تازه‌ترین آمار رسمی: ۲۶ میلیون نفر زیر خط فقر

تازه‌ترین گزارش‌های رسمی از شاخص‌های فلاکت در ایران نشان می‌دهد خط فقر در سال ۱۳۹۹ نسبت به سال ۱۳۹۸ بیش از ۳۸ درصد افزایش یافته که بنابر تحقیقات پلیس این مساله به گسترش خودکشی در شهر‌های مختلف کشور منجر شده است.

دفتر «مطالعات رفاه اجتماعی» وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی به‌تازگی گزارش سالانه پایش فقر در سال ۱۳۹۹ را منتشر کرده که نشان از وخیم شدن معیشت مردم ایران دارد و می‌گوید حدود یک‌سوم جمعیت کشور زیر خط فقر زندگی می‌کنند.

***

این گزارش با اعلام رشد ۳۸ درصدی فقر در سال ۱۳۹۹ نوشته است که در این سال خط فقر به طور میانگین در کل کشور ماهانه به یک میلیون و ۲۵۴ هزار تومان رسید؛ به طوری که خط فقر برای خانوارهای سـه و چهار نفره به ترتیب دو میلیون و ۷۵۸ و سه میلیون و ۳۸۵ هزار تومان شد.

در این گزارش آمده نرخ‌های تورم ۴۷.۵ و ۲۲ و ۴۹ درصدی (نقطه به نقطه) در ســال‌های ۱۴۹۷ تا ۱۳۹۹ هزینه زندگی را افزایش داده و در نتیجه خط فقر را نیز گسترش داده است.

این گزارش می‌گوید نرخ تورم در سال ۱۳۹۸ روند رو به کاهشی داشت، اما در ســال ۱۳۹۹ با کاهش شدید درآمدهای نفتی (از محل قیمت نفت و تحریم‌ها) رشد پایه پولی و نقدینگی افزایش یافت که شاخص‌های کسریِ بودجه دولت، کرونا و شوک ناشی از خروج از برجام هم در این میان نقش منفی بسزایی در اقتصاد ایران ایفا کردند.

در کنار تورم بالا و افزایش هزینه‌های زندگی، رشد اقتصادی منفی باعث شــد درآمد جدیدی متناسب با افزایش هزینه‌ها برای خانواده‌های ایرانی ایجاد نشود؛ به طوری که درآمد سرانه ایرانیان در ســال ۱۳۹۸ نسبت به سال ۱۳۹۰ در حدود ۳۳ درصد کاهش یافت.

ســال ۱۳۹۹ هم با شوک ویروس کرونا باعث شد تا در کنار رفاه از دست رفته، شرایط معیشتی خانوار‌های ایرانی بدتر شود؛ به طوری که رشد تولید ناخالص داخلی در ۹ ماهه اول سال ۱۳۹۹ برابر با منفی ۱.۲ درصد اعلام شد که مهم‌ترین عامل آن سهم ۵۰ درصدی بخش خدمات در حوزه اشتغال بود.

داده‌های مربوط به اشتغال نشــان می‌دهد که در بهار ســال ۱۳۹۹ در حدود یک و نیم میلیون شغل از دست رفته است که این شاخص تاثیر قابل توجهی بر نرخ منفی رشد تولید ناخالص داخلی داشت.

کاهش اشتغال باعث کاهش رفاه و بدتر شدن وضعیت معیشت خانوار می‌شـود. هرچند از وضعیت مصرفی خانوار در سال ۱۳۹۹ هنوز اطلاعاتی دقیقی در دسترس نیست، اما داده‌‌های سامانه «شاپرک» نشان می‌دهد، سهم هزینه‌های خوراک از کل هزینه‌های خانوار (به عنوان یک شاخص رفاهی کــه هرچه کمتر باشــد بــه معنای رفاه بیشتر است) در ســال ۱۳۹۹ افزایش داشته است.

در این سال سهم خوراک از کل هزینه در سال ۱۳۹۹ به ۲۳.۴ درصد رسیده که نسبت به سال ۱۳۹۶ که ۲۲.۱ درصد بوده، افزایش نشان می‌دهد.

بررسی شرایط اقتصاد کلان کشور و سایر داده‌های در دسترس همچنین نشان می‌دهد نه تنها وضعیت معیشتی خانواده‌های ایرانی به طور متوسط  بدتر شـده، بلکه به احتمال بسیار زیاد، گروه‌های پایین‌درآمدی رفاه بیشتری نسبت به گروه‌های بالادرآمدی از دســت داده‌اند.

این جدول می‌گوید که در سال ۱۳۹۷ خوراک ۳۳ درصد کل هزینه‌های خانواده‌های فقیر و ۲۸ درصد کل هزینه‌های غیرفقیر را به خود اختصاص داده است که معنای آن این است که ایرانی‌ها همه‌ساله پول بیشتری می‌پردازند تا بتوانند زنده بمانند.

در بخش دیگری از این گزارش به نقش شوک تحریم و شــوک کرونا پرداخته شده و آمده که هر دو این موارد بر وخیم‌تر شدن معیشت خانوار‌های ایرانی موثر بوده‌اند.

شوک تحریم موجب کاهش شدید درآمدهای دولت، افزایش کسری بودجه و تورم‌های فزاینده شــده و هزینه‌های خانوار را به شدت افزایش داده است.

