توییت دریابان و ناقوس مرگ برجام از تهران

دریابان «علی شمخانی»، دبیر شورای عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران در توییتی گفته است که با ادامه سیاست فعلی ایالات متحده در ارتباط با توافق هسته‌ای «برجام»، نتیجه از سرگیری مذاکرات متوقف شده احیای این توافق از قبل روشن است؛ یعنی به نتیجه‌ای نمی‌رسد. 

اظهارات شمخانی اگر با هدف بلوف زدن یا ترساندن قدرت‌های جهانی نباشد، ناقوس مرگ برجام است که از تهران به صدا درآمده است. آیا «برنامه جامع اقدام مشترک» که به طور خلاصه برجام نامیده می‌شود، در آخرین مراحل حیات است؟

**

آن‌چه که درباره رویکرد دولت «ابراهیم رئیسی» به توافق برجام پیش‌بینی می‌شد، گام به گام در حال تحقق است. احیای توافق هسته‌ای که در آخرین روزهای دولت «حسن روحانی» در دسترس به نظر می‌رسید، با پیروزی رئیسی متوقف شد. در اولین روزهای وزارت «حسین امیرعبداللهیان»، وزیر امور خارجه جدید جمهوری اسلامی اعلام کرد که این دولت و وزارت‌خانه همه توان خود را مثل قبل درگیر برجام نخواهند کرد.

امیرعبداللهیان چند روز پیش از ابراز بدبینی شدید شمخانی، گفته بود برجام سند قطور چند صد صفحه‌ای است که چه بسا از آن شش قطع‌نامه هم کار را برای ایران سخت‌تر کرده و برجام تا الان نتایجی برای تحقق منافع اقتصادی کشور نداشته است.

جمهوری اسلامی به دنبال گرفتن تضمینی از امریکا است تا اگر دولت‌های بعد از «جو بایدن» تصمیمی همانند تصمیمی که «دونالد ترامپ» گرفت، بگیرند،  نتوانند از برجام خارج شوند یا دوباره تحریم اتمی علیه ایران اعمال کنند. اما نه تنها دولت بایدن از نظر قانونی نمی‌تواند چنین تعهدی از جانب دولت‌های آینده بدهد بلکه حتی «تد کروز»، سناتور جمهوری‌خواه هم در یک جدال لفظی در توییتر به سخن‌گوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی گفته بایدن فاقد اختیار برای دادن تعهد به ایران است و در صورت دادن چنین تعهدی هم مجلس سنا آن را تایید نخواهد کرد.

دریابان شمخانی در واکنش به این اظهار نظر صریح، بایدن را «فاقد اختیار» خوانده و درباره آینده مذاکرات احتمالی برجام با وضعیت کنونی، به شدت ابراز ناامیدی کرده است.

ابراز بی تفاوتی آشکار جمهوری اسلامی نسبت به احیای برجام، یعنی رفع تحریم‌های امریکا در ازای اعمال مجدد محدودیت بر برنامه اتمی ایران، از ابتدای دولت رئیسی آشکار بود اما به نظر می‌رسید که مقام‌های دولتی به عمد به دنبال ایجاد تاخیر در شروع مجدد مذاکرات هستند.

اختلاف عجیب اتحادیه اروپا با جمهوری اسلامی درباره تنظیم نشدن قرار ملاقاتی برای سفر «علی باقری کنی»، معاون سیاسی وزارت امور خارجه ایران برای دیدار با معاون مسوول سیاست خارجی این اتحادیه، هیچ واکنشی از سوی تهران نداشت.

این دیدار با تاخیر یک هفته‌ای سرانجام برگزار شد اما پس از آن سه کشور اروپایی بریتانیا، فرانسه و آلمان و سپس امریکا درباره انگیزه ایران برای بازگشت به مذاکرات تردیدهای بیشتری پیدا کردند؛ چنان‌که رهبران این چهار کشور در یک بیانیه مشترک، درباره رو به پایان بودن فرصت احیای برجام هشدار دادند.

تحرکات سیاسی دولت جو بایدن، رییس جمهوری امریکا در روزهای اخیر نشان می‌دهند که ایالات متحده در حال آماده کردن خود برای اعلام شکست قطعی مذاکرات احیای برجام است. تمرین‌های نظامی اسرائیل که آشکارا هدف آن‌ها حمله به تاسیسات اتمی جمهوری اسلامی اعلام شده است، بدون موافقت امریکا با چنین وسعتی قابل انجام نبود. 

اسرائیل انجام شبیه سازی‌ها در حمله به تاسیسات اتمی ایران را در جریان سفر اخیر «نفتالی بنت»، نخست وزیر این کشور به روسیه و دیدارش در خانه شخصی «ولادیمیر پوتین» در شهر «سوچی»، به یکی از مهم‌ترین شرکای ایران در برجام هم اطلاع داده است.

