آیا ایران باید ۱۱۰۰ میلیارد دلار غرامت جنگی از عراق دریافت کند؟

«علیرضا ورناصری»، عضو «کمیسیون انرژی» مجلس شورای اسلامی روز ۱۰ آبان ۱۴۰۰ در گفت‌وگو با خبرگزاری انتخاب مدعی شد: «عراق باید هزار و ۱۰۰ میلیارد دلار به ایران غرامت جنگی پرداخت کند.» 

او با اشاره به پرداخت غرامت ۵۲ میلیارد دلاری عراق به کویت گفت: «غرامت از دولت عراق حق مشروع آسیب‌دیدگان جنگ است که باید استرداد شود. در بند شش و هفت قطع‌نامه ۵۹۸، تصریح شده که هدف ایران پس از متجاوز اعلان شدن صدام، دریافت غرامت جنگی است و ایران به طور مستقیم باید هزار و ۱۰۰میلیارد دلار غرامت از عراق، محاسبه شده به نرخ روز دریافت کند. البته با احتساب خسارات مستقیم و غیرمستقیم جنگ در ایران، این غرامت بیشتر خواهد بود.»

آیا عراق مسوول جنگ با ایران شناخته شده است و باید غرامت پرداخت کند؟ آیا اسنادی برای رقم مورد ادعا وجود دارد؟ آیا ایران تاکنون اقدامی برای دریافت غرامت از عراق انجام داده است؟ رقم واقعی غرامتی که عراق می‌بایست به ایران پرداخت کند، چه‌قدر است؟ «ایران‌وایر» در این گزارش می‌کوشد به این پرسش‌ها پاسخ دهد.

آیا در بندهای شش و هفت قطع‌نامه ۵۹۸ شورای امنیت سازمان ملل متحد آن گونه که این نماینده مجلس مدعی است، تصریح شده که هدف ایران پس از متجاوز اعلان شدن صدام، دریافت غرامت جنگی است؟ 

- خیر؛ نه در بند‌های شش و هفت و نه در هیچ بند دیگری از این قطع‌نامه، نه طرفین متجاوز اعلام و نه هیچ کدام محکوم به پرداخت غرامت جنگی شده‌اند. 

در بند شش این قطع‌نامه آمده است: «از دبیر کل درخواست می‌کند که با مشورت با ایران و عراق، مساله تفویض اختیار به هیاتی بی‌طرف برای تحقیق راجع به مسوولیت منازعه را بررسی کند و در اسرع وقت به شورای امنیت گزارش دهد.»

در بند هفت نیز آمده است: «ابعاد خسارات وارده در خلال منازعه و نیاز به تلاش‌های بازسازی با کمک‌های مناسب بین‎المللی، پس از خاتمه درگیری تصدیق می‎گردد و در این خصوص، از دبیر کل درخواست می‎کند که یک هیات کارشناسان را برای مطالعه موضوع بازسازی و گزارش به شورای امنیت تعیین کند.»

در واقع، اعضای شورای امنیت سازمان ملل متحد برای متقاعد کردن طرفین به قبول آتش‌بس تصریح کرده‌اند که هیاتی از طرف دبیرکل برای بررسی و تحقیق راجع به مسوولیت منازعه و تعیین ابعاد خسارت تعیین شود.

این نکته را باید در نظر داشت که اساسا صدور قطع‌نامه ۵۹۸ نه برای تعیین مقصر و میزان غرامتی که باید بپردازد بلکه برای اجرای مواد ۳۹ و ۴۰ از فصل هفت «منشور ملل متحد» صادر شد که شورای امنیت را مکلف می‌کند در صورت وجود هرگونه نقض صلح یا تجاوز، نسبت به مساله ورود به آن و دادن توصیه‌هایی برای انجام کارهای موقتی جهت اعاده صلح و امنیت بین‌المللی اقدام کند. 

در واقع، اگر طرفین به این قطع‌نامه تن نمی‌دادند، مطابق مواد بعدی فصل هفت منشور ملل متحد، دولت‌های عضو مکلف به ورود نظامی برای توقف جنگ می‌شدند (ماده ۴۲). ضمن این که اولین واکنش «علی خامنه‌ای»، رییس جمهوری وقت ایران به صدور قطع‌نامه ۵۹۸، خودداری از قبول آتش‌بس بود. 

