ایران و روسیه؛ توافق پنهانی برای استخراج گاز از خزر؟

 «اردشیر دادرس»، رییس انجمن صنفی «گاز طبیعی فشرده» در ایران گفته است که روسیه به جمهوری اسلامی اجازه نمی‌دهد از چاه‌های گاز خود در دریای خزر استخراج کند. آیا روسیه چنین حقی دارد؟ آیا جمهوری اسلامی توافق پنهانی با روسیه  دارد و با این توافق حق حاکمیت ملی ایران را نقض کرده است؟

**

«اردشیر دادرس»، رییس انجمن صنفی «گاز طبیعی فشرده» یا «سی‌ان‌جی» گفته است که «طبق توافق قبلی با روسیه، ایران حق برداشت از ۸ حلقه چاه بزرگ گازی در دریای خزر که در محدوده آبی ایران است را ندارد.» او گفته که «طبق توافق ایران و روسیه تا زمانی که تراز گاز ایران مثبت است و تولید به نسبت مصرف داخلی جوابگو است، ما حق استخراج منابع گازی دریای خزر را نداریم. بنابراین ما فعلا نباید به فکر منابع گازی دریای خزر باشیم.»

در توضیح تراز گازی ایران و روسیه، رییس انجمن صنفی سی‌ان‌جی گفته است: «روسیه ۱۸.۱ درصد از ذخایر گاز دنیا را داراست و این رقم در مورد ایران ۱۷.۹ درصد است، چنانچه از خزر برداشت داشته باشیم، این رقم به ۱۸.۲ درصد رسیده و در مقام بالاتری از روسیه قرار می‌گیریم که طبق توافق‌هایی که قبلا با این کشور صورت گرفته، نباید اینچنین شود تا روسیه همچنان در صدر باشد.»

دریای خزر پهنه آبی مشترک ایران و روسیه بوده که پس از سقوط اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی و استقلال جمهوری‌های آن، سه همسایه تازه یعنی جمهوری آذربایجان، ترکمنستان و قزاقستان پیدا کردند. با این وضعیت جدید، دریای مشترک ایران و روسیه، باید بین پنج کشور تقسیم می‌شد.

پنج کشور ساحلی دریای خزر پس از دو دهه در سال ۱۳۹۷ به توافقی برای شیوه تقسیم دریای خزر از جمله برای استفاده از منابع انرژی آن دست پیدا کردند که هنوز اجرایی نشده و مذاکره درباره این تقسیم ادامه دارد. تا زمان تقسیم کامل کف دریای خزر، کشورهای ساحلی دریای خزر باید از استخراج منابع انرژی در میادین مورد اختلاف خودداری کنند؛ اما از نظر قانونی منعی برای بهره‌برداری از میادین نفت و گاز خود ندارند که در بخش‌هایی قرار دارد که اختلافی درباره آن وجود ندارد.

تنها تعهد کشورهای ساحلی دریای خزر این است که از فعالیت اکتشافی در مناطقی که مورد اختلاف است تا زمان تقسیم قطعی کف دریای خزر خودداری کنند تا مبادا باعث خدشه در حقوق حاکمیتی دیگر کشورها شود.

 اگر کشوری در مناطقی که به طور قطعی به آن تعلق دارد، فعالیت اکتشافی انجام دهد، یا از میادین کشف شده خود بهره‌برداری کند، از حقوق حاکمیتی خود استفاده کرده و نیازی به گرفتن مجوز از سایر کشورها در این باره ندارد. به طور مثال جمهوری آذربایجان و ترکمنستان به طور وسیعی در حال بهره برداری از منابع نفت و گاز خود در خزر هستند و در توافقات دوجانبه‌ای، اختلافات مرزی خود را بر سر میادین مشترک را هم حل و فصل کرده‌اند.

این کشورها بدون اینکه نیازی به گرفتن مجوز از ایران، قزاقستان یا روسیه یعنی سه کشور دیگر دریای خزر داشته باشند، از منابع گازی و نفتی خود در خزر استفاده می‌کنند و مشغول مذاکره برای عبور خط لوله‌ای از کف دریای خزر هستند تا منابع انرژی ترکمنستان را از طریق جمهوری آذربایجان به بازارهای اروپایی برسانند.