تحریم همچنین موجب کاهش صادرات نفتی و غیرنفتی و کوچک شدن اقتصاد شــده و رشد اقتصادی منفی را در پی داشته است که در نهایت منجر به کاهش درآمد سرانه ایرانیان شده است.

این گزارش اضافه کرده مهم‌ترین عامل اثرگذار بر وضعیت معیشتی خانوار، در دهه ۱۳۹۰ تحریم‌ها بوده که این مساله در کنار سیاست‌های غلط اقتصادی در داخل توانست منجر به کاهش رشد اقتصادی در این دهه شود. 

در چنین شرایطی در ســال پایانی دهه ۱۳۹۰ شوک ویروس کرونا به اقتصاد ایران وارد شد. این شوک باعث کاهش قیمت جهانی نفت و همچنین کاهش صادرات غیرنفتی شده و از دو منظر درآمدهای ارزی ایران را بیش از پیش کاهش داد. 

از طرف دیگر، شوک کرونا موجب از بین رفتن طیف وسیعی از مشاغل به خصوص در بخش خدمات شد و از این طریق هم موجب کاهش تولید ناخالص داخلی و رشد اقتصادی منفی شد و هم مشاغل زیادی به‌واسطه آن از دست رفت؛ مشاغلی که بیشتر در بخش غیررســمی و در اختیار گروه‌های پایین‌درآمدی قرار داشت.

این گزارش اضافه کرده ویروس کرونا به طور مستقیم موجب بدتر شدن وضعیت معیشت خانوار و به خصوص گروه‌های پایین درآمدی در ایران شد که عوارض و پیامد‌های منفی آن همچنان پایدار است. 

این وضعیت وخیم اقتصادی که در تاریخ جمهوری اسلامی کم‌نظیر است، روزبه‌روز تشدید می‌شود و روزی نیست که مردم ایران از افزایش قیمت‌ها و کاهش درآمدی خود ناله نکنند.

بحران‌های اقتصادی در ایران نه‌تنها خانواده‌های فقیر را فقیرتر و مسکین‌تر کرده است، بلکه منجر به کشیده شدن موقعیت اقتصادی طبقه متوسط به محدوده‌ خط فقر نیز شده است.

چنین وضعیتی موجب تشدید بسیاری از آسیب‌های اجتماعی در جامعه ایران شده که رشد انواع جرایم خرد در کنار خودکشی‌ها و فروپاشی خانواده‌ها از مهمترین این آسیب‌ها است.

براساس اعلام سازمان پزشکی قانونی، آمار قربانیان خودکشی طی هشت ماه اول سال ۱۳۹۹، نسبت به مدت مشابه در سال قبل، بیش از چهار درصد در ایران افزایش یافته است؛ به طوری که روزانه دست‌کم ۱۵ نفر در ایران بر اثر اقدام به خودکشی، جان خود را از دست داده‌اند.

این آمار می‌گوید طی هشت ماه اول سال ۱۳۹۹ در مجموع سه هزار و ۵۸۹ نفر بر اثر اقدام به خودکشی جان باختند.

بالاترین میانگین نرخ خودکشی در کشور طی سال‌های ۱۳۸۴ تا ۱۴۰۰ هم مربوط به استان ایلام با نرخ ۶.۴۹ درصد و پایین‌ترین مربوط به استان آذربایجان شرقی با ۰/۰۱ درصد اعلام شده است.

فصلنامه «دانش انتظامی» پلیس همدان هم در رابطه با این آسیب اجتماعی تحقیقی با عنوان «بررسی تاثیر اقتصاد بر نرخ خودکشی در ایران» منتشر کرده و رابطه مهم‌ترین شاخص‌های اقتصادی با پدیده خودکشی در شهر‌های مختلف کشور را مورد بررسی قرار داده است.

در این تحقیق به اثرگذاری عوامل اقتصادی متعددی همچون رشد اقتصادی، نرخ بیکاری، نرخ تورم، نابرابری درآمدی، صنعتی شدن، شکاف تولید و شهرنشینی در میزان خودکشی در ایران پرداخته شده است.

نتایج این تحقیق که داده‌های آماری بین سال‌های ۱۳۸۴ تا ۱۴۰۰ را مورد توجه قرار داده، نشان می‌دهد که در این بازه زمانی «تولید واقعی کشور از تولید بالقوه کمتر بوده، شکاف تولید در جهت منفی افزایش یافته و باعث تشدید رکود در کشور شده که همین مساله منجر به افزایش خودکشی در جامعه شده است.

پلیس در گزارش خود آورده است که «با افزایش یک درصدی در نابرابری درآمدی در دورە گذشته، نرخ خودکشی در جامعه به دلیل ایجاد استرس‌های ناشی از کمبود درآمد، به میزان ۰/۰۳ درصد افزایش» داشته است.

در این گزارش همچنین آمده که سهم افزایش نرخ بیکاری در رشد خودکشی‌ها هم در همین بازه زمانی ۰/۱۲ درصد بوده است.

پلیس در پایان گزارش خود چنین نتیجه گرفته است که در این بازه زمانی با تشدید شکاف تولید، خودکشی افزایش معناداری در جامعه ایران داشته است.علاوه بر آن، با افزایش نرخ تورم، نرخ بیکاری، شهرنشینی، صنعتی شدن و نابرابری درآمدی، خودکشی افزایش یافته است.