او در سخنانی، با تشبیه قطع‌نامه شورای امنیت به کارخانه کاغذسازی برای صدور دستورات بی‌ارزش و بی‌اثر، گفت: «صلح... تنها در پرتو مجازات متجاوز برقرار می‌شود.» 

این سخنان او، امریکا و بریتانیا را بر آن داشت تا خواستار اعمال تحریم علیه ایران شوند. 

این قطع‌نامه چون عراق را به عنوان متجاوز معرفی نمی‌کرد، در ابتدا مورد قبول ایران نبود. بلافاصله پس از قبول قطع‌نامه ۵۹۸ توسط طرفین، ماموران سازمان ملل متحد برای برقراری صلح، تبادل اسرا، بازگشت نیروهای دو طرف به مرزهای خودی و نظارت بر حسن اجرای قطع‌نامه، در دو کشور مستقر شدند و تا سال ۱۹۹۲ که خاک دو کشور را ترک کردند، آن‌چه بیشتر محور مذاکرات قرار داشت، چگونگی اجرای قطع‌نامه ۵۹۸ و اطمینان خاطر از رعایت کامل آتش‌بس بود که گزارش کامل آن در این لینک موجود است. 

گزارش دبیرکل سازمان ملل و معرفی عراق به عنوان آغازگر جنگ در ۹ دسامبر ۱۹۹۱، یعنی آخرین روزهای ۱۹۹۱، در نهایت «خاویر پرز دکوئیار»، دبیرکل وقت سازمان ملل متحد در اجرای بند شش قطع‌نامه ۵۹۸ مبنی بر ارایه گزارش در خصوص مسوولیت منازعه بین ایران و عراق به شورای امنیت سازمان ملل متحد، در گزارشی حمله روز ۲۲ سپتامبر ۱۹۸۰ عراق به ایران را دلیل اصلی آغاز جنگ بین دو کشور اعلام و عراق را مسوول این جنگ معرفی کرد.

برخلاف ورود سازمان ملل متحد به برآورد سریع خسارت کویت در حمله عراق و آغاز پرداخت غرامت از محل فروش نفت این کشور، پرداخت غرامت به ایران هیچ وقت محقق نشد. بعد از تعیین تکلیف جنگ کویت و عراق، نمایندگان سازمان ملل متحد در سال ۱۹۹۱ برای برآورد خسارات وارده به ایران، راهی تهران شدند. 

«سعید محمودی»، استاد حقوق بین‌الملل در «دانشگاه استکهلم» و از دیپلمات‌های پیشین ایران در سال ۱۳۹۰، در گفت‌وگویی با «بی‌بی‌سی» با بیان این مطلب می‌گوید: «این هیات خسارات مستقیم ایران را حدود ۱۰۰ میلیارد دلار تخمین زد. گزارش نهایی دبیر کل در مورد جنگ ایران و عراق که در دسامبر ۱۹۹۱ به شورای امنیت ارایه شد، موجب اقدامی از سوی شورا نشد و در نتیجه مساله تعیین غرامت خسارت ایران در شورا مطرح نشد.» 

مرکز مطالعات استراتژیک نهاد ریاست جمهوری نیز در سال ۱۳۹۷  در گزارشی با اشاره به برآورد ماموران سازمان ملل متحد از میزان غرامتی که عراق باید به ایران پرداخت کند، نوشت: «این هیات خسارت مستقیم را مبلغ ۹۹ میلیارد دلار و خسارت غیرمستقیم آن را ۱۵۰ میلیارد دلار و مجموعا ۲۴۹ میلیارد دلار اعلام کرده است.»

سابقه ادعای غرامت ۱۱۰۰ میلیارد دلاری

پیش‌تر، در سال ۲۰۱۸ میلادی، «محمود صادقی»، نماینده وقت تهران در مجلس شورای اسلامی نیز در توییتی مبلغ طلب ایران بابت غرامت جنگی از عراق را هزار و ۱۰۰ میلیارد دلار اعلام کرد.

 

هرچند او در پاسخ به کامنت‌های مخاطبان که پرسیده بودند منبع این رقم چیست، توضیحی ارایه نکرد ولی تکرار این ادعا از سوی نماینده‌ای دیگر نشان می‌دهد که درون مجموعه حکومت چنین محاسبه‌ای وجود دارد ولی چگونگی انجام محاسبه و مستندات آن در دست نیست.