ایران دارای منابع گازی و نفتی متعددی در دریای خزر است؛ اما بهره‌برداری از این منابع برای ایران به نسبت چهار کشور دیگر خزر گران‌تر تمام می‌شود و در نتیجه سود آن هم کمتر است. عمیق‌ترین بخش دریای خزر در بخش جنوبی آن یعنی آب‌های ایران قرار دارد.

عمق آب در برخی از مناطق جنوبی خزر نزدیک به هزار متر یعنی یک کیلومتر می‌رسد. بهره‌برداری از منابع نفت و گاز در این عمق هزینه بیشتری از مناطق شمالی دارد که در برخی از مناطق حدود ۵ متر است. در این شرایط قیمت نفت و گاز در بازارهای جهانی باید آن‌قدر بالا باشد که استخراج آن صرفه اقتصادی برای ایران داشته باشد. این باید تنها شرطی باشد که ایران منابع نفت و گاز خود را استخراج نکند.

 جمهوری اسلامی ایران و روسیه پیش از این یک سازمان مشابه سازمان کشورهای صادر کننده نفت (اوپک) برای فروش گاز به نام «مجمع کشورهای صادرکننده گاز» تاسیس کردند که به اوپک گازی معروف است. دولت‌های عضو این سازمان برای تعیین قیمت گاز صادراتی و منصفانه نگه داشتن آن مشابه کاری که در اوپک انجام می‌شود، قطعا توافقاتی درباره میزان تولید دارند؛ اما این توافق نباید منجر به نقض حاکمیت ملی این کشورها شود.

اگر جمهوری اسلامی وارد توافقی با روسیه شده باشد که طی آن ایران برای بهره‌برداری و استخراج گاز از منابع خود در دریای خزر به اجازه کرملین احتیاج داشته باشد، این توافق مصداقی از واگذاری حق حاکمیت ملی ایرانیان بر منابع طبیعی خود به روسیه و ناسازگار با مقررات بین‌المللی و سندی از نقض استقلال ایران در برابر روسیه است.

مقام‌های دولت جمهوری اسلامی باید روشن کنند که مفاد تعهدی که به روسیه داده شده و «اردشیر دادرس»، رییس انجمن صنفی «گاز طبیعی فشرده» از آن خبر داده چیست و اگر اختیار و اجازه استفاده از میادین گازی ایران به روسیه داده شده، به چه دلیل تا به حال پنهان نگه داشته شده است؟

جمهوری اسلامی باید به شهروندان ایران پاسخ دهد در صورت وجود چنین توافقی، در برابر چه تقاضایی از روسیه، حق حاکمیت ملی خود را به کرملین سپرده است. عملکرد روسیه در دریای خزر تاکنون بارها منافع ملی و تاریخی ایران را به خطر انداخته و نگرانی افکار عمومی ایرانیان از توافق پنهانی احتمالی با این کشور، به دلیل وجود چنین سوابقی در تاریخ دو کشور است.

در گام بعدی باید مشخص شود آیا قرارداد پنهانی دیگری هم بین جمهوری اسلامی و روسیه وجود دارد که از ایرانیان مخفی نگه داشته شده است.

مطابق مقررات بین‌المللی هر قرارداد مخفی و پنهانی میان کشورها که نقض حاکمیت ملی یکی از طرف‌ها باشد و زیر فشار و تهدید امضا شده باشد، از درجه اعتبار ساقط و قابل فسخ است.

مطالب مرتبط:

مرزهای ایران در آب‌های خزر از کجا شروع خواهد شد؟

امضای کنوانسیون دریای خزر؛ نقشه ایران در دوره‌ خامنه‌ای چه شکلی خواهد شد؟

ایران و روسیه؛ تاثیر ویران‌گر فروپاشی شوروی بر فرمان‌روایی خامنه‌ای

روسیه اجازه برداشت از گاز خزر را به ایران نمی‌دهد