در سمت دیگر این معادله، جمهوری اسلامی با تاخیر در آغاز مذاکرات، سعی در شتاب دادن به برنامه اتمی خود داشته است.

تولید اورانیوم غنی شده با غلظت ۲۰ و ۶۰ درصدی که مدیرکل آژانس می‌گوید فقط کار کشورهایی است که سلاح اتمی تولید می‌کنند، از نگاه جمهوری اسلامی، قدرت چانه‌زنی در مذاکرات احتمالی را بالا می‌برد. اما هم‌زمان، در حال بی معنا کردن مفاد توافق اتمی برجام است که بر اساس توانایی‌های قدیمی‌تر جمهوری اسلامی نوشته شده بود و ممکن است دیگر جواب‌گوی وضعیت فعلی نباشد.

ممکن است تصور شود که چرا جمهوری اسلامی با احیای توافق برجام، خود را از محدودیت تحریم‌های نفتی و گازی رها نمی‌کند و حالا که قیمت هر بشکه نفت اوپک به بالای ۸۰ دلار رسیده است، از این فرصت مالی چشم‌پوشی می‌کند؟ گزارش‌های متعدد نشان می‌دهند که صادرات نفت جمهوری اسلامی به چین در هفته‌های اخیر بالا رفته و ایالات متحده هم چشم خود را به روی نقض مقررات تحریمی بسته است تا مذاکرات احتمالی با ایران را به خطر نیندازد.

«علی صالح آبادی»، رییس کل جدید بانک مرکزی ایران تلویحا بالا رفتن درآمدهای ارزی در هفته‌های اخیر را تایید کرده است. خبرگزاری «فارس»، وابسته به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به تازگی گزارش داده است که ایران در راه‌های دور زدن تحریم‌های نفتی، جلوتر از امریکا قرار دارد و توانسته است نفت بیشتری بفروشد.

گزارش حاکی از آن است که نفت‌کش‌های جمهوری اسلامی توانسته‌اند با فروش نفت به قیمت پایین‌تر از بازار، نفت خود را بر روی دریا به کشتی‌های چینی و حتی روسی منتقل کنند. گمان قوی وجود دارد که روسیه با خرید نفت بسیار ارزان‌تر از ایران، آن را به قیمت بالاتری در بازار و به نام خود عرضه کند که یک معامله برد--برد برای هر دو طرف است.

پیش از این، «علی‌اکبر ولایتی»، مشاور امور بین‌المللی آیت‌الله «علی خامنه‌ای» پس از سفر به مسکو و دیدار با پوتین گفته بود که روسیه حاضر به کمک به ایران برای دور زدن تحریم فروش نفت شده است. 

«محمدجواد ظریف»، وزیر وقت امور خارجه ایران مدت‌ها پس از اعلام این خبر گفت علنی کردن موضوع، باعث شد که روسیه قول خود را نتواند عملی کند.

چشم انداز تیره فروش نفت و کسب درآمدهای نفتی برای ایران در هفته‌های اخیر کمی روشن شده است. «جواد اوجی»، وزیر نفت جمهوری اسلامی اخیرا خبر داده که ایران برنامه «تهاتر» نفت در پیش گرفته است و با این کار، در برابر خرید کالا و خدمات به طرف‌های انرژی عرضه می‌کند. این راه دیگری است که جمهوری اسلامی را به کسب درآمد نفتی و گازی با وجود تحریم‌های امریکا خوش‌بین می‌کند. 

در وضعیتی که ایران درآمدهای نفتی خود را نزدیک به صفر تصور می‌کرد، افزایش این میزان صادرات نفت که قطعا فاصله بسیاری با زمان اجرای برجام دارد، احتمالا برای مقام‌های این کشور رضایت‌بخش است و برای تاخیر انداختن در مذاکرات و حتی اعلام پایان حیات، کفایت می‌کند. اما سیاست جمهوری اسلامی این است که مسوولیت فروپاشی برجام را به گردن امریکا بیندازد.

تعلل در شروع مذاکرات و طرح درخواست‌های غیر قابل تحقق مثل مطالبه تضمین از دولت بایدن و کاهش همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، راهی است که قطعا امریکا و سه کشور اروپایی را به واکنش وادار خواهد کرد. اگر احیای برجام غیرممکن شود، در آن روز گرچه جمهوری اسلامی به موفقیت نرسیده است اما مقام‌های این کشور تصور می‌کنند با این روش، ایالات متحده را در تاریخ به عنوان مقصر فروپاشی برجام معرفی کرده‌اند.