بنابراین، آن‌چه روشن است، با وجود مکلف شدن دولت به پی‌گیری دریافت غرامت جنگ از عراق توسط «کمیسیون امنیت ملی» دوره هشتم مجلس شورای اسلامی، ولی هیچ نشانه‌ای از پی‌گیری دولت ایران برای وصول غرامت وجود ندارد. شاید ایران نیز مانند بسیاری از کشورها که در سال ۲۰۰۵ در «باشگاه پاریس» وصول مطالبات خود را به منظور حمایت از مردم عراق و بازسازی این کشور ملغی کردند، رسمی یا غیر رسمی طلب خود را بخشیده است. 

ضمن این‌که این نکته را هم باید در نظر گرفت که در گزارش‌هایی که از میزان بدهی‌های خارجی عراق به سایر دول دنیا منتشر شده، هیچ اشاره‌ای به بدهی این کشور به ایران بابت غرامت جنگ نشده است. حال آن که در لیست بدهی‌های عراق، غرامت جنگی به کویت و عربستان موجود است.

جمع‌بندی

علیرضا ورناصری، عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی مدعی است: «عراق باید هزار و ۱۰۰ میلیارد دلار به ایران غرامت جنگی پرداخت کند.» 

پیش‌تر، در سال ۲۰۱۸، همین ادعا را محمود صادقی، نماینده وقت تهران در مجلس مطرح کرده بود.

بررسی‌های «ایران‌وایر» نشان می‌دهند که سال ۱۹۹۱، دبیرکل وقت سازمان ملل متحد در گزارشی به شورای امنیت این سازمان، عراق را آغازگر جنگ با ایران معرفی و پس از آن، هیاتی از طرف سازمان ملل برای برآورد خسارات جنگ به ایران سفر کرده بود. برآورد آن‌ها از ورود خسارت ۱۰۰ میلیارد دلاری حکایت داشت. 

در گزارش منتشره توسط مرکز مطالعات استراتژیک نهاد ریاست جمهوری نیز برآورد سازمان ملل از خسارات مستقیم جنگ، مبلغ ۹۹ میلیارد دلار و خسارت غیرمستقیم آن ۱۵۰ میلیارد دلار و در مجموع، ۲۴۹ میلیارد دلار اعلام شده است. حال نمایندگان مجلس ایران چه‌گونه رقم غرامت را هزار و ۱۰۰ میلیارد دلار محاسبه می‌کنند یا این که منبع ادعایشان چیست، برای ما روشن نیست.

بنابراین، آن‌چه روشن است، عراق مقصر آغاز جنگ معرفی شده است و می‌بایست خسارات وارده مالی را جبران کند، همان‌گونه که مکلف به پرداخت حدود ۲۰۰ میلیون دلار به کویت شد و پرداخت این بدهی از محل فروش نفت این کشور توسط سازمان ملل از همان سال آغاز شد. اما آن‌چه روشن نیست، چرایی پی‌گیری نکردن ایران برای وصول غرامت از عراق است. 

در سال ۲۰۰۵، کشورهای عضو باشگاه پاریس، وصول مطالبات خود از عراق را برای کمک به مردم عراق و بازسازی این کشور معلق کردند. روشن نیست آیا ایران هم رسمی یا غیررسمی مطالبات خود را بخشیده است یا خیر.

از این رو، «ایران‌وایر» نشانه‌ای دال بر صحت ادعای نماینده مجلس ایران مبنی بر طلب هزار و ۱۰۰ میلیارد دلاری ایران از عراق بابت غرامت جنگ در اختیار ندارد و از آن‌جا که اطلاعات موجود در گزارش‌های منتشره رقم غرامت را بسیار کمتر از مبلغ ادعایی اعلام کرده‌اند، به این ادعا نشان «حقیقت ندارد» می‌دهد.

حقیقت ندارد: اظهار دروغی درباره یک واقعه مشخص تازه یا چیزی است که قبلا عدم صحت آن اثبات نشده است، با استفاده از واقعیات و مدارک موجود.

برای کسب اطلاعات بیشتر درباره روش‌شناسی راستی‌آزمایی در «ایران‌وایر»، این‌جا را کلیک کنید.