احمد وحیدی، وزیر کشور که مدعی است ۹۰ درصد کشفیات مواد مخدر دنیا در ایران اتفاق می‌افتد، ایران سهمی بسیار اندک در کشف مواد مخدر دارد. چرا که تنها ۱۳ درصد مواد مخدر مصرفی دنیا در افغانستان تولید و از مسیر ایران، پاکستان و ترکیه به دنیا ترانزیت می‌شود و ایران اگر نقشی هم دارد، تنها در کشف تریاک، هرویین و مرفین است و در کشف سایر مواد مخدر یا اساسا نقشی ندارد یا اگر هم دارد، ناچیز است. ۸۷ درصد مواد مخدر مصرفی دنیا غیر از محصولی است که از مسیر ایران ترانزیت می‌شود. بنابراین، در کشف این مواد نمی‌توان نقش چندانی برای ایران قائل بود.

نکته دیگر این که کل تریاک، هرویین و مرفین کشف شده در سال ۲۰۱۹ در دنیا تقریبا معادل ۱۰ درصد تولید شده است. همان‌طور که در جدول بالا آمده، ایران در سال ۲۰۱۹ معادل ۶۵۶ تن تریاک، ۱۸.۲ تن مرفین و ۱۷ تن هرویین کشف کرده، حال آن که در این سال بالای هفت هزار و ۵۰۰ تن تریاک تولید و بخش عمده آن از طریق ایران ترانزیت شده است؛ به طوری که در گزارش سال ۲۰۲۱ سازمان ملل متحد آمده که ۹۸ درصد هرویین کشف شده در بلژیک از ایران ترانزیت شده است، ۶۰ درصد هرویین کشف شده در ایتالیا که از راه دریایی به این کشور قاچاق شده، از ایران ترانزیت شده است و ایران و قزاقستان دو کشور عمده در ترانزیت مواد مخدر به آلمان هستند. ایران و پاکستان دو کشور عمده در ترانزیت مواد مخدر به کشور هند شناخته شده‌اند.

آیا ایران در قاچاق مواد مخدر از خاک ارمنستان نقش داشته است؟

هیچ سندی برای پاسخ مثبت و منفی دادن به این پرسش در دست نیست، تنها در گزارش سال ۲۰۲۱ دفتر مواد مخدر و جرایم سازمان ملل متحد به این نکته اشاره شده که ۲۰ درصد مواد مخدر قاچاق شده به گرجستان از مسیر ارمنستان به این کشور ترانزیت شده است. ولی این گزارش به این پرسش پاسخ نمی‌دهد که این مواد از مسیر کدام کشور وارد ارمنستان شده‌اند. آن‌چه روشن است، این است که هر دو کشور همسایه جنوبی و شرقی این کشور، یعنی ایران و آذربایجان در مسیر ترانزیت مواد مخدر قرار دارند و مواد مخدر ترانزیت شده از مسیر ارمنستان باید از ایران یا آذربایجان وارد این کشور شده باشد؛ مگر این که تصور کنیم قاچاق مواد مخدر به ارمنستان از مرز هوایی انجام شده که بسیار دور از ذهن است تمام مواد مخدری که از این کشور به گرجستان ترانزیت شده‌اند، از مرز هوایی وارد ارمنستان شده باشند. 

جمع‌بندی

احمد وحیدی، وزیر کشور مدعی است: «۹۰ درصد کشفیات مواد مخدر توسط ایران انجام می‌شود.» 

او ادعای رییس جمهوری آذربایجان که گفته بود ارمنستان به‌ مدت ۳۰ سال با کمک ایران مواد مخدر به اروپا قاچاق می‌کرده است را رد کرده و معتقد است سهم کشورهای مدعی مبارزه با مواد مخدر در کشفیات، یک درصد هم نیست.

بررسی‌های «ایران‌وایر» نشان می‌دهند که این ادعا کاملا بی‌ربط است زیرا مواد مخدر تولید شده در افغانستان که از سه کشور ایران، پاکستان و ترکیه به دنیا ترانزیت می‌شوند، تنها ۱۳ درصد مواد مخدر مصرفی در دنیا را تشکیل می‌دهند. بنابراین، حتی اگر ایران در کشف تریاک و هرویین نقش عمده داشته باشد که البته در ترانزیت آن نیز بر اساس گزارش سازمان ملل متحد، نقشی محوری بازی می‌کند، در کشف سایر مواد مخدر که ۸۷ درصد مواد مصرفی در دنیا را تشکیل می‌دهد، سهمی بسیار ناچیز دارد. 

طبیعتا کشورهایی که در مسیر ترانزیت یک نوع از مواد مخدر قرار ندارند، در کشف آن نیز سهمی ندارند؛ مثل سهم ناچیز ایران در کشف کوکایین که در مسیرهایی غیر از مسیر ایران ترانزیت می‌شوند.

هیچ سندی دال بر رد یا اثبات ادعای رییس جمهوری آذربایجان در خصوص نقش ایران در ترانزیت مواد مخدر از مسیر ارمنستان وجود ندارد. تنها سند موجود، گزارش سال ۲۰۲۱ دفتر مواد مخدر و جرایم سازمان ملل متحد است که می‌گوید ۲۰ درصد مواد مخدر ترانزیت شده به گرجستان از ارمنستان وارد این کشور می‌شود. قاعدتا مواد مخدری که از ارمنستان به گرجستان می‌روند، باید از ایران یا آذربایجان به عنوان دو همسایه جنوبی و شرقی که هر دو نیز در ترانزیت مواد مخدر نقش دارند، عبور کرده باشند.

مجموعه بررسی‌های «ایران‌وایر» نشان می‌دهد که ادعای احمد وحیدی، وزیر کشور مبنی بر این که ۹۰ درصد کشفیات مواد مخدر توسط ایران انجام می‌شود، واجد نشان «حقیقت ندارد» است.

 

مطالب مرتبط:

دروغ شاخ‌دار محمود علوی؛ وزارت اطلاعات برای هیچ‌کس مزاحمتی نداشته است

اعتراض بیش از سیصد هنرمند و روزنامه‌نگار به تداوم نبود آزادی بیان

گزارش‌گران بدون مرز توقیف روزنامه جهان صنعت و سرکوب رسانه‌ها را محکوم کرد

سایه سیاست روی مطالب رسانه‌های درستی سنجی

تحدید آزادی بیان و تهدید روزنامه‌نگاران؛ حکایت کرملین و رسانه‌های مستقل